Gözaltına Almanın ùartları Ve Gözaltı Kararı

Herhangi bir úekilde yakalanmıú olan kiúinin Cumhuriyet Savcısının kararıyla, soruúturma açısından zorunlu olması ve bir suç iúlendi÷ini

122

A,e., s.86-87

123 _{Prof. Do÷an SOYASLAN’ın Adalet Bakanlı÷ı için yaptı÷ı tercümeden, s.3} 124

ùahin ølyas, a.g.e., s.87 125

düúündürebilecek emarelerin bulunması halinde belirli bir süre hareket özgürlü÷ünün kısıtlanması iúlemine gözaltına alma denir126.

CMK 90/5. maddesi uyarınca kolluk, resmi sıfatı bulunmayanlar tarafından yakalanıp kendisine teslim edilen veya do÷rudan do÷ruya kendisinin yakaladı÷ı kiúi ve olay hakkında Cumhuriyet Savcısına bilgi vermek ve onun emri do÷rultusunda iúlem yapmakla yükümlüdür. Kural olarak bu bilgi yazılı úekilde verilir ancak acele durumlarda ve yazılı úekilde bilgi verilmesi mümkün olmayan hallerde sözlü olarak da bilgi verilmesi mümkündür. Olay kendisine bildirilen Cumhuriyet Savcısı, yakalananın serbest bırakılmasına karar verebilece÷i gibi; soruúturmanın tamamlanması amacıyla yakalananın gözaltına alınmasına da karar verebilir (CMK 91/1)127. 5271 sayılı CMK’nın, 1412 sayılı CMUK’tan farklı olarak yakalama ile gözaltına almayı birbirinden tamamen ayırarak, gözaltına alma koruma tedbirini yakalamanın do÷al bir sonucu olmaktan çıkardı÷ını daha önce belirtmiútik. Yeni kanun uygulamasında yakalama, gözaltına alınmanın ön aúaması haline gelmiútir. Buna göre her yakalanan kiúinin gözaltına alınması da zorunlu de÷ildir. Gözaltına alma artık yakalamanın otomatik bir sonucu olmayıp, Cumhuriyet Savcısının kararı üzerine kiúi özgürlü÷ünü kısıtlayan yakalamadan sonraki süreci ifade etmektedir. Yakalama özgürlü÷ün kısıtlanmasıyla, gözaltı ise Cumhuriyet Savcılı÷ınca úüphelinin bırakılmaması üzerine verilecek gözaltı kararıyla baúlamaktadır128.

Yakalama, Gözaltına Alma ve øfade Alma Yönetmeli÷i’nin 13/1. maddesinde; “5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 90. maddesine göre

yakalanan kiúi Cumhuriyet Savcısı tarafından bırakılması emredilmezse, soruúturmanın tamamlanması için gözaltına alınır.” denilmektedir. Gerek CMK

gerekse YGøY birlikte de÷erlendirildi÷inde gözaltına alma kararını Cumhuriyet Savcısının verebilece÷i anlaúılmaktadır. Ancak ne kanunda ne de yönetmelikte gözaltına alma kararını verecek makam ayrıca ve açıkça gösterilmiú de÷ildir. Cumhuriyet Savcısının kararı olmaksızın, soruúturma sürecinde kollu÷un kendili÷inden gözaltı kararı vermesi ve kiúileri gözaltında tutması mümkün

126 _{Soyaslan Do÷an, a.g.e 2007, s.304; Bıçak, a.g.e., s.490; ùahin Cumhur, a.g.e 2007, s.211} 127 _{Soyaslan Do÷an, a.g.e 2007, s.304; Centel – Zafer, s.313; Hakeri – Ünver, a.g.e 2010, s.332} 128

Turhan Faruk, “Ceza Muhakemesi Hukuku”, Asil Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara, 2006, s.210-211; Hakeri – Ünver, a.g.e 2010, s.333

de÷ildir129. YGøY ’nin 5. maddesinde; “Kolluk görevlileri, kimli÷ini bir belgeyle

veya kolluk kuvvetince tanınmıú veya güvenilir kiúilerin tanıklı÷ı ile ispat edemeyenlerle, gösterdikleri belgelerin do÷rulu÷undan úüphe edilen kiúileri, aranan kiúilerden olup olmadıkları anlaúılıncaya veya gerçek kimli÷i ortaya çıkıncaya kadar yirmi dört saati geçmemek üzere, yakalama ve muhafaza altına almaya yetkilidir. Bu kiúilere kimliklerini ispatlamaları hususunda gerekli kolaylık gösterilir.” hükmü

bulunmaktadır. Maddede bahsi geçen ve kolluk görevlilerine kiúileri yirmi dört saate kadar tutma yetkisi veren bu kurum, bir gözaltına alma koruma tedbiri de÷ildir. Yukarıda bahsedildi÷i gibi ve CMK 90 ve 91. maddeler ile YGøY 13. maddeleri birlikte de÷erlendirildi÷inde gözaltına alma kararını verebilme yetkisi münhasıran Cumhuriyet Savcısına ait bir yetkidir.

Yakalanan kiúinin Cumhuriyet Savcısı tarafından gözaltına alınmasına karar verilmesi ile úüpheli için gözaltı denilen bir süreç baúlamıú olmaktadır. Ancak Cumhuriyet Savcısının yakalanan kiúi hakkında gözaltına alma kararı verebilmesi için, CMK 91/2. maddesi uyarınca iki úartın bir arada bulunması gerekmektedir.

Bu úartlardan biri; kiúinin bir suçu iúledi÷ini düúündürebilecek emarelerin bulunmasıdır. Buna göre, gözaltına alınacak kiúinin gözaltına alınmayı gerektirecek suçu iúledi÷ini düúündürebilecek deliller bulunmaması halinde gözaltına alma kararı verilemeyecektir. Bir kiúinin suç iúledi÷ini düúündürebilecek delil ise, suçu ana hatlarıyla ortaya koyan delildir. Örne÷in; polisin gerçekleútirdi÷i bir kontrol sırasında bir kiúinin üzerinde üç kilo eroin bulunması, bu kiúinin uyuúturucu madde ticareti suçunu iúlemiú olabilece÷ini düúündürür. Burada delillerin suçun iúlendi÷ini ana hatlarıyla ortaya koyup koymadı÷ını de÷erlendirecek olan Cumhuriyet Savcısıdır. Deliller, örnekte oldu÷u gibi iz ve eser úeklinde olabilece÷i gibi, tanık açıklaması veya belge úeklinde klasik delillerden de olabilir130.

økinci úart ise; gözaltına alma tedbirinin soruúturma yönünden zorunlu olması úartıdır. CMK’ya göre, yakalanmıú olan kiúinin gözaltına alınabilmesi için elde delil bulunması yetmez, bununla birlikte gözaltına almanın soruúturma yönünden zorunlu olması da gerekir. Gözaltına alma iúleminin soruúturma yönünden zorunlu olması

129

ùahin Cumhur, a.g.e 2007, s.212 130

demek, gözaltına alma iúlemi yapılmadı÷ında soruúturma hiç yapılamayacak veya yapılsa dahi maddi gerçek ortaya çıkarılamayacak, adil yargılanma tehlikeye girecek demektir. Örne÷in; kasten öldürme suçunda, úüpheli sayısı fazla ise veya úüphelinin kaçma ihtimali veya delilleri karartma ihtimali var ise, gözaltına alma koruma tedbiri uygulanmalıdır. Çünkü soruúturmanın selameti açısından zorunluluk bulunmaktadır131.

Cumhuriyet Savcısı CMK’nın getirmiú oldu÷u bu iki kritere göre yapaca÷ı de÷erlendirme ile yakalanan kiúinin gözaltına alınıp alınmayaca÷ına karar verecektir. Bu kriterler ile gözaltına alma kararının verilmesi bakımından keyfilik önlenmeye çalıúılmıú ve gözaltına alma kararının denetlenmesi de objektif kriterlere ba÷lanmak istenmiútir132.