Tutuklama Kararının Bildirilmesi

Anayasa m.19/4’e göre; “ Yakalanan veya tutuklanan kiúilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar her halde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç hâkim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir”.

Avrupa ønsan Hakları Sözleúmesi m.5/2’de de; “tutuklanan her ferde,

tutuklanmasını gerektiren nedenler ve kendisine karúı yapılan bütün suçlamalar en kısa zamanda ve anladı÷ı bir dilde bildirilir” denilmiútir. Bu düzenlemenin temel

amacı, tutuklama ile do÷abilecek muhtemel maddi hataların engellenmesinden ziyade, tutuklamaya karúı yapılabilecek itiraz hakkının etkin bir biçimde

282

Wemhoff v./Almanya kararı, Ringeissen v./Avusturya kararı 283

Centel – Zafer, a.g.e., s.358 284

kullanılabilmesini sa÷lamak ve yine tutuklanan kiúinin etkin ve silahların eúitli÷i prensibine uygun olarak ona kendisini savunma olana÷ını sa÷lamaktır.285

AøHM kararlarında da belirtildi÷i gibi, bir kimsenin özgürlü÷ünden yoksun bırakıldı÷ı ilk zamanlar, kötü muameleye maruz kalma riskinin en yo÷un oldu÷u zamanlardır. øúkencenin Önlenmesi Komitesi (CPT) de bu konuda sürekli yaptı÷ı ziyaretler sonucunda ülkelere tavsiyelerde bulunmaktadır. Özgürlü÷ünden yoksun bırakılan kiúilerin avukat yardımından yararlanması, yakınlarına haber verilmesi ve bir hekimin kontrolünden geçmesi temel güvencelerdendir286.

Tutuklamaya, tutuklamanın devamına veya bu husustaki tahliye isteminin reddine iliúkin kararlar, hukuki ve fiili nedenleri ile birlikte úüpheli veya sanı÷a sözlü olarak tutuklama oturumunda bildirilmelidir (CMK m.101). Ayrıca soruúturmanın amacını tehlikeye düúürmemek kaydıyla tutuklunun tutuklamayı bir yakınına veya belirledi÷i bir kiúiye bizzat bildirmesine de izin verilir. ùüpheli veya sanık yabancı oldu÷unda, tutuklama durumu yazılı olarak karúı çıkmaması halinde vatandaúı oldu÷u devletin konsoloslu÷una da bildirilir.(CMK. m107/3)

CMUK m.107’de de, CMK’daki düzenlemenin benzeri bir düzenlemeye yer verilmiúti. CMUK m.107/1 'de tutuklamadan ve tutuklamanın uzatılmasına iliúkin her karardan tutuklunun bir yakınına veya belirledi÷i bir kiúiye, hâkimin kararıyla gecikmeksizin haber verilece÷i, CMUK m.107/2'de ise, soruúturmanın amacını tehlikeye düúürmemek kaydıyla, tutuklunun tutuklamayı bir yakınına veya belirledi÷i bir kiúiye bizzat bildirece÷i belirtilmiútir.

Anayasa m. 19/6’ya göre; “kiúinin tutuklandı÷ı yakınlarına derhal bildirilir”.

CMK m.107'ye göre de; “tutuklama ve tutuklulu÷un uzatılmasına dair verilen her karar tutuklunun bir yakınına veya belirledi÷i bir kiúiye, hâkim veya mahkeme kararıyla gecikmeksizin haber verilir.”

285

Gölcüklü Feyyaz, “Kiúi Özgürlü÷ü ve Kiúi Güvenli÷i”, ønsan Hakları Kurallarının øç Hukukta Uygulanması, AÜSBF øHM Yayınları, Ankara, 1992, s.209

286

Gemalmaz Mehmet Semih, “Avrupa ønsan Hakları Sözleúmesi (Madde 3/øúkence Yasa÷ı Analizi)”, Ankara Barosu Yayınları, Ankara, 2006

Anayasa ve CMK'da da belirtilen yakınları kavramına akraba, eú, ortak, patron, sözlü, niúanlı, arkadaú vs. girmektedir. Yakın kavramından güvenilen kiúiyi anlamak gerekir.287

Bildirim zamanı Anayasa’da “derhal” ve CMK’da “gecikmeksizin” olarak düzenlenmiútir. Bildirim vakit geçirilmeksizin en seri müdahale araçları ile yapılmalıdır. Bildirimde yetki, tutuklama kararını veren mahkeme veya hâkimdedir

Tutuklanan kiúinin, tutukluluk durumunu yakınlarına bizzat bildirmesi, soruúturmanın amacını tehlikeye düúürecek ise yani kiúilere veya eúyaya karúı önlemlerin etkisiz kalmasına yol açacak, bazı deliller karartılacak, bazı bilgilere ulaúılamayacak ise CMK’nın 107/2. maddesinde belirtilen istisnai durumdan bahsedilir.288

Kiúinin tutuklandı÷ının veya tutukluluk halinin devamına iliúkin kararın tutuklanan kiúi tarafından belirledi÷i bir kiúiye bizzat bildirilmesinin, soruúturmanın amacını tehlikeye düúürece÷i konusunda takdir yetkisi hakkında kanunda bir açıklık bulunmamakla birlikte bu yetkinin tutuklama kararı veren hâkim veya mahkemeye ait oldu÷u289 görüúü oldu÷u gibi hakimin bildirmede sakınca bulunması halinin devam etti÷ini tespit etme, izleme olana÷ı bildirimde sakınca bulunması durumunun devam edip etmedi÷i daha sonra infaz hâkimi tarafından denetlenmelidir görüúü de bulunmaktadır.290

Türkiye Cumhuriyeti vatandaúı tutuklular bakımından bildirim zorunludur. Tutuklanan kiúi yabancıysa, vatandaúı oldu÷u ülkenin büyük elçili÷ine veya konsoloslu÷una haber verilir. Ancak yabancı sanık karúı çıkarsa bu bildirim yapılmaz. Tutuklandı÷ının konsoloslu÷a bildirilmesinin istenmesi úeklindeki sanık isteminin yazılı olması gerekir. Yabancı tutukluya tutuklandı÷ının bildirilmesi hususunda tercümanı aracılı÷ı ile bu bildirime karúı çıkma hakkı anlatılmalıdır.

287

Centel, a.g.e 1992, s.86 288

Centel – Zafer, a.g.e., s. 360

289 _{Kunter – Yenisey – Nuho÷lu, a.g.e., s.792; Özbek, a.g.e 2005, s.369; Centel – Zafer, a.g.e., s.360} 290

Gülüúür Emre, “Koruma Tedbirlerinden Tutuklama”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010, s.75

Yabancının tutuklandı÷ının bildirilmesinde, soruúturmanın amacını tehlikeye düúürme úartı aranmamaktadır.291

CMK'nın 107/3. maddesi ile düzenlenen yabancı tutuklunun vatandaúı oldu÷u ülkenin büyük elçili÷ine veya konsoloslu÷una bildirilir hükmü Türkiye Cumhuriyeti’nin de taraf oldu÷u 24.04.1963 tarihli Konsolosluk øliúkileri Hakkında Viyana Sözleúmesi'nin 36/1-b maddesinde düzenlenilmiú olup, bu madde gere÷ince;

“ilgili talep etti÷i takdirde, kabul eden devlet'in yetkili makamları gönderen Devlet'in bir uyru÷unun gönderen Devlet Konsoloslu÷u görev çevresinde tutuklanmasından, hapsedilmesinden veya önleyici mahiyette veya herhangi bir úekilde gözaltına alınmasından vakit geçirmeksizin söz konusu konsoloslu÷u haberdar edeceklerdir. Tutuklanmıú, hapsedilmiú veya önleyici mahiyette veya herhangi bir úekilde gözaltına alınmıú olan kiúiden konsoloslu÷a hitaben sadır olmuú her türlü haber, keza, anılan makamlarca derhal konsoloslu÷a intikal ettirilecek ve yine bu makamlar, bu bentle tanınmıú olan haklar hakkında ilgili kiúiye gecikmeksizin bilgi vereceklerdir.”