Yabancı Mahkemeden Verilmiş İlâmın Kesinleşmiş Olması

Yabancı mahkeme tarafından verilen boşanma kararlarının tanınması için ön- görülen koşullardan biri yabancı mahkemeden verilmiş hukuk davasına ilişkin bir ilâm olması bir diğeri ise yabancı mahkemeden verilmiş ilâmın kesinleşmiş olması- dır. Yabancı mahkemeden verilmiş ilâmın kesinleşmiş olması şartı MÖHUK’un 50. maddesinde belirtilmiştir. MÖHUK’un 50. maddesinin ilk fıkrasına göre, hukuk da- valarına ilişkin kararın kesinleşmiş olması gerekir. Mahkeme görülen davaya ilişkin verdiği kararla dosyadan artık elini çekiyorsa, bu karar nihai karar olur.56 _{Nihai karar}

kavramı ile kesinleşme kavramı birbirinden farklıdır. Nihai kararın kesinleşmiş ol- ması için ya kanun yoluna başvuru süresinin geçirilmiş olması ya kanun yoluna baş- vurulamayacak bir karar olması ya da kanun yoluna başvurulmuş ve neticelenmiş bir karar olması gerekir. Kesinleşme usûle ilişkin bir mesele olup biri dar biri geniş ol- mak üzere iki anlamı vardır. Kesinleşmenin dar anlamı şekli anlamda kesinleşmeyi, geniş anlamda kesinleşme ise hem şekli hem de maddi kesinleşmeyi ifade eder.57 _Bir

mahkeme kararının şekli anlamda kesinleşmesi başvurulacak tüm hukuki yolların kapanmasıdır. Karara karşı başvurulacak tüm hukuki yollar tükenmişse artık o karar şekli anlamda kesinleşmiştir.58 _{Maddi anlamda bir mahkeme kararının kesinleşmesi}

ise şekli anlamda kesinleşmeden farklıdır. Maddi anlamda kesinleşme ile uyuşmazlık hakkında kanuni hakikate ulaşılır.59 _{Zira tarafların da arzu ettiği uyuşmazlığın esası-}

nın çözülmesi ve esası hakkında karar verilmesidir. Maddi anlamda kesin hüküm ile doğan bazı sonuçlar vardır. Mahkeme kararı maddi anlamda kesinleşmiş ise artık mahkeme kararı değiştiremez, taraflar olağan kanun yollarına başvuramaz veya tek- rar dava konusu edilemez, edilse dahi söz konusu mahkeme kararı bağlayıcı olur.60

56 _{Sakmar; Sonuçlar, s. 234; Ruhi; Tanıma Tenfiz, s. 123; Çelikel/Erdem; s. 687. Tiryakioğlu; Tanı-} ma, s. 36.

57 _{Çelikel/Erdem; a.g.e, s.684;Tiryakioğlu; Tanıma, s.36.}

58 _{Şensöz-Malkoç, Ebru; Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması (Tanıma), İstanbul} 2017, s. 348; Ruhi; Tanıma Tenfiz, s. 123.

59 _{Ruhi; Tanıma Tenfiz, 123; Çelikel/Erdem; a.g.e, s. 687; Şensöz-Malkoç; Tanıma, s. 348.} 60 _{Ruhi; Tanıma Tenfiz, s. 125; Tezgel; a.g.e, s. 68}

19

Bu kapsamda yabancı mahkeme ilâmının tanınması için öngörülen kesinleş- me şartının gerçekleşmiş olması için şekli anlamda mı maddi anlamda mı kesinleş- mesi gerektiği konusu tespit edilmelidir. Tanınması istenen yabancı mahkeme kara- rının kesinleşmesi ile şekli kesinleşmenin mi yoksa maddi kesinleşmenin mi kaste- dildiğine ilişkin iki görüş vardır. Bir görüş yabancı mahkeme kararının hem maddi anlamda hem de şekli anlamda kesinleşmesi gerektiğini iddia eder.61 _{Bu görüşe göre}

hukuki güvenliğin temin edilebilmesi için kararın her iki anlamda da kesinleşmesi gerekir. Aksi hâlde çelişkili kararların ortaya çıkması söz konusu olabilir. Diğer gö- rüşe göre ise yabancı mahkeme kararının Türkiye’de tanınması için verildiği devlet kanunlarına göre kararın şekli anlamda kesinleşmesi yeterlidir.62 _{Verildiği ülkede}

şekli olarak kesinleşmemiş kararların başka bir ülkede sonuç doğurması beklenemez. Zira MÖHUK’un 50. maddesinde o devlet kanunlarına göre kesinleşmiş bulunan ilâmların ancak Türkiye’de hukuki sonuç doğuracağı ifade edilmiştir.

Tanımada; şekli anlamda kesinleşmeyi yeterli görüş ise gerekçe olarak MÖHUK 58. maddeyi ele almaktadır. MÖHUK’un 58. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “İhtilâfsız kaza kararlarının tanınması da aynı hükme tâbidir”. Çekişmesiz yargı kararlarının da tanınabileceğini ifade eden hüküm yorumlanarak yabancı mah- keme kararlarının tanınması için şekli anlamda kesinleşmesi gerektiği ifade edilmiş- tir.63 _{Çekişmesiz yargı kararları maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmemektedir.}

Çekişmesiz yargı kararına ilişkin koşulların değişmesi hâlinde veya kararın sonradan haksız olması durumunda tekrar dava edilmesi mümkündür. Çekişmesiz yargı karar- larının şekli anlamda kesinleşmesi mümkün iken kanun bu kararların tanınmasına açıkça izin veriyorsa bu takdirde yabancı boşanma kararları için de aynı şeyin söyle- nebileceği iddia edilmiştir.64 _{Kaldı ki mahkemenin bir yabancı mahkeme kararının}

kesinleşip kesinleşmediğini re’sen tespit edebilecekken tespitinde zorlukla karşılaş- maması için MÖHUK düzenleme getirmiştir. MÖHUK’un 53. maddesinin 1/b bendi uyarınca, “ilâmın kesinleştiğini gösteren o ülke makamlarınca usûlen onanmış veya belge ile onanmış tercümesi” dilekçeye eklenecek belgeler arasındadır. Dolayısıyla

61 _{Göğer; a.g.e, s. 386; Çelikel/Erdem; a.g.e, s. 101-102; Özbakan; a.g.e, s. 150; Ruhi; Tanıma Tenfiz,} s. 126; Çelikel, Aysel; “Yeni Kanuna göre Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfiz Şart-

ları”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C.2,S.2, 1982, s. 13; Şensöz-

Malkoç; Tanıma, s. 349.

62 _{Doğan; MÖH, s. 106; Tezgel; a.g.e, s. 67; Ertaş; a.g.e, s. 391; Tiryakioğlu; Tanıma, s. 38.} 63 _{Ruhi; Tanıma Tenfiz, s. 124; Çelikel/Erdem; a.g.e, s. 761.}

20

mahkeme, davacı tarafın getirdiği belgenin maddenin aradığı belge olup olmadığını tespit edecektir. Eğer tarafın getirdiği belge kanuni şartları taşıyorsa şekli olarak ka- rarın kesinleştiği kabul edilecek ve mahkeme kararı tanınacaktır. Eğer tarafın getirdi- ği belge kanunda belirtilen vasıflardan yoksunsa Türk mahkemesi kararı, verildiği ülke hukukuna göre kesinleşmediği için tanımayacaktır. Ancak eksik bir belge varsa mahkemenin re’sen süre vererek eksikliğin giderilmesini isteme hâli saklıdır.

Yabancı mahkeme tarafından verilen boşanma kararları bakımından konu ele alınacak olursa, boşanma kararlarının inşai nitelikte mahkeme kararları olduğunun bir kez daha vurgulanması gerekir. Zira boşanma kararını veren mahkeme artık da- vadan elini çeker. Mahkemenin davadan elini çekmesi sonucu olarak da mahkeme artık bu kararı değiştiremez, bu kararı genişletemez ya da düzeltemez. Dolayısıyla yabancı mahkeme tarafından verilen boşanma kararı ile taraflar arasındaki evlilik sona erer. Yabancı mahkeme kararı ile taraflar arasında evlilik birliğinden doğan hak ve yükümlülükler de ortadan kalkar. Boşanma kararları nihai karar oldukları için hem şekli hem de maddi anlamda kesinleşen kararlardır.65 _{Şekli anlamda boşanma}

kararlarının kesinleşmesi farklı yolla gerçekleşebilir, taraflardan birinin kanun yoluna başvurmasından sonra karar kesinleşebilir, tarafların kanun yoluna başvurmadan fe- ragat etmesi ile kesinleşebilir ya da süresinde kanun yoluna başvurulmaması veya sürenin kaçırılması nedenleri ile karar kesinleşebilir. Bu takdirde şekli anlamda ke- sinleşen boşanma kararı Türkiye’de tanınması ile maddi anlamda da kesinlik kazanır.

1.5. TANIMANIN ASIL ŞARTLARI