Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri

Yöntem, “1. Bir amaca ulaĢmak için izlenen, tutulan yol, usul ve sistemlere iliĢkin bilgi. 2. Bilimde belli bir sonuca ulaĢmak için, bir plana göre izlenen yol, metot.” (TDK, 2011; Türkçe Sözlük: 2196) Ģeklinde tanımlanmaktadır.

Yabancı dil öğretim yöntemi, eğitim öğretim sürecinde belirlenen öğretim yaklaĢımı doğrultusunda öğretilecek dilin özellikleri ile öğrenenlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak uygun yol, sistem ve planın uygulamaya konulmasıdır.

“Dil öğretiminin temelde öğretilecek nesnenin, dilin niteliğine iliĢkin bilgilerimiz (dil kuramları) ve dilin öğrenilmesine ya da kazanılmasına iliĢkin görüĢler (öğrenim kuramları) olmak üzere iki dayanağı vardır. Kullanılacak yöntemler, kitaplar, ders planları büyük ölçüde bu iki dayanağa göre belirlenir ( Kocaman, 1983: 116‟dan akt. Köksal ve VarıĢoğlu, 2014b: 90).

Yabancı dil öğretimi konusunda benimsenen yöntemler Ģunlardır: Dil Bilgisi-Çeviri Yöntemi (Grammar-Translation Method)

Dolaysız Yöntem (Direct Method)

Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi (Audio-Lingual Method) Kavramsal-ġifreleme YaklaĢımı (Cognitive-Code Approach)

Tabii Yöntem (Natural Method)

ĠletiĢimci YaklaĢım –ĠletiĢimci Yöntem (Communicative Approach) Derleyici Yöntem (Eclectic Method) (Demirel, 2008: 35).

Alan yazın taraması yapıldığında Demirel (2008: 35) tarafından ifade edilen bu yöntemlere ek olarak yabancı dil öğretim yöntemi olarak aĢağıdaki yöntemlerin de sıklıkla ifade edildiği görülmektedir:

Grupla dil öğretim yöntemi (Communıty Language Learning) ĠĢbirlikli öğrenme (Cooperative Learning)

Toplu Fiziksel Tepki Yöntemi (Total Phsycal Response Method) Sessiz Yol (The Silent Way)

Telkin Yöntemi ( Suggstopedia) Tüm Dil YaklaĢımı (Whole Language)

Dengeli Okuma Yazma YaklaĢımı ( Balanced Literacy Approach) BiliĢsel YaklaĢım (Cognitive Approach)

Görsel-ĠĢitsel Yöntem ( Audio-Visual Method)

Göreve Dayalı Öğretim Yöntemi (Task-Based Method) Ġçerik Odaklı Öğretim (Content-Based Ġnstruction)

Kültürler Arası ĠletiĢim Odaklı YaklaĢım ( Ġntercultural Communication Approach)

Yabancı dil öğretiminde kullanılan yukarıda zikredilen yöntemler arasında sıklıkla kullanılanları; Dil Bilgisi Çeviri Yöntemi, Düzvarım Yöntemi, Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi, BiliĢsel Öğrenme YaklaĢımı, ĠletiĢimci YaklaĢım ve Seçmeci YaklaĢım Yöntemleridir.

a. Dil Bilgisi Çeviri Yöntemi (Grammar-Translation Method)

Günümüz dil bilim çalıĢmaları henüz dil öğretiminin ne zaman, nerede baĢladığı hakkında kesin bir yargıya sahip değildir. Tarih boyunca ekonomik, siyasal bakımdan güçlü ve baskın, coğrafi açıdan cazip ülkelerin dilleri ile bir dinin doğduğu, geliĢtiği ve kutsal kitabının dili olan diller çoğunlukla öğrenilmeye değer bulunmuĢ ve çok sayıda kiĢi tarafından öğrenilmek için tercih edilmiĢlerdir. Yabancı dil öğretiminde tarihsel süreç içerisinde çok farklı yöntemler kullanılagelmiĢtir. Bu yöntemlerden dil bilgisi çeviri yöntemi ilk yöntemlerden birisidir. “Dil bilgisi ve çevirinin dil öğretimi içindeki varlığının çok eski zamanlara dayandığı bilinmekle birlikte, dil bilgisi kurallarının ve hedef dile yapılan çevirilerin düzenli birlikteliğinin ve prensibe dayalı alıĢtırma tekniklerinin 16. yüzyılın sonlarında ün kazandığına inanılmaktadır” (Stern, 2003: 453‟ten akt. DurmuĢ, 2013: 51).

Dil Bilgisi-Çeviri Yönteminde dilin kurallarının öğretilmesi ön plandadır. Okunan metinlerde yer alan kelimeler ve dil bilgisi kuralları ele alınır. KonuĢma becerisine önem verilmez ve ana dili kullanımı, öğrenilen dilden daha baskın bir biçimde kullanılır. Okuma metinleri bu yöntemin temel materyalidir. Kelimeler, dil yapıları, alıĢtırmalar okuma metinleri aracılığı ile öğrencilere kazandırılmaya çalıĢılır.

19. Yüzyılın sonlarında artık Dil Bilgisi-Çeviri Yöntemi dil öğretiminde soğuk ve cansız bir yaklaĢım olarak eleĢtirilmiĢ, yabancı dil öğretiminde bir baĢarısızlık olarak kabul edilmiĢtir. 19. Yüzyılın sonlarında ve 20. Yüzyılın ilk yarısı boyunca görülen dil öğretimi reform hareketleri, Dil Bilgisi-Çeviri Yöntemine karĢı geliĢtirilmiĢ ve bu yönteme karĢı ciddi eleĢtirilerde bulunmuĢtur ( Stern, 2003: 454‟ten akt. DurmuĢ, 2013: 51).

Dil bilgisi-Çeviri yönteminin, dilin bir beceri hâline gelmesini amaçlamak yerine dile iliĢkin kuralların ezberletilmesi yönüyle kalıcı dil becerilerinin yerleĢmesinde etkin bir yöntem olarak görülemeyeceği düĢünülebilir.

b. Dolaysız Yöntem (Düzvarım Yöntemi-Doğrudan Yöntem ) (Direct Method) Düzvarım Yöntemi, Dolaysız Yöntem ya da Doğrudan Yöntem adları altında alan yazında adlandırılan bu yöntem, öğretim sürecinde görerek öğrenmeyi ön plana alır. Ders esnasında ders materyalleri, sınıfta bulunan araç ve gereçler, kullanılan eĢyaların isimlerinin öğrencilere söylenmesi ve tekrar ettirilmesiyle baĢlanan öğretim sürecinde öğrenciye doğal bir öğretim ortamı sunulmaya çalıĢılır. Doğrudan Yöntem‟in özellikleri Ģunlardır:

1. Sınıfta öğretim yalnızca hedef dilde gerçekleĢir. 2. Sadece günlük söz varlığı ve cümleler öğretilir.

3. Sözel iletiĢim becerileri, küçük ve yoğun sınflarda öğretmen ve öğrenci arasındaki soru-cevap etkileĢimi çerçevesinde organize edilen dikkatli bir kademeli ilerleyiĢle geliĢtirilir.

4. Dil bilgisi, tümevarımsal olarak öğretilir. 5. Öğretilecek yeni hususlar sözel olarak sunulur.

6. Somut söz varlığı canlandırma, nesneler ve resimler; soyut söz varlığı ise düĢüncelerin çağrıĢımları yoluyla öğretilir.

7. Hem konuĢma hem de dinleme-anlama öğretilir.

8. Doğru telaffuz ve dil bilgisi vurgulanır (Richards ve Rodgers, 2007: 12‟den akt. DurmuĢ, 2013: 57).

c. Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi (Audio-Lingual Method)

Yabancı dil öğretim yöntemlerinden Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi, ĠĢitsel- Dilsel Yöntem, Ordu Yöntemi, ĠĢitme-Söyleme Yöntemi, ĠĢitsel Sözsel Yöntem gibi farklı adlarla anılmaktadır. Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi‟nde dinleme ve konuĢma becerilerinin eğitimine öncelik verilir. Öğretilecek konular yazılı olarak öğrencilere

sunulmadan önce sözel olarak sunulur ve dil kalıplarının önce sözel sonra dilsel olarak alıĢkanlık kazanacak Ģekilde beceri hâline dönüĢtürülmesine çalıĢılır.

Kulak-Dil AlıĢkanlığı Yöntemi‟nin temel ilkeleri Ģunlardır:

a. Bu yöntemde dil öğrenimi bir alıĢkanlık oluĢturma süreci olarak görülür ve diyalogların yinelenerek ezberlenmesi ve yapıların örgü alıĢtırmalarıyla otomatikleĢtirilmesi hedeflenir.

b. Dil öğrenmenin amacı, dilin iletiĢim kurmak için nasıl kullanılacağının öğrenilmesidir. Dolayısıyla dil öğreniminde esas olan yazma değil konuĢmadır. Okunmadan önce her Ģey sözlü olarak öğretilmelidir, çünkü yazım sesletimi bozucu bir ögedir. Dil becerilerinin sırası dinleme, konuĢma, okuma ve yazma biçimindedir yani dolaysız yöntemde olduğu gibi dil öğretiminde okumasız ve yazmasız bir ilk dönem geçirilmelidir.

c. Dil yapıları kendi baĢlarına değil, doğal olarak bağlam içerisinde bulunurlar. Sözcüklerin anlamı doğal ve kültürel bağlam içinde öğrenilir. Bu nedenle bir dili öğrenmek, o dili konuĢan insanların kültürel sistemlerini de öğrenmektir. d. Ana dil ve yabancı dilin farklı dil sistemleri vardır. Bunlar birbirinden ayrı tutulmalı ve öğrencinin ana dilinin hedef dilin öğrenimini etkilemesi önlenmelidir.

e. Örnekleme, analizden daha iyi bir temel oluĢturduğundan, önce yapılar örneklenir, sonra bunların alıĢtırması yapılır. Dolayısıyla dil bilgisi öğretimi tümevarım yöntemiyle gerçekleĢir.

f. Bir dil, o dili ana dil olarak kullananların söyledikleridir. Öğrencilerin bu yöntemin materyallerinden öğrendikleri ifadeler, hedef dilin kullanıldığı toplumun yaĢayan dilidir.

g. Yabancı dil öğreniminde yapılan hatalar düzeltilmediği takdirde kalıcılaĢarak yanlıĢ alıĢkanlıkların oluĢmasına yol açar. Hata oluĢtuğu anda öğretmen tarafından düzeltilmelidir.

h. Her dil belli sayıda kalıplara sahiptir. Bu kalıplar alıĢtırmalarla alıĢkanlık hâline getirilerek öğrencilerin bu kalıpları kullanmaları sağlanmalıdır. i. Dil öğrenimi, diğer davranıĢların öğrenimi gibidir. Olumlu pekiĢtireç,

öğrencilerin öğrenmelerini hızlandıran ve olumlu davarınıĢlarının devamını sağlayan bir unsurdur ( Larsen-Freeman, 2000: 42-45; Richards ve Rodgers, 1986: 50; Demircan, 2012: 212-214 ve Demirel, 2012: 42-45‟den akt. BölükbaĢ, 2013: 62).

d. BiliĢsel Öğrenme YaklaĢımı (Cognitive Approach)

BiliĢsel öğrenme yaklaĢımı, öğrenenin farkındalık düzeyini artırmayı, dil öğrenimine bilinçli bir Ģekilde yaklaĢmayı, ezber bilgiler kazanmak yerine öğrencinin dili beceri olarak edindikten sonra yeni cümleler, dilsel yapılar oluĢturacak Ģekilde zihinsel olarak yaratıcı bir dil beceresi kazandırmayı hedefler. Bu yaklaĢımın temel ilkesi, öğrenmenin anlamlı bir Ģekilde aktif zihinsel süreçlerden geçerek gerçekleĢmesi, öğrenilenlerin beyinde iĢlenmesidir. BiliĢsel öğrenme yaklaĢımının kullanım özellikleri Ģu Ģekildedir:

a. Dil bir alıĢkanlık geliĢtirme değil bilinçli olarak kuralları öğrenmedir.

b. Telaffuz öğretimine ayrı bir öğretim etkinliği olarak yer vermeye gerek yoktur. c. Özellikle duyduğunu anlama becerisinin geliĢtirilmesine önem verilmelidir. d. Grup çalıĢması ve bireysel eğitim desteklenmelidir.

e. Dil bilgisi kuralları tümevarım ve tümdengelim yoluyla öğretilmelidir.

f. Dört temel beceri öncelik sonralık sırasına göre değil önemine göre eĢit olarak geliĢtirilmelidir.

g. Ana dilin kullanılmasına ve çeviriye izin verilir.

h. Her Ģey bir bütünlük içinde öğretilmelidir ve gerektiği zamanlarda görsel ve iĢitsel araçlardan ve diğer tekniklerden yararlanılmalıdır.

i. Ana ve amaç dilde ve her iki dilin kültüründeki yeterlilik ideal amaçtır.

j. Öğretmen ve öğrencinin tutumu, sınıf içi etkileĢim, iyi bir öğrenme ortamı için çok önemlidir. Öğretmen, kesin yetkiyi temsil eden bir kiĢi olarak değil, öğrenmeyi kolaylaĢtırıcı kiĢi olarak görünür (Demirel, 2008: 46).

Ġnsanların dil öğrenme yeteneği ile doğduğu görüĢünden hareket eden biliĢsel yaklaĢımda dil öğrenme sürecinde öğrenenin, zihinsel olarak aktif, düĢünen, sorgulayan ve üretici olması beklenir.

e. ĠletiĢimci YaklaĢım –ĠletiĢimci Yöntem (Communicative Approach)

ĠletiĢimci YaklaĢım, BiliĢsel Yöntemin sadece dil bilgisi ve doğru cümle kurmakla yetindiğini iddia eden Hymes ve Halliday tarafından geliĢtirilmiĢtir. Bu yaklaĢımda, dilin kurallarını öğrenmekten ziyade dili iletiĢimde kullanmak esastır. Öğrenme sürecinde iletiĢim etkinlikleri aracılığı ile öğrencilerin aktif olarak derse katılmaları, iletiĢime iliĢkin kalıpları ezberlemek yerine anlayarak iletiĢimde kullanmaları beklenir. Öğretim sürecinde öğrencilerin aktif olduğu, grup çalıĢmasının teĢvik edildiği öğrenci merkezli eğitim gerçekleĢtirilir. Öğretmen öğretim sürecinde, dersin amaç ve kazanımlarına eriĢilecek Ģekilde sınıfta bir iletiĢim ortamı kurar. AlıĢtırmalar, ileĢitime dayalı etkinliklerden seçilir. Dinleme ve konuĢma becerilerinin ağırlıkta olduğu iletiĢimci yöntem, iletiĢim çağı olarak adlandırılan günümüzde, dil öğretiminde sıklıkla tercih edilen bir yöntemdir. ĠletiĢimci Yöntemin özellikleri Ģunlardır:

a. Her ortamda otantik dil, dilin gerçek bağlamda kullanıldığı gibi kullanılmalıdır. b. KonuĢan ve yazan kiĢinin niyetini anlamak iletiĢimsel yeterliliğin bir göstergesidir. c. Yabancı dil sadece bir çalıĢma konusu değil, sınıf içi iletiĢimde bir araçtır.

d. Bir iĢlevin birden fazla dil yapısı olabilir. Hedef gerçek dil kullanımı olduğundan, farklı dil yapıları da birlikte sunulmalıdır. Önemli olan iletiĢim sürecidir.

e. ĠletiĢimsel olayın, sosyal içeriği cümlelere anlam vermede gereklidir.

f. Dil yapılarını uygun bir Ģekilde kullanmak, iletiĢimsel yetinin önemli bir parçasıdır. g. ĠletiĢimde konuĢan kiĢi sadece ne söyleyeceğini değil, neyi nasıl söyleyeceği

konusunda da seçim yapma hakkına sahiptir.

i. Öğrenciler dil çalıĢmalarını söylem ya da cümle ötesi düzeyde gerçekleĢtirerek, cümleleri birbirine bağlayan tutarlılık ve bağlılık gibi dil özelliklerini öğrenmelidirler.

j. Öğrencilere kendi fikir ve görüĢlerini açıklamaları için fırsat tanınmalıdır.

k. Öğrencilerin yaptıkları yanlıĢlar, iletiĢimsel beceriler, geliĢmenin doğal bir sonucu olarak görülür.

l. Öğrencilere dili gerçek ortamda kullanıldığı Ģekilde dinleme imkânları sağlanmalıdır.

m. Öğretmenin temel sorumluluklarından birisi iletiĢimi destekleyecek ortamlar sağlamasıdır.

n. Öğretmen, iletiĢimsel aktiviteler hazırlamada fırsat tanıyıcı, aktivitelerin iĢleniĢi esnasında da yol göstericidir (Larsen-Freeman, 2000: 126-128).

f. Derleyici Yöntem (Eclectic Method)

Derleyici, Seçmeli, Seçmeci, Eklektik Yöntem Ģeklinde farklı Ģekillerde adlandırılan derleyici yöntem, öğretim amaçları doğrultusunda farklı yöntemlerin iĢe yarayan yönlerinin kullanıldığı bir yöntemdir. “Sözcük öğretiminde düzvarım yöntemine, dil bilgisi kurallarını öğretmede biliĢsel öğrenme yöntemine, konuĢma becerisini kazandırmada kulak-dil alıĢkanlığı ve iletiĢimci yönteme yer verilmesi gibi” (Demirel, 2008: 58).

Seçmeli yöntemde, dört temel becerinin geliĢtirilmesi esastır. Öğretim sürecinde öğreticinin, öğretim yöntemleri hakkında derinlemesine bilgi sahibi olması, hangi amaç ve kazanımı öğretirken hangi yöntemi kullanacağına karar vermesini kolaylaĢtırarak daha baĢarılı bir öğretim verebilmesine olanak sağlayacağı söylenebilir.

2.1.7.Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Temel Beceriler, Öğretme-