4. YARGI İLE İLGİLİ DİĞER ORGANLAR
4.3. Yüksek Seçim Kurulu
KKTC Anayasası’nın 69. maddesine göre; seçimler ve halkoylamaları, yargı organlarının genel yönetimi ve denetimi altında yapılır.
Dünyanın çoğu ülkesinde seçimlerde ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözen ve noktalayan yargıdır. KKTC’de seçimler fiilen hakimlerin kontrolünde gerçekleşmektedir. Hakimler, seçimlerle ilgili anlaşmazlıkları çözmenin yanında, seçimleri gerçekleştiren kamu görevlilerinin başında da bulunmaktadır. Hakimlerden oluşan Yüksek Seçim Kurulu, seçimlerle ilgili tüm anlaşmazlıklarda son sözü söylemektedir266.
KKTC’de; merkezde bir Yüksek Seçim Kurulu, her ilçede bir ilçe seçim kurulu, seçim çevrelerine konacak her sandık için de bir sandık kurulu oluşturulmaktadır.
Yüksek Seçim Kurulu; bir başkan, dört asil ve iki yedek üyeden oluşur. Başkan ve üyeler görevde olan hakimler arasından, Yüksek Mahkeme tarafından gizli oy ve salt çoğunlukla seçilir (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 17. maddesi).
Yüksek Seçim Kurulu için başkan ve üye seçimi, beş yılda bir ocak aynın ilk haftasında yapılır. Bu süre içinde üye sayısında azalma olursa derhal yeni seçim yapılır (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 18. maddesi).
265 EKİNCİ, Anayasa Hukuku Açısından Yüksek Yargı Kurulları, s. 228-229.; Ayrıca bkz. GÖNENÇ, Levent, “Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Yargı Kurulları”, Anayasa Çalışma Metinleri-4 (TEPAV, 2011), s.6.
64
Yüksek Seçim Kurulu’nun başlıca görev ve yetkileri şunlardır (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 20. maddesi)267:
1) KKTC seçim bölgelerinde seçimin veya halkoylamasının güven içinde yürütülmesini sağlamak için gereken bütün önlemleri almak ve bu hususta gerekli genelgeleri zamanında yapmak, seçim ve halkoylaması işlerini denetlemek,
2) İlçe Seçim Kurullarına oy sandıklarını ve 5/1976 sayılı Yasa’da öngörülen diğer seçim araç ve gereçlerini göndermek,
3) Seçimlere katılan siyasal partilerin oy verme gününden en az doksan gün önce kurulmuş olup olmadığını ve tüzel kişilik kazanıp kazanmadığını incelemek ve seçime katılıp katılamayacağına karar vermek,
4) Kütük düzenleme işlerinin başından seçim veya halkoylaması sonuçlarının kesinleşmesine kadar 5/1976 sayılı Yasa’da söz konusu edilen işlemlerin gerektirdiği cetvel, alındı belgesi, tutanak, seçmen kartı gibi her türlü basılı kağıt ve defterlerin, uzmanların yardımı ile şekillerini saptayıp ihtiyaca yetecek sayıda bastırılmasını ve ilçe seçim kurullarına yollanmasını sağlamak,
5) İlçe Seçim Kurullarının kuruluşunu sağlamak, İlçe Seçim Kurullarının oluşumunu, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılacak itirazları, oy verme gününden önce ve itiraz konusunun gerektirdiği süratle, kesin karara bağlamak,
6) Adaylığa ait itirazlar hakkında Yasa gereğince kesin karar vermek,
7) İlçe seçim kurullarınca oy verme günü, işlemler hakkında verilmiş olan kararlara karşı yapılan itirazları derhal inceleyip kesin karara bağlamak,
8) İlçe Seçim Kurullarınca düzenlenen tutanaklara karşı yapılan itirazları inceleyip kesin karara bağlamak,
9) Seçim ve halk oylamalarından sonra, kendisine süresi içinde yapılan; seçimin sonucuna etkili olacak ve o bölge seçiminin/halk oylamasının veya seçilenlerin bir/birkaçının tutanağının iptalini gerektirecek nitelikte itirazları (alt kurullara yapılan itirazların silsilesine ve sürelerine uygunluğunu araştırmaksızın) inceleyip kesin karara bağlamak,
65
10) İlçe Seçim Kurulları Başkanlıklarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak,
11) Devlet Başkanlığı ile milletvekilliği aday beyanname ve listelerini alındı belgesi karşılığında almak,
12) Aday beyanname veya listelerini ilan etmek, bunlar hakkında yapılacak itirazları incelemek, bu beyanname veya listelerden geçerli olmayanlar hakkında karar vermek, geçici ve kesin aday listelerini yerlerine göndermek ve ilan etmek,
13) Seçimlere 5/1976 sayılı Yasa kurallarına ters bir biçimde müdahale edildiği kanısına vardığında, bu müdahaleleri önlemek için gerekli önlemleri almak,
14) Daimi Seçmen Kütükleri Bürolarının çalışmalarını programlamak, yönlendirmek, yönetmek ve denetlemek,
15) 5/1976 sayılı Yasa’nın 37/1. maddesi gereğince, sayım ve yazım sonuçlarını, seçimlere katılan siyasal partilere vermek,
16) 5/1976 sayılı Yasa’da ile kendisine verilen başkaca görevleri yerine getirmek. İlçe Seçim Kurulları, Yüksek Seçim Kurulu’nun atayacağı bir hakimin başkanlığında, bir başkan ve hakimler ile savcılar arasından atanan iki asli ve bir yedek üyeden oluşur. Ancak Başsavcı ve Başsavcı Yardımcısı bu kapsama girmez (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 21/1 maddesi).
İlçe Seçim Kurullarının başlıca görev ve yetkileri şunlardır (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 23. maddesi):
1) İlçe bölgesinde seçimin veya halkoylamasının düzenle yürütülmesi için gerekli olan bütün tedbirleri alarak seçim ve halkoylaması işlerini denetlemek,
2) Sandık kurullarını kurmak,
3) İlçedeki sandık kurullarına, oy sandıklarını ve 5/1976 sayılı Yasa’da yazılı diğer seçim ve halkoylaması araç ve gereçlerini göndermek,
4) Sandık kurullarının oluşturulmalarına, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamak,
5) Sandık kurulları başkanlıklarınca, seçim ve halkoylaması işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak,
66
6) İlçe bölgesindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleştirerek, ilçe seçim veya halkoylaması tutanağını düzenlemek ve bu tutanağı seçim ve halkoylaması işlerine ait diğer evrak ile birlikte Yüksek Seçim Kurulu’na derhal teslim etmek,
7) Cumhurbaşkanlığı ile milletvekilliği seçimleri dışındaki aday beyanname veya listelerini alındı belgesi karşılığında almak,
8) 5/1976 sayılı Yasa ile kendisine verilen başkaca görevleri yerine getirmek. Sandık kurulu, bir başkan ile iki asil ve iki yedek üyeden oluşur. İlçe Seçim Kurulu, sandığın konacağı seçim çevresi içindeki veya dışındaki kamu görevlileri arasından bir sandık kurulu başkanı seçer. Sandık kurulu üyeliklerinden biri, İlçe Seçim Kurulu tarafından iyi ün sahibi olmakla tanınmış seçmenler veya kamu görevlileri arasından seçilir. Aynı yöntemle bir de yedek üye seçilir. Sandık kurulu üyelerinin ikincisi yine İlçe Seçim Kurulu tarafından, ihtiyar heyeti üyeleri arasından ad çekme sureti ile belirlenir. Aynı şekilde bir de yedek üye seçilir. Bu seçilen üyelere ek olarak, seçime katılan her siyasal parti ve bağımsız adayların birer temsilcisi de sandık kuruluna üye olur (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 25-26. maddeleri).
Yüksek Seçim Kurulu’nun, İlçe Seçim Kurullarının, Sandık Kurullarının; başkanı, asli ve yedek üyeleri, göreve başlamadan önce kurul önünde sırayla şöyle yemin ederler (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 30. maddesi):
"Hiçbir etki altında kalmaksızın, hiç kimseden korkmadan, seçim (veya halkoylaması) sonuçlarının tam ve doğru olarak belirmesi için görevimi yasalara göre, dosdoğru yapacağıma namusum, vicdanım ve bütün mukaddesatım üzerine and içerim."
5/1976 sayılı Yasa’da kesin olduğu belirtilmeyen kurul kararlarına karşı, her kurulun bağlı olduğu üst kurul, itiraz merciidir. Yüksek Seçim Kurulu’nun, re'sen veya itiraz üzerine vereceği kararlar kesindir (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 149. maddesi).
İtiraz yazılı veya sözlü olarak yapılabilir. Ancak Yüksek Seçim Kurulu’na yapılacak itirazların yazılı olması gerekir (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 150. maddesi).
Her türlü seçimin veya halkoylamasının devamı sırasında, Yüksek Seçim Kurulu’nun aldığı veya itiraz yoluyla verdiği kararlar dışında kalan;
67 - İşlemler, tedbirler ve sair işlemler ile,
- 5/1976 sayılı Yasa’da başka bir mercie şikayet veya başvurma yolu gösterilmemiş ve alt kurulların görev sınırlarını aşmış olan veya bu nitelikte bulunan yasaya aykırı hareketlerden dolayı; seçme yeterliğine sahip yurttaşlar, siyasal partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluş kademelerinin başkanları veya vekilleri, gözlemciler, adaylar ve milletvekilleri tarafından yazılı olarak doğrudan doğruya, Yüksek Seçim Kurulu’na şikayet edilebilir (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 167. maddesi).
Yüksek Seçim Kurulu, evrak üzerinden inceleme yapar. Ayrıca gerekli gördüğü tüm soruşturma ve inceleme işlemlerini de yapar. Gerekli mercilerden her türlü bilgi ve belgeleri ister. Kurul Başkanı, gerek ve ihtiyaca göre bu işlerde çalışmak üzere Yüksek Mahkeme kamu görevlilerini de görevlendirebilir (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 168/1-2 maddeleri).
Yüksek Seçim Kurul’u, yapılan itiraz ve ihbarları kendisine verildiği tarihten başlayarak en geç on beş gün içince bir karara bağlar. Kurulun kararı kesindir. Aleyhine hiçbir mercie ve yasa yoluna başvurulamaz (5/1976 sayılı Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın 168/3-4. maddeleri).
Son olarak, yukarıda anlatılan görevleri yerine getiren ve adalete hizmet eden Yüksek Seçim Kurulu’nun teşkilat şeması ise aşağıdaki gibidir:
68
Şekil-2.4: YSK Teşkilat Şeması268
268 Bkz. http://www.mahkemeler.net/cgi-bin/teskilat.aspx. (Son E.T.: 02.06.2019). YÜKSEK SEÇİM KURULU
Lefkoşa İlçe Seçim Kurulu G.Mağusa İlçe Seçim Kurulu İskele İlçe Seçim Kurulu G.Yurt İlçe Seçim Kurulu Girne İlçe Seçim Kurulu Seçim Mukayyidi Seçim Mukayyidi Seçim Mukayyidi Seçim Mukayyidi Seçim Mukayyidi Genel Sekreterlik
Teknik Kayıt ve Seçim
69