Bu bölümde araştırmanın modeline, veri toplama aracına, verilerin toplanmasında izlenilecek adımlara ve verilerin analizine değinilmiştir.
3.1. Araştırma Deseni
Bu çalışmada, ortaokullarda çalışan branş öğretmenlerinin karşılaştığı istenme-yen öğrenci davranışları ve geliştirdikleri çözüm önerilerine ilişkin görüşlerini ortaya çıkarmak amacıyla nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın hemen hemen her aşamasında oluşan durumlara göre yeniliklere açık olup; kurgusunda değişiklik yapmak, yeni yöntem ve yaklaşım geliştirmek nitel araştırmanın özünü oluşturmaktadır.
Nitel araştırmanın bir diğer özelliği ise keşfedici olması ve araştırmanın planlanması ve uygulanması aşamasında araştırmacıya esneklik sağlamasıdır (Neuman, 2016, s. 22-23).
Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan olgu bilim (fenomenoloji) deseni kullanılmıştır. Olgular deneyim, kavram, yönelim, durum ve olay gibi çeşitli biçimde karşımıza çıkabilir. Olgu bilim deseninde amaç farkında olduğumuz ancak de-rinlemesine bilgi sahibi olmadığımız olguları araştırmaktır. Bize tamamıyla yabancı olmayan fakat anlamını kavrayamadığımız olguları araştırmak için olgu bilim deseni uygun araştırma zemini oluşturur (Yıldırım ve Şimşek, 2016, s. 69). Araştırmada çalışı-lan olgu, ortaokulda çalışan branş öğretmenlerinin karşılaştığı istenmeyen öğrenci dav-ranışları, istenmeyen davranışa sebep olan etmenler ve kullanılan çözüm önerilerine yönelik algı, deneyim, yaşantı ve izlenimleridir.
3.2. Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubu, 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Ankara ili, Etimesgut ilçesi sınırları içinde yer alan, MEB’e bağlı 6 farklı ortaokulda görev yapan 26 öğretmenden oluşmaktadır. Görüşme yapılan okullar amaçlı örnekleme yöntemi kul-lanılarak katılımcıların yaşına, branşına, kıdemine, eğitim düzeyine ve çalıştığı okulla-rının sosyo-ekonomik durumuna göre maksimum çeşitlilik örneklemesi tekniği kullanı-larak seçilmiştir. Burada amaç küçük bir çalışma grubu oluşturmak ve bu çalışma gru-bunda karşılaşılan probleme taraf olan bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansı-tabilmektir (Yıldırım ve Şimşek, 2016, s. 119). Maksimum çeşitlilik örneklemede amaç,
60
belirlenen farklı durumlar arasında ortak ya da ayrılan yönlerin ortaya çıkarılması ve buna bağlı olarak problemin daha geniş çerçevede betimlenmesidir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2018, s. 93). Bu bağlamda katılımcıların farklı branşlardan ve okullardan olmasına dikkat edilmiştir.
Araştırmaya katılan 26 katılımcı için yaş, mesleki kıdem, branş ve öğrenim du-rumu ile ilgili bilgiler Tablo 3.1’de verilmiştir.
Tablo 3.1
Katılımcı Bilgileri
Değişken Özellik n
Yaş 20-30 9
31-40 10
41-50 7
Mesleki Kıdem (Yıl) 0-5 7
6-10 5
11-20 7
21 ve üzeri 7
Branş Türkçe 5
Fen Bilimleri 5
Matematik 4
Sosyal Bilgiler 4
İngilizce 4
Teknoloji ve Tasarım 1 Bilişim Teknolojileri ve Yazılım 1 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 1
Beden Eğitimi 1
Öğrenim Durumu Lisans 19
Yüksek Lisans 7
Buna göre katılımcıların çoğunluğunun 20-40 yaşa aralığında olduğu (9’u 20-30, 10’u 31-40, 7’si 41-50 yaş aralığında) görülmektedir. Mesleki kıdem bakımından ise (7’sinin 0-5, 5’inin 6-10, 7’sinin 11-20 ve 7’sinin 21 ve üzeri) farklı kıdem gruplarında katılımcı mevcuttur. Katılımcıların büyük çoğunluğu Türkçe, Fen Bilimleri, Matematik, Sosyal Bilgiler ve İngilizce (Türkçe ve Fen Bilimleri 5, Matematik, Sosyal Bilgiler ve İngilizce 4, Teknoloji ve Tasarım, Bilişim Teknolojileri ve Yazılım, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi ve Beden Eğitimi ise 1’er öğretmen) branşlarından oluşmaktadır. Katılım-cıların eğitim durumu incelendiğinde ise 19’nun lisans, 7’sinin ise yüksek lisans mezu-nu olduğu görülmektedir.
61 3.3. Veri Toplama Araçları
Bu araştırmada veri toplama aracı olarak görüşme tekniği kullanılmıştır.
Araştırmanın verileri araştırmacı tarafından ilgili literatür taranarak hazırlanan yarı yapılandırılmış bir görüşme formundan faydalanılarak, yüz yüze görüşme yapılarak toplanmıştır. İnsanların bakış açılarını, duygularını, beklentilerini, düşünce ve amaçları-nı belirlemede araştırmacıya yardımcı olan görüşme oldukça güçlü yöntemlerden biridir (Patton, 2002, s. 42). Yapılan araştırmada konuyla ilgili literatür taraması yapılarak bir soru havuzu oluşturulmuştur. Yapılan pilot uygulamada Ankara’da bir Üniversite’de yüksek lisans eğitimi alan bir Türkçe Öğretmeni ve yine aynı üniversitede bu alanda öğretim görevlisi olan bir kişi tarafından sorular incelenmiş, gerekli düzeltmeler yapıl-mış, tekrar niteliğinde olan sorular belirlenerek çıkarılmış ve yüz yüze görüşmede kul-lanılmak üzere 9 soruluk bir görüşme formu hazırlanmıştır. Katılımcıların konuyla ilgili fikirlerini, tecrübelerini rahatça aktarabilmesi amacıyla sorular açık uçlu olarak hazır-lanmış ve yüz yüze yapılan görüşmelerde katılımcılara sorulmuştur.
3.4. Verilerin Toplanması
Bu çalışmada araştırmaya katılan öğretmenlerin görüşlerini, duygularını ve de-neyimlerini belirlemek için katılımcı izinleri alınarak görüşme tekniği ile veriler top-lanmıştır. Briggs görüşme yönteminin bireylerin deneyimleri, bakış açıları, duyguları, şikâyetleri ve inançları ile ilgili bilgi elde etmede önemli bir yöntem olduğunu bu yüz-dende sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda yaygın olarak kullanıldığını iddia etmektedir (Akt., Yıldırım ve Şimşek, 2016, s. 129). Veriler, katılımcılara ilişkin bilgi-lerin yer aldığı “Katılımcı Bilgi Formu” ve istenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin açık uçlu soruların olduğu yarı yapılandırılmış “Görüşme Formu”ndan faydalanılarak bizzat araştırmacı tarafından katılımcılarla yüz yüze görüşme yapılarak elde edilmiştir.
Görüşmeler Ankara ili Etimesgut ilçesinde bulunan MEB’e bağlı 6 farklı devlet ortao-kulunda 5., 6., 7. ve 8. sınıflarda derse giren 26 branş öğretmeni ile, 2018-2019 eğitim-öğretim yılının birinci döneminde yapılmıştır (Kasım-Aralık).
Araştırma hakkında katılımcılar bilgilendirilmiş ve veriler gönüllülük esasına göre toplanılmıştır. Katılımcılar için uygun gün ve saatler belirlenerek, araştırmaya ka-tılmayı kabul eden öğretmenlerle görüşülmüş ve katılımcıların soruları rahat bir şekilde cevaplamasına imkân sağlanmıştır. Görüşmeye başlamadan evvel katılımcılara konuyla ilgili genel bilgiler verilmiş ve araştırmanın amacı belirtilmiştir. “Bilgilendirilmiş Gö-nüllü Rıza Formu” okunmuş, katılımcılardan izin ve imza alınarak görüşmeye
geçilmiş-62
tir. Ses kaydı için ortamın uygun olduğu görüşmelerde ses kaydı alınarak görüşme ger-çekleştirilmiştir. Ses kaydının uygun olmadığı ortamlarda ise not alınarak görüşmeler tamamlanmıştır. Görüşme dökümlerinde öğretmenlerin isimleri belirtilmemiş, her gö-rüşme yazıya dökülerek kodlanmıştır. Gögö-rüşmeciler için Ö1, Ö2,…..., şeklinde kodlama yapılmıştır. Araştırmada görüşmecilere konuyla ilgili yüz yüze sorular sormuş, ayrıntılı ve derinlemesine bilgi edinmek amaçlanmıştır. Her bir görüşme ortalama 30 dakika sürmüştür. Verilen sürenin yeterli olduğu görülmüştür. Çalışma için MEB’den alınan Araştırma İzin Yazısı EK 1’de, çalışmada kullanılan Görüşme Soruları EK 2’de, Bilgi-lendirilmiş Gönüllü Rıza Formu EK 3’de, Katılımcı Bilgi Formu ise EK 4’de yer al-maktadır.
3.5. Verilerin Çözümlenmesi
Öğretmenlerin karşılaştığı istenmeyen öğrenci davranışlarını belirlemek ve kul-landıkları çözüm önerilerini saptamak amacıyla yapılan bu çalışmada görüşme yapılarak elde edilen verileri kavramsallaştırmak ve temaları ortaya çıkarmak için, belirli kuralla-ra dayalı kodlamalarla bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanan, bir mesajın belli özel-liklerinin objektif ve sistematik bir şekilde tanınmasına yönelik çıkarımların yapıldığı içerik analizinden faydalanılmıştır (Büyüköztürk vd., 2018, s. 240). Araştırmada birey-sel görüşmeler ses kaydı ile kaydedilip ham veriler oluşturulmuş daha sonra metne dö-nüştürülmüştür. Elde edilen veriler, verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması şeklinde dört aşamada, her bir görüşme sorusunu temel alarak analiz edilmiştir. Bir uzmana kodlama uyumu için danışılmış ve temalara karar verilmiştir. Kodlama süreci tamamlandıktan sonra ortaya çıkan kodlardan yola çıkarak verileri, genel düzeyde açıklayabilen ve kod-ları belirli kategoriler altında toplayabilmek için, sorulan soru içeriklerinden yararlanıla-rak tema isimleri oluşturulmuştur. Kodlar ve temalar düzenlenmiş ve elde edilen bulgu-lar tanımlanıp yorumlanmıştır. Görüşmelerde elde edilen verilerin analizinde tercih edi-len bir teknik olan içerik analizinin amacı toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır (Yıldırım ve Simsek, 2016, s. 242).
63 3.6. Geçerlik ve Güvenirlik
Nitel araştırmada geçerlilik, araştırmacının araştırılan olguyu yansız ve olduğu gibi gözlemesi anlamına gelmektedir. Araştırılan olguyla ilgili genel bir resim oluştura-bilmek için elde edilen verilerin ve sonuçların bazı ek yöntemlerle (katılımcı teyidi, meslektaş teyidi, vb.) teyit edilmesi gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2016, s. 269).
Bu araştırmada katılımcıların görüşme esnasında yazılan ifadeleri söyleyip söy-lemedikleri kontrol ettirilmiş ve onayları alınmıştır. Böylece araştırmada elde edilen verilerin doğru olduğu görüşmeciye teyit ettirilmiş ve iç geçerlilik sağlanmıştır. Dış geçerliliği sağlamak için sorular tablo şeklinde gösterilmiş, tema ve alt temalar belir-lenmiş ve tek tek değerlendirilmiştir. Tema ve alt temalarla ilgili cümle alıntılarına ilgili bölümde yer verilmiş ve katılımcıların vermiş olduğu yanıtlar ayrıntılı şekilde betim-lenmiştir. Araştırmada güvenirliği sağlamak amacıyla çalışma grubunun seçimi, görüş-me sorularının hazırlanması, verilerin toplanması, analizi ve temaların oluşturulmasına yönelik süreçler ayrıntılı olarak sunulmuştur.
64
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM