Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi

Araştırmada kurgulanan tezi test etmek ve tezin amaçlarını mümkün olan en iyi düzeyde gerçekleştirmek amacıyla, anket soruları daha önce yapılan uygulamalı çalışmalar göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Bununla birlikte araştırmanın sağlıklı yürütülebilmesi için bu konudaki uzmanların görüşleri ve bilimsel araştırma literatüründeki belirtilen hususlar dikkate alınarak çalışmanın uygulama bölümü hazırlanmıştır. Anket formunda yer alan sorular daha önce yapılan çalışmalardan alınmıştır. Araştırmada yer alan sorular titizlikle Türkçe’ye çevrilmiş, alanında uzman bilim adamlarının görüşleri alınarak İngilizce- Türkçe anlam eşleştirmeye çalışılmıştır.

Stratejik işbirlikleri sonucunda oluşan değer zinciri/zincirlerinin varlığı yurt içi ve yurt dışı işler yapan rekabet açısından güçlü bir sanayi kolunun varlığına ihtiyaç duyar. Yerelde çalışıp üreten bir işletmenin; dünya ölçeğinde iş yapması rekabet etmesi ya da stratejik işbirliğine ihtiyaç duyulması beklenemez. Bu bağlamda hedef kitle oluşturulurken alanında Türkiye ve dünya ölçeğinde söz sahibi bir sektör ve yöneticilerinin olması hedeflenmiştir. Yöneticilerle mülakat gerçekleştirilirken bulunduğu konum dikkate alınmamıştır. Türkiye’de bu alanda güçlü sanayi dalları mevcuttur. Dünya ile rekabet edebilen sektörlerlerin başında da geçmişten günümüze tekstil birinci sırayı almaktadır. İşkolunda elde ettiği ihracat rakamları açısından olmasa bile çalıştırdığı işçi ve ülkeye yaptığı katma değer açısından önemli bir yere sahiptir.

Bölgesel ve ulusal bazda çok önemli bir sektörde yapılacak bu araştırma, verilerinin sağlıklı sonuçlar verebilmesi için konuya ilişkin literatür incelenerek, daha önce kullanılmış olan ölçeklerden yararlanılmıştır. Oluşturulan ölçekler ve maddelere ilişkin açıklamalar aşağıda verilmiştir.

Anket iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde anketi yanıtlayanların demografisi ve çalıştıkları şirket ile işbirliğinin yapısı hakkında tanıtıcı sorulara yer verilmiştir. Bu bölümde edinilecek veri, çalışmanın temel hipotezlerini doğrudan etkileyen türden değildir. Ancak belirli boyutlarda karşılaştırma yapabilmek amacıyla bu tür sorular da anketin başına eklenmiştir. Bu sorulara verilen yanıtlardan edinilecek veri arasında istatistiksel açıdan en önemli olanlar, şirketin büyüklüğünü ve faaliyet alanını belirleyen sorular ile anketi yanıtlayanın görevi ile şirketteki pozisyonu ve stratejik işbirliğinin süresi ile türü hakkındaki sorulardır. Bununla birlikte özellikle işbirlikleri ve ne derece kullanıldıklarının bu bölümde sorulması uygun görülmüştür.

İkinci bölümde ise belirlenen dört değişkene ilişkin uluslararası literatürde kullanılan maddelere yer verilmiştir. Bu değişkenler Stratejik İşbirlikleri, Bilgi Transferi, Bilgi Paylaşımı ve Performans’dan oluşmaktadır. Her bir değişkene ilişkin olarak literatürdeki araştırmalar göz önünde bulundurularak alt değişkenler belirlenmiş, anket hazırlamada kullanılan ilkeler göz önünde bulundurularak yeterli sayıda değişken ankete dahil edilmiştir. Ankette, yer alan maddelerin yöneticiler tarafından (1) “Kesinlikle Katılmıyorum”, (2) “Katılmıyorum” (3) “Kararsızım”, (4), “Katılıyorum”, (5) “Kesinlikle Katılıyorum” seçeneklerinden kendilerine uygun olanını işaretleyerek değerlendirmeleri istenmiştir.

Bilgi transferi

Bilgi transferi, deneyimleri olan bir birimin başka bir birimi etkileme sürecidir. Organizasyonlarda bilgi transferi alıcı birimlerinin bilgisi veya performansındaki değişiklikleri ile kendini gösterir (Argote ve Ingram, 2000: 152). Bilgi çok farklı katmanları olan çok yönlü bir kavramdır (Nonoka, 1994: 15). Bilgi, günlük işlerin yapımında ortaya çıkabilen, taşınması ve aktarılmasında zorluk olmayan ve çoğunlukla kendiliğinden gerçekleşen açık bilgilerin yanında, uzun yıllar tecrübe ya da yetenekler sonucunda oluşan ve çoğunlukla işletmenin yazılı olmayan hafızasında kayıtlı bilgilerden oluşan ve transferinin hayli zor olduğu gizli bilgilerden oluşur (Bloomberg vd., 2009:343). Bilgi transferinde güven olumlu bir rol üstlenmektedir (Hajidimitriou vd.., 2006:42). Bununla birlikte bilgi transferini etkileyen birçok değişkenden bahsedilebilir: Açık bilgi, kapalı bilgi (Lin, 2007), bilgi stoğu, güven (Liao, 2012), bağlılık, işyerini sahiplenme, (Kostova, 1999; Kostova and Roth,

2002), bilgi yapışkanlığı (Jensen and Szulanski, 2004). Simonin çalışmasında belirsizliği etkileyen unsurları belirleyerek bilgi transferi üzerindeki etkisini tespit edebilmek amacıyla geliştirdiği çalışmasında bilgi transferini ölçmek amacıyla 3 sorudan oluşan bir ölçek kullanmıştır.

Bununla birlikte işbirliklerinde özellikle açık ve gizli bilginin oluşması transferde önemli bir yeri teşkil etmektedir. İşletmeler için bilgi, zenginliğin en önemli kaynağını oluşturmaktadır (Stewart, 1997). Ancak bilginin tamamına erişmek ve kullanmak her zaman mümkün olmamaktadır. Açık bilgi, sözlerle, resimlerle veya diğer araçlarla ifade edilebilecek bilgi olmasına rağmen örtülü bilgi; içimizde, beynimizde taşıdığımız bilgidir. Örtük bilgi, bir araya getirilerek ifade edilmeyen bilgidir (Durna ve Demirel, 2008). Açık bilgi bir semboller sistemi kullanarak ifade edildiği için iletilmesi ve yayılması daha kolaydır. Diğer yandan örtülü bilgi kişisel bir niteliğe sahiptir onu formüle etmek ve iletmek zordur (Nonaka, 1994: 19).

Bilgi transferini daha iyi ölçümleyebilmek amacıyla yapılan literatür taramalarında Ramasamya vd.’(2006)nin yaptığı çalışmadan yararlanmaya karar verilmiştir. Çalışmada kullanılan bilgi transferi sorularından yararlanılarak 5 sorudan oluşan bir ölçek elde edilmiştir.

Stratejik ortaklık/işbirliği

Stratejik işbirliği, iki ya da daha fazla sayıda şirketin ortak bir amaca erişmek için kurduğu ve varlıklar ile yeteneklerin birleştirildiği karşılıklı bir iş ilişkisidir (Yücelen, 2005:3). Stratejik işbirliği karşılıklı destek ve işbirliği yoluyla rekabet güçlerini arttırmak için iki veya daha fazla işletmenin ortaya koyduğu çabadır (Yoshino ve Rangan, 1995; Lin, 2007: 141). İki işletmenin rekabet güçlerini arttırmak adına yaptığı bu çalışmada, ilişkisel bağlılık ve iletişim değişkenlerine sıklıkla rastlanabilir. Literatürde stratejik işbirliğini etkileyen birçok faktöre rastlanmıştır. Bunlardan birisi olan güven unsuru Kalin tarafından ele alınmıştır. Kalin’in 2007’de Tedarik zinciri ilişkilerinde yaptığı çalışmadan hareketle güven unsurunu ölçmeye çalışmıştır. Sektördeki iş ilişkilerinin bağlılık düzeylerini tespit etmek amacıyla ise Dwyer ve Oh (1987) ve David A. Griffith, Ali Yavuz Zeybek, Matthew O'Brien (2001) çalışmalar gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada Arino’nun (2013) yılında yayınlamış olduğu bir makalede yer alan 8 maddelik stratejik işbirliği düzeylerini belirlemek amacıyla kullanılan bir ölçekten yararlanılmıştır.

Bilgi paylaşımı

Rekabetçi üstünlük elde etmek isteyen işletmeler için bilgiyi paylaşmak bir gereklilikten öte zorunluluk haline gelmiştir. Ancak bunu sağlamak hayli güçtür. Çünkü içsel bilgi çalışanların deneyimleriyle gelişir ve çoğalır. Günümüzde birçok işletme çalışanların bilgi paylaşımını arttırıcı güven, iletişim ve teşvik sistemleri geliştirmeye çalışmaktadır (Chow ve Chan, 2008:458). Günümüzde bilgi işletmelerde stratejik olarak önemli bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Öyle ki işletmelerin rekabet avantajı kazanabilmesi ve sürdürülebilir bir yapı kurmasını sağlayabilecek önemli bir faktör haline gelmiştir. Bu denli öneme sahip olan bilginin oluşması, elde edilmesi ve çoğaltılması konularının her birine ilişkin çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak burada üzerinde durulacak olan kısmı bilginin paylaşılmasıdır. Bilginin paylaşımını Lee (2001; 324) şu şekilde tanımlamıştır; “bilginin, kişi grup ya da işletmeler arasında aktarılması yada yayılması aktivitesidir”. Bu çalışmada genel bilgi paylaşıma ilişkin ölçek Hooff ve Huysman, (2009)’dan alınmıştır. Geliştirilen ölçek 8 maddeden oluşmaktadır. Katılımcılardan maddeleri 1 tamamen kabul etmiyorum, 5 tamamen kabul ediyorum skalasından kendisine uygun olanı işaretlemesi istenmiştir.

Performans

Modern yönetim anlayışının hakim olduğu günümüz işletmelerinde misyon, vizyon ve hedeflerle başlayan başarıya yolculuk kontrol ile mola vermekte, yeni çalışmalar için geri dönüşüm sağlanarak döngü mükemmelliğe doğru yol almaktadır. Kontrolün bir işletmeye katması beklenen temel beklenti ise, planlamayla ortaya konulan, başarılması hedeflenen değerlere ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesidir. Bu noktada performans kavramı ön plana çıkmaktadır

En basit ifadesiyle performans, bir bireyin, grubun ya da örgütlenmiş bir sistemin iş yapma düzeyi olarak tanımlanabilir (Şimşek ve Çelik, 2011; 157). Çok geniş bir alanı kaplamakta olan performans ölçümüne ilişkin geliştirilen yöntem ve değişkenler de çok farklıdır. Bir işletmenin genel performansının ölçümünden, çalışan performansına, rekabet edilebilirlik düzeyinden müşteri tatminine kadar çok değişik alanlarda performans ölçümlemesi yapılmaktadır. Performans göstergeleri şirketin uluslararası değerini ve kredibilitesini etkileyebilecek düzeylere erişmiştir.

Bu çalışmada performans göstergelerinden birisi olan bilgi transferi ve paylaşımını etkilediği düşünülen teknik bilgi transferi ve bilginin transfer ya da paylaşılması sonucunda oluşturabilecek rekabet avantajı üzerindeki etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla yapılan çalışmada genel performans değerlemesine ilişkin olarak Modi ve Mabert’in (2007) çalışması kullanılmıştır.