Veri toplama aracı

Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formlarından yararlanılmıştır. Anket yöntemi daha düşük maliyetle daha çok soruya yanıt almayı (Tanrısevdi ve Hançer, 2003, s. 123), daha fazla kişiye ulaşabilmeyi ve verileri sayısal olarak ifade edebilmeyi (Okumuş, 2001, s. 239) olanaklı kılması nedeni ile tercih edilmiştir.

Formlar seçilen otel işletmelerinin insan kaynakları müdürleri aracılığıyla üst kademe yöneticilere ulaştırılmıştır. Araştırma kapsamındaki her bir otel işletmesinde insan kaynakları müdürleri ile yüz yüze temas kurulmuş ve kabul eden otellere anket formları bırakılmıştır. Belirli bir sürenin sonunda da üst kademe yöneticiler tarafından doldurulan anket formları insan kaynakları müdürleri ile tekrar yüz yüze temas kurulmak kaydı ile toplanmıştır.

Tez çalışması kapsamında incelenen çevresel algılamalar, örgütsel öğrenme ve örgütsel performans şeklinde üç ana değişken olduğundan, anket formunda da demografik değişkenlere (cinsiyet, yaş, eğitim durumu, görev ve çalışma süreleri) ilişkin soruların yanı sıra bu üç değişkeni ölçmeyi amaçlayan ölçeklere yer verilmiştir.

3.2.3.1. Çevresel algılamaların ölçülmesi

Araştırma çerçevesinde yöneticilerin çevreye ilişkin algılamaları çevresel karmaşıklık, çevresel değişim hızı ve çevresel belirsizlik boyutları ile ölçülmektedir. Çevresel karmaşıklık ve çevresel değişim hızı boyutlarını ölçmek amacı ile Daft vd. (1988) tarafından geliştirilen ölçeklerin genişletilmiş biçimleri kullanılmıştır. Bu ölçeklerde çevrede yer alan bileşenler, rekabet, müşteriler, teknoloji, yasal-politik etkenler, ekonomik etkenler ve sosyo-kültürel etkenler şeklinde sıralanmaktadır. Tez çalışmasında kullanılan çevresel karmaşıklık ve çevresel değişim hızı ölçeklerine ise Olsen vd. (1994) tarafından önerilen tedarikçiler, finans/sermaye piyasaları ve işgücü pazarları bileşenleri de eklenmiştir. Böylece dokuzar maddeden oluşan iki ayrı ölçek elde edilmiştir.

Algılanan çevresel karmaşıklığı saptamak üzere, cevaplayıcılardan kendilerine sunulan dokuz bileşenin her birinin ne derece karmaşık olduğunu beş noktalı bir ölçek üzerinden değerlendirmesi istenmiştir. Beş noktalı ölçekte 1 rakamı düşük düzeyde karmaşıklığı, 5 rakamı ise yüksek düzeyde karmaşıklığı ifade etmektedir. Benzer şekilde algılanan çevresel değişim hızının ölçümü de cevaplayıcıların dokuz bileşeni beş noktalı bir ölçek üzerinden

değerlendirmelerine dayanmaktadır. Bu kez 1 rakamı düşük düzeyde değişim hızına, 5 rakamı da yüksek düzeyde değişim hızına karşılık gelmektedir.

Çevresel belirsizliği ölçmek amacıyla Miller ve Dröge (1986), Hoque (2004), Lal ve Hasselt (1998) ve Shipton vd. (2002) gibi yazarlar tarafından kısmen ya da tamamen kullanılmış olan bir ölçekten yararlanılmıştır. Bu ölçekte pazarlama ve pazarlar, rakipler, müşteriler, teknoloji, tedarikçiler gibi çevresel bileşenlerle ilgili altı önerme bulunmaktadır. Bu önermelere de 5 noktalı bir ölçek üzerinden cevap verilebilmektedir. Bu ölçekte 1 rakamı hiç katılmıyorum, 5 rakamı da tamamen katılıyorum ifadelerini yansıtmaktadır.

3.2.3.2. Örgütsel öğrenmenin ölçülmesi

Konu ile ilgili yazında, örgütsel öğrenmeyi ölçebilmek için özellikle örgütsel öğrenmeyi kolaylaştıran örgütsel mekanizmaların tespit edilmeye çalışıldığı dikkat çekmektedir (örneğin Goh ve Richards, 1997; Goh, 2001; Armstrong ve Foley, 2003; Hult vd., 2000; Hult vd., 2001; Hult vd., 2002; Hult ve Ferrel, 1997; Hult vd., 1995; Hult, 1998).

Tez çalışmasında da bu doğrultuda otel işletmeleri bağlamında üst kademe yöneticilerin örgütsel öğrenmeye ilişkin algılamalarını ölçmeyi amaçlayan bir ölçek geliştirmek için birinci bölümün sonunda yer alan Tablo 1.3’deki önermelerden yararlanılmıştır. Söz konusu önermelerden bir önerme havuzu oluşturulmuştur.

Geliştirilecek ölçeğin içerik geçerliliğinin sağlanması ve önerme havuzundaki önerme sayısının azaltılması için Lawshe (1975) tarafından geliştirilen ve Templeton vd. (2002) tarafından bir örgütsel öğrenme ölçeğinin geliştirilmesi sırasında kullanılan yöntemden yararlanılmıştır. Bu yöntemde bir yapıyı ölçen olası önermeler konunun uzmanlarından oluşan bir grup paneliste sunulmakta ve her panelistten her bir önermeyi tek tek değerlendirmesi istenmektedir. Panelistler değerlendirmelerinde 3 kategorili bir ölçekten yararlanmaktadır. Bu ölçekte:

1 = gerekli

2 = yararlı fakat gerekli değil 3 = gerekli değil şeklindedir.

Panelistlerden gelen cevaplar doğrultusunda aşağıdaki formül yardımı ile her bir önerme için bir katsayı hesaplanmaktadır.

ne – N/2

İçerik geçerliliği oranı =

(İGO) N/2

ne = gerekli diyen panelistlerin sayısı

N = toplam panelist sayısı

Her bir önerme için hesaplanan İGO değerleri, Lawshe (1975) tarafından verilen tablodaki (Tablo 3.1) değerlerle karşılaştırılmakta, İGO değeri tablo değerinin altında kalan önermeler ölçeğe alınmamaktadır.

Tablo 3.1. En düşük İGO değerleri (0,05 anlamlılık düzeyinde) Panelist sayısı En düşük değer

5 0,99 8 0,75 10 0,62 15 0,49 20 0,42 25 0,37 30 0,33 35 0,31 40 0,29

Panelist grubu yönetim organizasyon ve turizm işletmeciliği alanında daha önce örgütsel öğrenme konusunda yüksek lisans ya da doktora tezi yönetmiş olan 15 adet öğretim üyesinden oluşturulmuş ve önermelerin yer verildiği bir anket formu (Ek – 1) bu kişilere ulaştırılmıştır. Sekiz öğretim üyesinden geri dönüş olmuştur ve Lawshe (1975) prosedürünün işletilmesi sonucu toplamda 74 adet olan önerme sayısı 49’a indirilmiştir.

49 önermeden oluşan ölçek sekiz farklı beş yıldızlı otel işletmesinde görev yapan 41 üst kademe yönetici üzerinde test edilmiştir. Ölçeğin ayrışma geçerliliğini belirlemek için de Goh (2001) ve Goh ve Richards (1997) tarafından kullanılan biçimselleşme ölçeğinden yararlanılmıştır. Goh (2001) ve Goh ve Richards (1997) organizasyonun biçimselleşme derecesi ile örgütsel öğrenme yeteneği arasında ters orantılı bir ilişki olduğunu ifade etmektedir. Bu durumda geliştirilecek ölçeğin ayrışma geçerliliğine sahip olduğunu söyleyebilmek için biçimselleşme ölçeği ile arasında ters orantılı bir ilişkinin varlığının ortaya konması gerekmektedir.

Ön araştırma ile 41 yöneticiden elde edilen veriler ışığında yapılan analizler sonucu örgütsel öğrenme ölçeğinin güvenilirliğini gösteren Cronbach Alpha değeri 0,91 düzeylerinde hesaplanmıştır. Örgütsel öğrenme ölçeği ile biçimselleşme ölçeği arasında ise Goh ve

Richards (1997) ve Goh (1997) tarafından da öngörüldüğü ve görgül araştırma bulguları ile de desteklendiği gibi 0.33 oranında ters yönlü bir ilişki saptanmıştır. Ancak, ön araştırma sırsında 23 otelde 230 adet anket formu dağıtılmış olmasına karşın sadece sekiz otelden 41 adet anket formunun dönmesi düşündürücü bir sonuç olmuştur. Bunun nedeni ise ön araştırmanın yürütülmesi sırasında insan kaynakları müdürleri ile yapılan görüşmelerde ortaya çıktığı gibi örgütsel öğrenme ölçeğinde yer alan çok sayıda önermenin cevaplama konusunda isteksizlik yaratmış olmasıdır. Bu yüzden ölçekteki madde sayısının azaltılması ihtiyacı doğmuştur.

Bu doğrultuda birbirine benzer önermelerden güvenilirlik katsayısını en az düzeyde düşürebilecek önermeler ölçekte alıkonulmuştur. Bu değerlendirme sonucunda ise 22 maddelik bir ölçek elde edilmiştir. Bu ölçeğin Cronbach Alpha değeri 0,88 olarak hesaplanmıştır ve biçimselleşme ölçeği ile 0.34 oranında ters yönlü anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu saptanmıştır. Ayrıca, 49 maddelik ölçek ile 22 maddelik ölçek arasında 0.945 gibi doğru orantılı güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu analizler sonucunda 49 maddelik ölçek yerine 22 maddelik ölçeğin kullanılmasına karar verilmiştir.

3.2.3.3. Örgütsel performansın ölçülmesi

Otel işletmelerinin performansının ölçümüne ilişkin dengeli bir yaklaşım sergilenebilmesi açısından Kaplan ve Norton (1992; 1993) tarafından önerilen dengeli puan kartında yer alan dört bakış açısı benimsenmektedir. Bu bağlamda, otel işletmeleri için finansal, müşteri, içsel süreç ve öğrenme ve yenilik bakış açılarının her biri açısından kullanılabilecek performans göstergeleri yazın taraması sonucu belirlenmiştir. Dengeli puan kartının esasına uygun olarak, Tablo 2.4’deki göstergelerden her bir bakış açısı için üçer tane olmak üzere toplamda on iki tanesi seçilerek örgütsel performans ölçeği geliştirilmiştir.

Böylece üst kademe otel yöneticilerinin çok fazla zaman harcamadan ve aşırı enformasyon ihtiyacı duymadan yanıtlayabilecekleri bir performans ölçüm aracının geliştirilmesi sağlanmıştır. Zira, Balantine ve Bringall (1995, s. 2) tarafından da vurgulandığı gibi yönetsel hiyerarşi kademelerinde yukarıya doğru çıkıldıkça performans göstergeleri daha az ayrıntı içermeli, daha basit, az sayıda ve özet halinde olmalıdır.

Performans göstergelerinin seçiminde ise otel işletmeleri için önemli olduğu ve üst kademe yöneticiler tarafından sıklıkla takip edildiği düşünülen göstergelere öncelik verilmeye çalışılmıştır. Otelcilik endüstrisi kendine özgü özelliklere sahip olduğundan, otel performansını ölçecek ölçütlerin de otele özgü faaliyetleri, ürün ve hizmetleri yansıtması gerekir (Harris ve Mongiello, 2001, s. 121). Atkinson ve Brown’a (2001, s. 130) göre otel

işletmelerinin en belirgin özelliklerinden biri yüksek sabit maliyetler ya da başka bir ifade ile toplam maliyetler içerisinde sabit maliyetlerin payının yüksek olmasıdır. Bu durum da otel işletmelerinin pazar yönelimli ve gelir yönetimi odaklı bir performans ölçüm sistemine sahip olmaları gerekliliğine yol açmaktadır. Bunun yanı sıra otelcilik endüstrisinin emek yoğun olması sebebi ile de insan kaynakları ile ilgili performans göstergeleri de önem kazanmaktadır (Harris ve Mongiello, 2001, s. 121). Yapılan araştırmalar doluluk oranı, karlılık ve maliyetler (Atkinson ve Brown, 2001; Enz vd., 2001; Anderson vd., 1999) gibi finansal göstergelerin ağırlıklı olarak kullanıldığını gösterse de, ölçekte benzerlerine yer verilen tekrar gelen müşterilerin oranı, müşterilerden gelen şikayetler (Geller, 1985), müşteri memnuniyeti, işgören tutumları, takım çalışması ve koordinasyon, hizmet ve tesislerde iyileştirmeler (Brown ve McDonnel, 1995), müşteri ihtiyaçlarına tepki, bakım-onarım koruma, işgörenlerin eğitim düzeyi (Denton ve White, 2000) gibi finansal olmayan göstergelerden de yararlanıldığına ya da yararlanılabileceğine işaret etmektedir.

Performans ölçümü için geliştirilen ölçekte yer alan göstergeleri değerlendirmeleri için cevaplayıcılardan yedi noktalı bir ölçekten yararlanmaları istenmektedir. Bu ölçekte 1 rakamı göstergeler itibariyle cevaplayıcıların otel işletmesinin performansından hiç tatmin olmadığını, 7 rakamı ise oldukça tatmin olduğunu göstermektedir. Böylece Jeffrey ve Barden (2000, s. 383) tarafından da vurgulandığı gibi, otel işletmelerinde çoğunlukla finansal göstergeler itibariyle dahi güvenilir verilerin muhafaza edilmediği ve bunların açıklanmadığı görüşünden hareketle, nesnel performans ölçütleri yerine üst kademe yöneticilerin yargılarına dayanan öznel ölçümün yapılması sağlanmıştır.

Anket formunda örgütsel performans ölçeğinin yanı sıra yöneticilerin otelin performansını genel olarak değerlendirdiği bir soruya da yer verilmektedir. Bu soruya cevaplayıcılar yine 7 noktalı bir ölçek üzerinden yanıt vermektedir. Buna göre 1 rakamı ‘hiç memnun değilim’ ve 7 rakamı da ‘çok memnunum’ ifadesini yansıtmaktadır.