Tez çalışmasının ilgi odağını otel işletmeleri oluşturduğundan örgütsel performans konusunda olduğu gibi çevre ve örgütsel öğrenme kavramlarının da otel işletmeleri bağlamında irdelenmesinde fayda vardır.
2.6.1. Otel işletmeleri bağlamında çevre kavramı
Örgüt kuramında çevre konusu önemli bir ilgi odağı olmuştur. Otel işletmeleri bağlamında ele alındığında ise, Okumuş (2004) tarafından gerçekleştirilen kapsamlı yazın taramasının da gösterdiği gibi çevre konusundaki çalışmaların çevre tarama (environmental scanning) kavramı etrafında yoğunlaştığı dikkati çekmektedir. Ancak, bu çalışmalar arasında yer alan birkaç araştırmanın üst kademe yöneticilerin çevreye ilişkin algılamaları üzerinde
durduğu da gözlemlenmektedir. Olsen ve arkadaşları (1994) tarafından 52 adet çok uluslu otel zincirinin üst kademe yöneticisi ile gerçekleştirilen bir araştırmada yöneticilerin çevredeki belirsizliği nasıl algıladığı incelenmiş ve yöneticilere göre finansal pazarlar ve rakipler dışındaki çevresel faktörlerin nispeten istikrarlı olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Olsen ve arkadaşları (1995) tarafından gerçekleştirilen bir başka çalışmada ise 43 adet çok uluslu otel işletmesinin üst kademe yöneticileri araştırma kapsamına alınmış ve yöneticiler tarafından algılanan belli başlı fırsat ve tehditler saptanmıştır. Simon ve Namasivayam (1999) Amerika Birleşik Devletleri’ndeki otellerde görev yapan 96 adet üst kademe yönetici ile gerçekleştirdikleri bir çalışma sonucunda yöneticiler tarafından algılanan iki ana tehdidin aşırı binalaşma ve ekonomik düşüş olduğunu tespit etmiştir. Bu araştırmalar ile çok değerli bulgulara ulaşılmış olmakla birlikte sayıca yetersiz kaldıklarını söylemek mümkün görünmektedir.
2.6.2. Otel işletmeleri bağlamında örgütsel öğrenme kavramı
Öğrenen organizasyon ve örgütsel öğrenme kavramlarının özellikle son yıllarda sıkça tartışılan kavramlar olduğu ve örgüt kuramında bu konu ile ilgili çok sayıda çalışmaya rastlamanın mümkün olduğu şüphe götürmeyecek bir gerçektir. Ancak, otel işletmeleri bağlamında ele alındığında aynı sözleri sarf etmek olanaklı olmamaktadır. Tez çalışması çerçevesinde yürütülen yazın taraması ile otel işletmeleri bağlamında örgütsel öğrenme konusunu inceleyen çok az sayıda çalışmaya ulaşmak mümkün olabilmiştir.
Hays ve Hill (2001), bir çokuluslu otel zincirinde 250 çalışana anket uygulayarak gerçekleştirdikleri araştırmalarında işgörenlerin motivasyonları/vizyonları ile örgütsel öğrenmenin algılanan hizmet kalitesi üzerinde etkili olduğunu saptamıştır. Jen Te Yang (2004), Tayvan’da iki otel işletmesinde yarı yapılandırılmış görüşmeler ile gerçekleştirdiği örnek olay çalışmasında örgütsel öğrenmenin geliştirilebilmesi için bireysel öğrenmenin ve bilgi elde etmenin tetiklenmesi gerektiği sonucuna ulaşmıştır. Yazar, müşteri hizmetlerinin ve örgütsel performansın geliştirilebilmesi için üst kademe yönetimin örgütsel öğrenmenin etkilerini dikkate almasının önemini de vurgulamaktadır. Bayraktaroğlu ve Kutaniş (2003) tarafından gerçekleştirilen bir başka örnek olay çalışmasında ise otel işletmelerinin öğrenen organizasyon olabilmesi için atması gereken adımlar; (a) yöneticilerin zihniyet olarak dönüşümleri, (b) organizasyonlarda her kademedeki yaratıcı fikrin desteklenmesi, (c) organizasyon vizyonunu paylaşacak bir örgüt kültürünün geliştirilmesi ve (d) uygun bir öğrenme atmosferinin yaratılması şeklinde sıralanmaktadır. Gjelsvik (2002), otel yöneticilerinin kendi organizasyonlarında bir öğrenme iklimini nasıl oluşturabileceklerini
araştırdığı çalışmasında işletme içi terfiler, kıdeme dayalı ücret ve yüksek ücret gibi uygulamalar ile kadrolu ve sürekli işgören istihdamının öğrenen organizasyonun yaratılmasında olumlu etkileri olduğundan söz etmektedir.
Otel işletmeleri bağlamında gerçekleştirilen bu az sayıda araştırmanın ortaya koyduğu çok değerli bulgulardan da anlaşılacağı üzere tüm organizasyonlar için olduğu gibi otel işletmeleri için de çevre, örgütsel öğrenme ve örgütsel performans kavramları büyük bir önem arz etmektedir ve bu kavramlar arasındaki ilişkilerin görgül araştırma bulguları ışığında ayrıntılı bir irdelemeye gerek duyduğu ortaya çıkmaktadır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÖRGÜTSEL ÖĞRENME, ALGILANAN ÇEVRE ve ÖRGÜTSEL PERFORMANS İLİŞKİSİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
3.1. Örgütsel öğrenme, çevre ve performans ilişkisi üzerine kavramsal bir çerçeve
Çevre ve örgütsel öğrenme ile örgütsel öğrenme ve örgütsel performans birbirleriyle ilişkilendirilen kavramlar olarak göze çarpmaktadır. Şekil 3.1’de sunulan kavramsal çerçeve hem çevre, örgütsel öğrenme ve performans arasındaki ilişkileri ortaya koyması hem de tez çalışmasının genel çerçevesini çizmesi açısından değerlendirilebilir.
Çevre, organizasyon sınırları dışında kalan çok sayıda bileşenden (müşteriler, rakipler, tedarikçiler, teknoloji vb.) oluşmaktadır. Açık sistem anlayışı bağlamında organizasyon ve çevresi karşılıklı bağımlılık ve etkileşim halindedir (Morgan, 1997, s. 40). Aslında organizasyon için dış çevre hayatta kalma becerisini etkileyebilecek çok sayıda fırsat ve tehdit kaynağı olmaktadır (Miles, 1980, s. 189).
Şekil 3.1’den de görüleceği üzere, çevredeki bileşenlerin sayısı arttıkça ve bunlar birlerinden farklı özellikler göstermeye başladıkça karmaşık bir çevreden, bu bileşenlerde çok sık değişim yaşandıkça da hızla değişen bir çevreden söz edilebilmektedir. Çevre hem yüksek düzeyde karmaşık olur hem de hızla değişir ise, bu kez çalkantılı bir çevre tanımlaması yapmak olanaklıdır (Terrebery, 1968). Çalkantılı bir çevrede faaliyet gösteren bir organizasyondan örgütsel öğrenme sürecini gerçekleştirmesi beklenmektedir. Bu süreci bilinçli olarak gerçekleştirebilen organizasyonlar öğrenen organizasyonlar haline dönüşebilmekte ve böylece çalkantılı bir çevreye uyarlanabilmektedir.
İstikrarsız çevrelerde kısa dönemli uyarlanmacı tepki verme süreci işlerlik kazanmaktadır (March ve Simon, 1958, s. 100). Uyarlanma sürecinin temel meselelerinden biri de organizasyonun çevresindeki belirsizlikle baş edebilmesidir. Organizasyonlar değişen çevresel koşullara uyarlanmayı öğrenmelidirler (Duncan, 1971, s. 39-40). Duncan’a (1972b, s. 157) göre çevreye uyarlanma, çevreyi oluşturan bileşenler, çevrenin durumu ve belirsizliğin kaynağı hakkında enformasyon toplamayı ve işlemeyi gerekli kılmaktadır. Ancak bu ön koşullar sağlandıktan sonra öğrenme süreci başlayabilir. Başka bir ifade ile değişen bir çevreye daha iyi uyarlanabilme becerisi geliştirmek için organizasyonların öğrenebilen varlıklar olarak tasarlanması gerekmektedir (Goh, 2001, s. 331). Ayrıca çevre karmaşıklaştıkça da daha ileri düzeyde bir örgütsel öğrenmeye ihtiyaç duyulduğu da vurgulanmalıdır (Raymond ve Blili 2001, s. 33). Zira örgütsel öğrenme, evrim içerisindeki bir
çevrenin meydan okumalarına karşılık verebilecek itici güçlerden biridir (Kululanga vd. 2001, s. 22). Performansla ilişkilendirildiğinde ise çalkantılı bir çevreye örgütsel öğrenmeyi gerçekleştirerek uyarlanabilen organizasyonların yüksek performans sergileyecekleri ifade edilebilir. Kısacası, işletmenin çevresi sürekli olarak değişim gösteriyorsa organizasyon da bu çevreye sürekli olarak uyarlanmak zorundadır (Badri vd. 2000, s. 156). Etkin organizasyonların bir özelliği de hayatta kalmasını sağlayacak değişen koşullara uyarlanabilmede gösterdiği esnekliktir (Mascarenhas 1985, s. 108).
Bu açıklamalar da göstermektedir ki çevreye uyarlanma söz konusu olduğunda çevrenin durumu, çevresel belirsizlik, örgütsel öğrenme ve örgütsel performans arasında bir takım ilişkiler kurma gereği ortaya çıkmaktadır.
Şekil 3.1. Kavramsal çerçeve
Yüksek karmaşıklık Yüksek değişim hızı
• Açık iletişim
• Hatalardan öğrenme
• Bilgi paylaşımı
• Takım çalışması
• Yenilikçilik
• Katılımcı karar alma
• Sistem bakış açısı
Öğrenen organizasyon
Yüksek performanslı organizasyon
Örgütsel öğrenme • Enformasyon elde etme • Enformasyon dağıtımı • Enformasyon yorumlama • Örgütsel bellek Çevresel belirsizlik Organizasyon Uyarlanma Çevre Çalkantılı çevre