Topoğrafik eşikler

Planlama Bölgesi ve içerisinde yer alan Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerinin topoğrafik eşik verileri Tablo 5’te verilmiştir. Buna göre Planlama Alanının toplam 3.056.607,80 ha alanının, 1.357.346,9 ha’lık kısmı (%44,41) düzlük, 1.674.122,3 ha’lık kısmı (%54,77) dağlık, 25.138,6 ha’lık kısmı ise (%0,82) sulak alandan oluşmaktadır.

Tablo 5: Planlama Bölgesi ve İllerinin Topoğrafik Eşik Değerleri

İLLER DAĞLIK ALAN DÜZLÜK ALAN SULAK ALAN

Alan(ha) Oran (%) Alan(ha) Oran (%) Alan(ha) Oran (%) KIRIKKALE 277.439,8 60,71 176.166,8 38,55 3.369,4 0,74 KIRŞEHİR 361.720,3 55,39 274.842,9 42,09 16.468,6 2,52

NEVŞEHİR 195.729,6 36,3 342.392 63,5 1.078,4 0,2

YOZGAT 839.232,6 59,63 563.945,2 40,07 4.222,2 0,3

PLANLAMA

BÖLGESİ 1.674.122,3 54,77 1.357.346,9 44,41 25.138,6 0,82

Kaynak: NOT: KOP BKİ tarafından üretilen KOP Sosyo- Ekonomik Raporu verileri (Ortalama eğimi max. %10 olan alanlar “Düzlük Alan” olarak hesaplanmıştır.)

Planlama Bölgesindeki Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerinin topoğrafik durumu incelenmiş olup aşağıdaki başlıklarda ayrıntılı olarak verilmiştir.

4.1.1 Kırıkkale

Kırıkkale ili toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale tepelerinin ovaya indikleri eğim üzerinde bulunmakta olup denizden ortalama yüksekliği 700 metredir. İlin kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı Kırıkkale ilinin en yüksek dağıdır ve yüksekliği 1278 metredir. Güney ve güneydoğuda Denek Dağ sırası, Çoruhözü Vadisi’nin güneyinde uzanmakta olup en yüksek noktaları Gavur Tepesi (1742 m.) ile Bozkaya Tepesi (1577 m.)‘dir. Denek Dağ Sırası, bölgenin en uzun, en geniş ve en yüksek kütlesini oluşturmakta olup uzunluğu 44 km, genişliği 30 km’dir. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağı’nın en yüksek yeri ise Küre Tepesi (1450 m.)’dir.

Ovalık alanlar Kırıkkale içerisinde oldukça az bulunmaktadır. İlin en önemli ovası Kırıkkale Ovası olup kuzeyde Çamlıca ve Karakaya tepelerine, güneyde de Denek Dağı’nın batısına kadar uzanmaktadır.

Kırıkkale’de yükseklikleri 1200-1600 metre arasında değişen birçok yayla bulunmaktadır. Bu yaylalar arasında en önemlileri, Küre Dağı’ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya; Koçu Dağı’ndaki Koçu, Denek dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın Yaylalarıdır.

Kırıkkale ilinin toplam 457.000 ha alanının, 176.166,8 ha’lık kısmı (%38,55) düzlük, 277.439,8 ha’lık kısmı (%60,71) dağlık, 3.369,4 ha’lık kısmı ise (%0,74) sulak alandan oluşmaktadır.

4.1.2 Kırşehir

Kırşehir il toprakları çoğunlukla 900-1200 m yüksekliğindeki yaylalardan oluşmuştur. Bu yaylalardan çoğu, kuzeyde Delice Irmağı ve güneyde Kızılırmak’a karışan, orta derecede yarıklar açarak vadiler meydana getiren akarsular geçmektedir. Yayla üzerinde yükseltileri 1700 metreye ulaşan dağınık dağlar bulunmaktadır.

İlin başlıca dağları merkez ilçesinin kuzeydoğusunda 1679 metreye kadar uzanan Kervansaray Sıradağları, kuzeybatısında Naldöken, Üçkuyu Dağları, Kargasekmez Dağı (1712 m) ve Cemele (Çayağzı) dağlarıdır. Ayrıca, Çiçekdağı ilçesinin güneybatı doğrultusunda uzanan ve yüksekliği 1550 metreyi bulan Çiçekdağı Sıradağları görülmektedir.

Kırşehir ilinin en büyük ovası, merkez ilçenin kuzeyinde bulunan ve halk arasında çöl diye de adlandırılan Malya Ovası’dır. Tektonik oluşum sonucunda göl suları çekildikten sonra ova oluşmuştur. Üzerinde Malya Tarım İşletmesi’nin bulunmuş olduğu bu ovanın alanı 400 km² kadardır.

İl toprakları Kızılırmak Havzası içinde yer almaktadır. Orta Kızılırmak yaylasından geçen özler, küçüklü büyüklü vadiler oluşturmakta olup Kılıçözü, Acıöz ve Manözü vadileri en önemlileridir. İlde bulunan irili ufaklı birçok akarsu Kızılırmak ile Delice Irmağına dökülmektedir.

Kırşehir, ortalama yüksekliği 1000 m.’ye ulaşan bir yayla görünümündedir. Kırşehir masifi olarak adlandırılan bu plato, birkaç dağ kütlesi ile engebelenmiş, Kızılırmak, Delice Irmağı ve kolları tarafından yarılmış dalgalı bir düzlüktür.

Kırşehir ilinin toplam 653.000 ha alanının, 274.842,9 ha’lık kısmı (%42,09) düzlük, 361.720,3 ha’lık kısmı (%55,39) dağlık, 16.468,6 ha’lık kısmı ise sulak (%2,52) alandan oluşmaktadır.

4.1.3 Nevşehir

Nevşehir ilinin yeryüzü şekillerini, Orta Anadolu’da yer alan Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski volkanik dağlar ile bu yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle meydana gelmiş geniş bir plato oluşturmaktadır. Bu platoyu, ülkenin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, doğu-batı yönünde ve derinliğine vadilerle ayırmıştır.

Nevşehir ilinde en az görülen yeryüzü şekilleri dağlar olup il alanının %18,5’ini kaplamaktadır. En yüksek dağı, ilin güneybatısında Kızılırmak platosu üzerinde yer alan 1.982 m yüksekliğindeki Erdaş Dağıdır.

İlin doğusunda yer alan ve ikinci büyük dağı olan Hodul Dağı, volkanik yapılıdır. Erciyes yanardağından püsküren lav ve tüflerin birikmesiyle ortaya çıkmış olan Hodul Dağı’nın yükseltisi 1949 metre olup bağımsız bir sıra şeklinde Nevşehir-Kayseri sınırını oluşturmaktadır.

İlde ayrıca kuzeyinde Kızıldağ (1768 m), Hırka Dağı (1683 m), doğusunda Oylu Dağı (1642 m), Aşıklı Dağı (1695 m), Kermil Dağı (1486 m), Ürgüp İlçesinin doğusunda Topuz Dağı (1600 m), Avanos’un kuzeyinde Ziyaret Dağı (1581 m) yer almaktadır.

İl alanının büyük bir bölümü platolarla kaplı olup Kızılırmak akarsuyunun yöredeki önemi nedeniyle, il topraklarındaki platoların tümüne birden Kızılırmak Platosu adı verilmektedir.

1.500 metreye kadar çıkan yükselti basamaklarına dizilmiş olan bu platolarda eğim genellikle

%20’nin altında olup akarsu vadileri yakınında eğim %20’nin üzerine çıkmaktadır. Geniş platolara rağmen ilde yaylalar azdır.

Nevşehir ilinde yeryüzü şekilleri açısından vadiler oldukça önemlidir. Dar ve dik olan vadiler nedeniyle ilde verimli ovalar azdır. İlin en önemli vadisi Kızılırmak’tır. Nevşehir sınırları içerisindeki Orta Anadolu platoları, Kızılırmak tarafından doğu-batı doğrultusunda derince yarılmıştır. Kızılırmak Vadisi’nin ildeki bölümü pek geniş olmamakla birlikte Avanos ve Gülşehir yörelerinde yer yer genişleyen vadi ve ovalar bulunmaktadır. Kızılırmak Vadisi’ne kuzeyden ve güneyden çok sayıda yan vadi açılmaktadır.

Kızılırmak’ın kuzey ve güneyinde yer alan vadi tabanındaki tarım alanları ilin kıyı ovalarıdır.

Bu taban topraklar Avanos yöresinde ve Gülşehir yakınında olmak üzere yalnızca iki noktada ova niteliği alabilmektedir.

Nevşehir ilinin en büyük ovası olan Derinkuyu Ovası, Derinkuyu’dan Kuyulutatlar köyüne kadar yaklaşık 20 km uzanmakta olup orta kesiminde genişlik 16 km’ye kadar çıkmaktadır.

Derinkuyu Ovası, güneye doğru eğimli ve çok sayıda küçük akarsuyun taşıdığı alüvyonlarla kaplanmıştır.

Nevşehir’de bu ovalar dışında bazı taban toprak ve platolar arasında ova sayılabilecek kadar geniş olmamasına karşın önemli sayılan ve kuru tarım yapılabilen çok sayıda küçük düzlükler bulunmaktadır.

Nevşehir ilinin toplam 539.200 ha alanının, 342.392 ha’lık kısmı (%63,5) düzlük, 195.729,6 ha’lık kısmı (%36,3) dağlık, 1.078,4 ha’lık kısmı ise (%0,2) sulak alan bulunmaktadır.

4.1.4 Yozgat

Yozgat ili, yer yüzeyi bakımından sade bir yapıya sahip olup yeryüzü şekillerini platolar veya yaylalar, dağlar ve tepeler, ovalar olmak üzere üç ana grup oluşturmaktadır.

İç Anadolu Bölgesi platolarının Yozgat il sınırları içerisinde kalan kısmına ‘Bozok Platosu’ adı verilmektedir. İlin güney bölümü ortalama yüksekliği 1000-1150 metre arasında değişen lav yaylası özelliğindedir. Dağlar çoğunlukla ilin kenar kısımlarında konumlanmış olup özellikle kuzeydoğu ve doğu kenar bölümü Yozgat yöresinin en dağlık ve en yüksek yeridir.

Yozgat ili arazisinin %51,4’ü platolardan oluşmakta olup en geniş plato alanlarına sahip olan

‘Bozok Platosu’ üzerinde yer almaktadır. Platonun ortalama yüksekliği 1200-1400 metre arasında değişmektedir.

Platolardan sonra, ilde en geniş alanı kaplayan yeryüzü şekli olan dağlar, ilin doğu ve kuzeydoğu kenarlarında yer almakta olup genellikle yüksekliği fazla olmayan sıradağlar ve alçalmış tepeler biçiminde bulunmaktadır. İldeki en önemli dağ, Kızılırmak Vadisi boyunca kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Akdağlardır. Kızılırmak’ın akış yönünü belirlemiş olan bu dağ aynı zamanda Sivas-Nevşehir doğal sınırını oluşturmaktadır.

İlin ikinci önemli dağı, Deveci Dağları’dır. Bozok Platosunun kuzeyi boyunca uzanan Deveci Dağları Yozgat - Tokat illeri ile İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır.

Çorum sınırındaki Zinciri ve Akdağ, Kayseri sınırındaki Akdağlar’ın devamı olan Gevencik ve Keklicek dağları ilin diğer önemli dağlarıdır. Bozok Platosu üzerinde ortalama yükseltileri 250-350 m arasında değişen tepelik alanlar da bulunmakta olup aşınmaya uğramış bu tepeler seller tarafından parçalanarak, kırgıbayırı adı verilen pürüzlü yüzeyler oluşturmuştur.

İlde ovaların kapladığı alan %10,9 olup ova arazileri en çok Boğazlıyan, Sarıkaya ve Yerköy ilçelerindedir. İldeki en önemli ovalar Boğazlıyan ve Yerköy ovalarıdır. Yerköy Ovası, tepelikler arasında Delice Irmak’ın taşıdığı alüvyonların çökmesiyle oluşmuştur. Boğazlıyan Ovası ise ilçenin batısında çevredeki tepelerden inen dere ve çayların taşıdıkları alüvyonlarla kaplı olup 6-7 km boyunda, 5-6 km enindedir.

Yozgat ilinin toplam 1.407.400 ha alanının, 563.945,2 ha’lık kısmı (%40,07) düzlük, 839.232,6 ha’lık kısmı (%59,63) dağlık, 4.222,2 ha’lık kısmı ise (%0,3) sulak alandan oluşmaktadır.