Akarsular Ve Göller

Planlama alanında çok sayıda akarsu ve göl bulunmakta olup il bazında incelenen veriler aşağıda sunulmuştur.

4.5.1 Kırıkkale

4.5.1.1 Akarsular

Kırıkkale ilinin en önemli akarsuyu Kızılırmak’tır. Sivas’ın Zara ilçesindeki dağlardan doğan Kızılırmak, güneyde Çelebi ilçesinden il sınırları içerisine girer ve merkez ilçede kuzeybatıya yönelerek kuzeyde Çankırı-Kırıkkale il sınırını oluşturmaktadır. Kızılırmak üzerinde Hasandede-Hacılar arazileri içerisinde Kapulukaya Barajı kuruludur.

Kızılırmak’ın en önemli kollarından biri olan Delice Çayı’nın Yozgat sınırından geçtikten sonra Delice ilçe merkezine yaklaşarak güneydoğudan çıkmaktadır. Delice Çayı’nın il içerisinde kalan kesimi yaklaşık 50 km uzunluğundadır. Kızılırmak’a doğrudan karışan bir kol olan Çoruhözü Deresi ise İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkezden geçmektedir. Uzunluğu 48 km olan derenin bulunduğu bölgede tarım alanları için sulama kaynağıdır. İlde ayrıca Sarılıöz ve Balaban çaylarının birleşerek oluşturduğu Okun Deresi bulunmaktadır. Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak’a karışan derenin uzunluğu 13 km’dir.

Bu akarsular haricinde yaz aylarında kuruyan mevsimlik dere ve çaylar da bulunmaktadır.

4.5.1.2 Göller

Kırıkkale il sınırları içinde doğal yollar ile oluşan göl yüzeyi bulunmamaktadır. Ancak il sınırları içinden geçen Kızılırmak üzerinde kurulan yapay göllere rastlamak mümkündür. Bu yapay göllerden en büyüğü Kapulukaya Baraj Göleti olup yüzey alanı 20,7 km², göl hacmi 282 hm³ tür. Söz konusu olan bu baraj göleti enerji temini, içme-kullanma suyu ve sanayi alanlarında kullanılan suyun temini için yapılmıştır. Ayrıca merkez ilçenin Ahili köyünde 304.000 m³ su hacmi ile 46 ha'lık alanı kaplayan ve sulama için yapılan Çipi Göleti bulunmaktadır.

4.5.2 Kırşehir

4.5.2.1 Akarsular

Kırşehir ilinin en önemli akarsularından biri olan Kızılırmak, güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda Kırşehir platosuna girerek ilin 17 km güneyinden geçmektedir. İklimsel koşullara bağlı olarak debisinde azalmalar yaşansa da kış aylarında debisinin arttığı görülmektedir.

Kırşehir-Yozgat il sınırını oluşturan Delice Irmak, Yerköy yöresinde Kırşehir il topraklarına girer ve Kırıkkale-Yozgat-Kırşehir sınırlarının kesiştiği noktada ilden çıkmaktadır. Rejimi düzensiz olan Delice Irmaktan sulamada yararlanılmaktadır.

Kızılırmak’ın il toprakları içerisinde kuzey kolunu oluşturan Kılıçözü Çayı da ilin önemli akarsularındandır. Baran Dağı’nın kuzeyinden doğarak Taka mevkiinde Kızılırmak’a karışan ırmağın uzunluğu 80 km olup tarımda sulama amaçlı kullanılmaktadır.

Bununla birlikte il sınırları içinde Kaman Kılıçözü Deresi, Keşkerliözü, Malaközü ve Körpeliboğaz dereleri yer almaktadır

4.5.2.2 Göller

Kırşehir ilindeki en önemli doğal su yüzeylerinden biri Seyfe Gölü’dür. Göl kapalı bir havza niteliği taşımaktadır. Yaz aylarında suyun buharlaşması ile birlikte sığlaşan ve büyük bir kesimi tuzlu bataklığa dönüşen Seyfe Gölü’nün yüz ölçümü 56,52 km² olup yüksekliği en derin yerde 100-160 cm arasındadır.

İlin diğer bir doğal gölü ise Obruk Gölü’dür. Nevşehir sınırı yakınında Obruk köyünde bulunan göl karstik oluşumlu bir göldür. Derinliği ve kirliliğinden dolayı suyundan yararlanılamamaktadır.

İl genelinde birçok baraj gölleri bulunmaktadır. Bunlar; Hirfanlı Baraj Gölü, Çoğun (Çuğun) Baraj Gölü, Karaova Barajı, Kültepe Barajı, Sıddıklı Barajı’dır.

Hirfanlı Barajı Gölü elektrik üretmek ve sulama için yapılmış olup 1960 yılında faaliyete geçmiştir. Açıldığı yıl Türkiye’nin en büyük 1., bugün ise 4. büyük barajı olan Hirfanlı’nın alanı 263 km², dolgu yüksekliği 83 m’dir. Bölgenin iklimini olumlu yönde etkileyen baraj gölünde

tatlı su balıkçılığı yapılarak yöre insanına gelir kaynağı sağlamaktadır. Bununla birlikte baraj gölü, yörenin plaj, piknik gibi ihtiyaçlarını da karşılamaktadır.

Çoğun (Çuğun) Baraj Gölü, Kırşehir ilinin kuzeybatısında il merkezine 20 km mesafede Kılıçözü Çayı üzerinde yer almaktadır. Sulama ve taşkın koruma amaçlı kullanılan gölün hacmi 22,6 hm³,2tür.

Kırşehir, Akpınar-Karaova Köyü'nün 3 km güneydoğusunda Manahözü Çayı üzerinde yapılan Karaova Barajı 1997’de hizmete açılmıştır. Sulama için kullanılan baraj gölünün hacmi 64,9 hm³, yüzey alanı 3,47 km²’dir.

Kültepe Barajı Kırşehir'in güneyinde yer almaktadır. Sulama ve taşkın önleme amacıyla 1983 yılında işletmeye açılan baraj gölünün hacmi 25,25 hm³’tür.

Kırşehir ilinin 40 km batısında Sıddıklı Küçükboğaz Köyü yakınlarında kurulan Sıddıklı Baraj Gölü’nün hacmi 28,5 hm³, yüzey alanı 1,65 km²’dir. Sulamada kullanılmak üzere yapılan göl 2009 yılında işletmeye açılmıştır.

4.5.3 Nevşehir

4.5.3.1 Akarsular

Nevşehir ili, jeolojik yapısı nedeniyle akarsu bakımından fakirdir. İlin belli başlı akarsuyu Kızılırmak’tır. Kızılırmak, Avanos ilçesinden il topraklarına girerek ili ikiye böler ve Gülşehir’den sonra il sınırı dışarısına çıkmaktadır. Arazi yapısı nedeniyle bu yörede çok su kaybetmektedir ve geçtiği değişik topraklı araziler nedeniyle bulanık bir suya sahiptir.

Derinden aktığı için de sulamada pek fazla kullanılamamaktadır. ¹⁶ 4.5.3.2 Göller

Nevşehir ilinde doğal göl bulunmamaktadır. Ancak ilde sonradan sulama amacıyla DSİ tarafından yapılan yapay göletler ve barajlar bulunmaktadır. Bunlar; Damsa Barajı, Ayhanlar Barajı, Tatlarin Barajı ve Kumtepe-Yalıntaş-Taşlıhöyük-Özkonak Göletleri’dir.

Damsa Barajı, Ürgüp’e 17 km uzaklıkta Damsa Çayı üzerinde sulama amaçlı yapılmıştır.

1971 yılında hizmete giren barajın sulama alanı 1192 ha’dır.

Toprak gövde dolgu tipi olan Ayhanlar Barajı’nın gövde hacmi 1.200.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 44 m, normal su kotunda göl hacmi 21,87 hm³, normal su kotunda göl alanı 2,02 km²'dir. Baraj 1.773 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Tatlarin Barajı, Acıgöl ilçesinde Derinöz Çayı üzerinde bulunmaktadır. 1966 yılında faaliyete geçen toprak kaya dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 350.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 46 m, normal su kotunda göl hacmi 2,20 hm³, normal su kotunda göl alanı 0,15 km²’dir. Tatlarin Barajı 174 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

16Nevşehir Doğa Turizmi Master Planı

Kumtepe Göleti Hacıbektaş ilçesi sınırı içerisinde Çaybaşı Deresi üzerinde bulunmakta olup sulama alanı 565 ha’dır.

Gürşehir ilçesinde Alaçoraközü Deresi üzerinde bulunan Yalıntaş Göleti 1997 yılında faaliyete girmiş olup 1166 ha sulama alanına sahiptir.

1998 yılında faaliyete giren Taşlıhöyük Göleti, Kozaklı ilçesinde Bardakçıözü Deresi üzerinde yer almaktadır. Göletin sulama alanı 241 ha’dır.¹⁷

4.5.4 Yozgat

4.5.4.1 Akarsular

Yozgat ilinin başlıca akarsu ağını Kızılırmak’ın en büyük kolu olan Delice Irmağı, Yeşilırmak’ın önemli kollarından olan Çekerek Suyu ile bunlara bağlı küçük dere ve özler oluşturmaktadır.

Çekerek Irmağı, Deveci Dağları’nın güneyinden batıya doğru akarak, Yozgat il sınırları içerisine girmektedir. 110 km ‘si Nevşehir ili dahilinde bulunan akarsuyun en önemli kolu Akdağmadeni’nden gelen Göndelen Suyu’ dur. Aydıncık ilçe merkezine 10 km uzaklıkta bulunan Kazankaya Kanyonu Vadisi içerisine giren akarsu daha sonra il topraklarından çıkmaktadır. Çekerek Irmağı, Karadeniz iklim havzasında bulunduğundan dolayı suyu bol ve rejimi düzenlidir. Bu nedenle sulama için önemli bir akarsudur.

Delice Irmağı Akdağlar’ın batı eteklerinden kaynak suyu olarak doğmaktadır. Platonun doğusundaki suları Sorgun Deresi ile birleşerek Şefaatli’ye ulaşmaktadır. Burada ise Karacaali Özü ile birleşerek Delice Irmağı adını almaktadır. Şefaatli ilçe merkezinden sonra 30 km uzunluğundaki Karanlıkdere Vadisi’nden akan ırmak Yerköy’ü geçerek Bişek Özü’nü alır ve Sekili’de il sınırından çıkmaktadır.

Ortalama debisi 30,5 m³/sn olan Delice Irmağı kurak iklim kuşağında bulunduğundan dolayı yaz mevsiminde suları azalmaktadır.

Delice Irmağı’nın, Yozgat il sınırları içerisine aldığı en önemli kolları Karacaali Özü, Eğriöz ve Bişek Özü’dür.

Karacaali Özü, 120 km uzunluğundadır. Kaynaklarını Akdağmadeni ve Boğazlıyan çevresinden alan akarsu Şefaatli ilçesi yakınlarında Kanak Suyu’na karışmaktadır.

Eğriöz, Yozgat Yaylası’ndan doğmakta olup uzunluğu 65 km’dir. Derin vadiler açarak akan Eğriöz, Sorgun’da Delibaş Çayı ile Esenli Kasabası yakınlarında Kanak Suyu ile birleşmektedir. Ayrıca akarsu Gelingüllü Barajı’nı besleyen kaynaklardan biridir.

Bişek Özü, Yozgat il merkezindeki Kabak Tepe’nin kuzeye bakan eteklerinden doğarak Topaç ve Musabeyli dereleri ile karıştıktan sonra, Yerköy ilçesi yakınlarında Delice Irmağıyla birleşmektedir.

17Nevşehir Turizminin Çeşitlendirilmesine Yönelik Eko Turizm Eylem Planı 2013-2023

4.5.4.2 Göller

Yozgat ilinde doğal göl bulunmamaktadır. Ancak, Boğazlıyan ilçesinin 4,5 km batısında bulunan Cavlak Kaplıcası’nın kaynak yerinde yöre halkının “Cavlak Gölü” dediği küçük bir göl mevcuttur. Sıcaklığı 35 °C – 40,5 °C arasında değişmekte olan gölün genişliği 70 m, uzunluğu 120 m olup debisi 321 lt/sn’dir.

Doğal göllerin bulunmadığı ilde akarsu yataklarının yapısının uygun olmasından dolayı sulama, içme suyu ve taşkın koruma amaçlı barajlar ve göletler yapılmıştır. Toplam 3.047 ha rezervuar yüzey alanı olan barajlardan en büyüğü Gelingüllü Barajı’dır. Ayrıca il içerisinde Uzunlu Barajı, Yahyasaray Barajı ve Musabeyli Cemil Çiçek Barajı bulunmaktadır. Bununla birlikte il sınırlarında DSİ tarafından yapılan şu an işletmede 5 adet sulama göleti bulunmaktadır. Bunlar; Fehimli Göleti, Kanlıdere Göleti, Kirazlıdere Göleti, Kuzayca Göleti, Şefaatli Gülistan Göleti’dir.¹⁸

18 Yozgat Çevre Durum Raporu, 2016

Harita 4: Hidroloji