Toplumsal Dinamikler Çarkı

Birinci çevirimde: Yapılaşmış çevrede oluşan yıkım ve hasarlar, büyük oranlarda can kayıplarına bu da toplumsal düzenin en küçük ve temel birimi olan ailelerin dağılmasına, toplumsal kurumların organize olamamasına ve toplumun ihtiyaçlarına yönelik hizmet sunamamalarına neden olmuştur.

Yaşamın sürdürülebilmesi ve ortaya çıkan gereksinmelerin karşılanabilmesi için insanlar arasında yardımlaşma ile başlayan ve artan "toplumsal sinerji" oluşmuştur. Bu gücü "sinerji"yi ilk harekete geçiren enkaz altında kalan canlıların çıkarılması gerektiği halde bu işi yapacak görevlilerin gereken kısa sürede orada olamaması veya olsa bile depremin etki alanının büyüklüğü nedeniyle yeterli olamamasıdır. Depremden sağ kurtulanlardan iyi durumda olanlar, yakınlarını aramak için başka illerden gelenler, askerler, yurt içi ve yurt dışından gelen arama kurtarma grupları, bu gruplara sonradan katılan gönüllüler ve yardım için gelen sivil toplum kuruluşları büyük bir "toplumsal sinerji" oluşturmaya başlamışlardır.

Bir yanda "kamu" bölgedeki koordinasyonu sağlamak için Başbakanlık Kriz Merkezi, Afet Bölge Koordinasyon Valiliği, Valilik ve Belediyelerde Kriz Masaları kurarken; diğer yanda sivil toplum kuruluşları da kendi aralarında, kamu kurumlarıyla ve yabancı yardım kuruluşları ile ilişkilerinde, koordinasyonu ve iletişimi sağlamak, gönüllüleri ve yardımları ihtiyaçlara göre düzenli ve doğru yönlendirebilmek, ihtiyaçlarla talepler arasında köprü oluşturabilmek amacıyla Afete Karşı Sivil Koordinasyon (ASK) oluşturmuşlardır.

Bu kurumlar ile "sivil - kamu" iletişim - etkileşimi doğmuş, bir başka deyişle toplumsal sinerji katlanarak büyümeye başlamıştır. Barınma, sağlık, özellikle çocuk rehabilitasyon hizmetleri, gıda, giyim, malzeme dağıtımı ... gibi hizmet ve ihtiyaçlar bu toplumsal sinerji ile karşılanmaya çalışılmıştır.

İkinci çevirimde: ASK ve kamu kurumları arasında "kardeş aile kampanyası" gibi bazı ortak projeler geliştirilmeye çalışılmıştır. Depremzedelerin yeniden toplumsal hayatlarına, rollerine, görevlerine geri dönüşleri için bazı rehabilitasyon çalışmaları, iş yapabilme becerilerini kazanmalarına yönelik bazı çalışmalar geliştirilmeye çalışılmışsa da bunlar çok sınırlı olabilmiştir.

Plansız kurulan çadır alanlarındaki yaşamın uzun sürmesi ve yaşam kalitesinin düşüklüğü pek çok toplumsal soruna neden olmuş ve bunların çözümüne yönelik çabalar yetersiz kalmıştır. İnsanlar, çadır yaşamı ve parçalanmış aileler içinde, çarpık ilişkiler, tecavüzler, hırsızlıklar ... gibi sorunlar yaşayarak depremle zaten kaybettikleri "güven" duygusunu yeniden kazanamamış, "toplumsal şok" etkisini uzun süre devam ettirmiştir. Çocuklar için yurtlar, kreşler ve rehabilitasyon merkezleri oluşturulmaya, hasar görenler onarılmaya çalışılmıştır.

Bu süreçte prefabrik ve kalıcı konut yapımları ve hak sahipliliği çalışmaları başladığı için, yine toplumsal bir kargaşa yaşanmıştır. Hasar tespitleri düşük de olsa insanlar hak elde edebilmek için hasarı büyük gösterme çabası içine girmişlerdir. Hasar tespit ve belgelendirme süreçleri, yetki ve denetim sorunları yaşanmış ve çözümler üretilmeye çalışılmıştır.

Örnekler;

(a) Sakarya’da depremden zarar gören sosyal hizmet tesisleri ve onaran gönüllü

kuruluşlar;

• Çocuk Yuvası

• Kız ve Erkek Yetiştirme Yurtları • Rehabilitasyon Merkezi

• Huzurevi

Hasarlı binalardan çıkarılan çocuk, genç, yaşlı, özürlü insanlar diğer illere nakledilmişlerdir. Sakarya Valiliği bu hasarlı tesislerin onarımı için gönüllü kuruluşlarla irtibata geçmiştir. Valilik tarafından işbirliği kurulan gönüllü kuruluşlar ve onarılan tesisler örnek olarak gösterilmiştir. (Devlet kurumu - STK iletişimi gerçekleşmiştir)

Aşağıdaki çizelgede farklı kademelerden (il, ülke, dış ülke), farklı kuruluş türlerinin (STK, Devlet ve özel kuruluşlar) yardımlarıyla onarılan sosyal hizmet tesisleri görülmektedir.

Çizelge 5.8 Sakarya'da Gönüllü Kuruluşlar Tarafından Onarılan Sosyal Hizmet Tesisleri (Sakarya Valiliği, 2002)

Kademe / Türü Yardım Eden Gönüllü

Kuruluş

Onarılan Tesis

İl / STK Trabzonlular Kül. Ve Day. Der. Arifiye Çocuk Yuvası

Ülke / Devlet Sosyal Hiz. Çoc. Esirgeme Kur. Zihinsel Özürlüler Reh. Merk.

Dış Ülke / STK Alman Propat Vakfı Zihinsel Özürlüler Reh.Merk.(Ek)

İl / Devlet İl Özel İdaresi Erkek Yurdu

Ülke / Özel Toprak Holding Abdülhamit Toprak Huzurevi

Dış Ülke /Özel Alman Tyseen Şirketi 0-6 Yaş Grubu Çocuk Yuvası

İl / STK Sakarya Güç Birliği Derneği Toplum Merkezi

Ülke / Devlet - STK Dışişleri Mensupları Eşleri

Dayanışma Derneği

Kreş ve Gündüz Bakım Evi

(b) Valilik ile gönüllü kuruluşların işbirliği ile, çok amaçlı sosyal yardım projeleri-

organizasyonları gerçekleştirilmiştir. Özellikle gençler olmak üzere herkes destek vermiştir.

Şekil 5.3 Valilik ve gönüllü kuruluşlar arasında oluşan sinerji

(c) Devlet kurumunda çalışan insanların veya yakınlarının kurdukları sivil toplum kuruluşlarına bir örnek olarak; Dışişleri Mensupları Eşleri Dayanışma Derneği'nce (DMEDD), Kocaeli Valiliği'nin yönlendirmesiyle deprem bölgesindeki çadırkentlere bir çok defalar yardım dağıtılmıştır. Sakarya'daki Kanada sahra hastanesinin tükenen ilaç ve sağlık malzemeleri DMEDD tarafından piyasadan temin edilerek, ulaştırılmıştır. DMEDD bu faaliyetini aylık olarak sürdürmekte, depremde ailesini kaybeden 20 üniversite öğrencisine burs vermekte ve bir çocuk bakımevi inşa ettirmektedir.

Bu tür sivil toplum kuruluşları hem bir kamu kurumuyla organik bir ilişkiye sahip olup, hem de bir sivil toplum kuruluşu olarak sivil toplum - kamu arasında güçlü bağlar kurabilmektedir.

Üçüncü çevirimde: Depremde yaşanan deneyimlerin çeşitli düzeylerde ve farklı platformlarda paylaşılması ile "toplumsal öğrenme" gerçekleşmekte, toplum kendini yenilemek ve olası risklere karşı hazır olabilmek için farklı kademelerde, farklı dinamiklerde yeni örgütlenme modelleri geliştirmeye çalışmaktadır. Bilimsel araştırmalar, kurumların depremde yaptıkları çalışmaları ve sonuçlarını değerlendiren raporları, Türk Tarih Vakfı'nın sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla gerçekleştirdiği konferans dizileri, yeni bir yönetim modeli olarak "yönetişim arayışları" .... devam etmektedir. Bu süreç içinde insanlar yeni yerleşim alanlarında, yen bir düzen içinde yaşamaya başmışlar veya başlamak üzeredirler. Ancak düzen arayışları farklı düzeylerde ve farklı dinamiklerde devam etmektedir.

Örnek: Deprem Sonrası Sakarya'da Eğitim Yatırımları'na baktığımızda toplam 71 prefabrik okulun 24'ü gönüllü kuruluşlar tarafından yapılırken, toplam 18 kalıcı okulun 10 tanesi gönüllü kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Bayındırlık Bakanlığı, kalıcı

KREŞ GENÇLİK MERKEZİ TOPLUM MERKEZİ PREFABRİK KENTLERDE ÇADIRKENTLERDE ŞEHİR MERKEZLERİNDE VALİLİK GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR

okul yapımına karışmamış, ama prefabrik okulların yapımında en önemli rolü oynamıştır.

Çizelge 5.9 Deprem sonrası Sakarya'da eğitim yatırımları (Sakarya Valiliği, 2002)

YAPAN KURULUŞ BİTEN DEVAM EDEN

PREFABRİK OKULLAR OKUL

SAYISI DERSLİK SAYISI OKUL SAYISI DERSLİK SAYISI BAYINDIRLIK 32 320 MEB 3 24 GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR 24 193 İL PLANLAMASI 12 88 TOPLAM 71 625 KALICI OKULLAR BAYINDIRLIK - - - - MEB 4 56 15 275 GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR 10 123 15 204 ÖZEL İDARE 4 27 16 135 TOPLAM 18 206 46 614 GENEL TOPLAM 89 831 46 614