Tezhip Sanatında Kullanılan Malzemeler

Kalem Ve Silgi: Çeşitli yumuşaklıkta ve kalınlıkta kalemler ve yumuşak iz

bırakmayan bir silgi.

Pergel Ve Cetvel Takımı: Kayma olmayacak kadar iyi bir pergel ve cetvel.

Su Kabı: Küçük plastik bir bardak veya cam bir su kabı.

Rapido: Altınla boyanan cetvellerin kenarlarını tahrirlemek için geçmelerin

noktalarını koymak için kullanılır. 0.1, 0.2, 0.3 genellikle cetvel tahrirlerinde 0.3, 0.4 ise zencerek noktalarını belirlemede kullanılır.

İğnedan: Altın zeminlerde metalik bir etki, parlak bir etki yaratmak için üç

noktalarda kullanılan ucu küt iğnedir. Bugün bu işlem küçük numaralı oya tığlarıyla da yapılmaktadır.

Füzen: Yakılarak elde edilmiş kalem, dal parçası. İğnelenmiş desenin veya

yazının kağıda geçirilmesinde kullanılır.

Maket Bıçağı: Muhtelif kağıtları kesmek için keskin bir maket bıçağı

gereklidir.

Trilin: Altın veya boyalarla (çizgi) cetvel çekmek, kuzu (ya da

kuzuluk)çekmek ve altınla çizilen cetvelin kenarlarını tahrirlemek için kullanılır. Trilin kullanmak büyük ustalık isteyen bir iştir.

Tashih Bıçağı: Müzehhip ve Hattatların kullandığı, yapılan hataları kazımak

için kullanılan ucu sivri bıçaklardır.

Fırçalar: Tezhipteki en önemli malzemelerden biri fırçalardır. İyi bir tezhip

eseri; iyi desen, iyi fırça, iyi boya ve iyi el ile ortaya çıkabilir. Tezhipte kullanılan fırçalar çok çeşitlidir. Genellikle iyi kalitede samur fırça kullanılır.

Müzehhibin en önemli malzemesi kalem fırça denilen tek tüylü ince fırçadır. Bu fırçayla mükemmel incelikte çizgi çekmek mümkündür. Bu fırçalar kedinin ensesinden kesilen kıllardan yapılır.

Ayrıca samurdan, çulluk kuşunun ensesinden veya kanat ucundan alınan tüylerle yapıldığı söylenmekte ise de kesin olarak bilinmemektedir. (Çelik, 46)

Mühre: Mühre sözcük anlamıyla her çeşit yuvarlak topçuk, cam boncuk,

deniz böceği (deniz kabuğu), billurdan top anlamına gelir. (Çelik, 40)

Tezhipte altın, zemine sürüldükten sonra parlatılarak boya görünümü kaybedilir.bu parlatma zermühre ile yapılır.

Aharlı ya da aharsız kağıtların yüzeylerini pürüzsüzleştirmek için de cam mühre kullanılır.

Mühre iki çeşittir; I- Zermühre

II- Sivri-yassı mühre

Zermührenin ucu akiktir ve altın parlatmak için kullanılır.

Sivri mühre ise ucu eğri ve düz sivridir. İnce olanları parlatmaya yarar. Yassı mühre ise daha geniş tezhipli alanları mührelemek için kullanılır. (Çelik, 40)

Mühreler kağıt cinsine göre de çeşitlenmektedirler.mühre çeşitlerinden kağıt mühresi üç çeşittir;

• Çakmak Mühre • Cam Mühre • Böcek Mühre

Mühre çeşitlerinden altın mühresi üç çeşittir; • Badem Mühre

• Kartal burnu Mühresi • Damar Mühresi

olmak üzere kendi aralarında çeşitlendirilmişlerdir.

Murakka: Birkaç kağıdın muhallebisi ters yönlerde sürülmek üzere, üst üste

yapıştırılmasıyla elde edilen mukavvaya verilen addır. Bu şekilde yapılan murakkalar üzerine aharlı sayfalar yapıştırılıp gerekli kısımlar tezhiplenir.

Altın Tabağı: Altın ezmek için kullanılan seramik ya da kaliteli cam

tabaklara denir. Mertebani tabaklar (Merteban’da yapılan yeşilce sırlı seramik tabak) bu iş için uygundur. Eli yormamak için altın tabakları hafif çukur ve 30-40 cm çapında olmalıdır.

Altın Varak: Altın Varak tezhibin en önemli gereçlerindendir. İnce tirşeler

arasında çekiç ile dövülerek inceltilen altın levhalara verilen addır.

Bu şekilde elde edilen sigara kağıdından hayli ince bir yaprak haline getirilen altına Altın Varak adı verilir.

Günümüzde tezhipçiler altını varaklar halinde temin ederler. (resim:9) İnce kağıtlar arasına konarak deste halinde satışa sunulan bu varakların on tanesine bir deste, on desteden oluşan tabakaya da tefe denilmektedir.

Altın Varakların fırça ile kullanılabilmesi için bazı aşamalardan geçmesi gerekmektedir. Fazla çukur olmayan sırlı bir tabakta veya kaliteli camdan imal edilmiş cam bir tabakta (altın tabağı) bir parça Zamk-ı Arabi veya süzme bal ile

varaklar ezilir. Ezme işi iki parmak ile (işaret parmağı ve orta parmak) yapılır. Önceleri çamur rengini alsa da bu renk, altın kıvamına geldikçe açılır.

Bu toz altını boya halinde zemine uygulamak için jelatinli su hazırlanır. Jelatinli suyun kıvamını iki parmak arasına alarak çok az yapışkan olacak şekilde ayarlayabiliriz. Tezhipte genellikle üç renk altın kullanılır. Sarı, yeşil ve kırmızı renklerdir.

Jelatinli Su: Ezilen ve boya haline gelen altını zemine uygulamak için

hazırlanan suya denir. Uygulama için hazırlanan jelatinli suyun, jelatini iyi ayarlanmalıdır, jelatin çok olursa sürülen altın iyi parlamaz, jelatin az olursa sürülen altın yüzeye tam işlemez ve dökülme olabilir.

Kıvamı ayarlamak için jelatinli suyu iki parmak arasında yapışkanlık hafif hissedilecek şekilde ayarlayabiliriz.

Ahar: Yumurta akı, nişasta, nişadır, kitre, Arap zamkı, üstübeç, beyaz şap,

balık tutkalı, un, hatmi çiçeği, taze gül yaprağı, pirinç gibi maddelerden yapılan ve ham kağıtların terbiyesinde kullanılan sıvıya verilen addır. Bu maddeler tek tek kullanılabildiği gibi karıştırılarak da kullanılabilir.

Kağıt aharlamada iki yöntem kullanılır;

• Ahar yapılacak madde sıcak suda eritilir. Kıvamında karıştırılıp kağıt buna daldırılır.

• sünger veya pamuklu bir bez ile ahar kağıt üstüne sürülüp kurutulur. Bir kat sürülmüşse çift aharlı denir, buna kısaca çiftali de denir. (Çelik, 47)

Nişasta Aharı: ham kağıdın hamurunu değiştirip, sertliğini giderir. Altının

iyi parlamasını sağlar.

Bir miktar nişasta soğuk suyla biraz ezilir. Daha sonra ateşte kaynamakta olan suyun içine yavaş yavaş karıştırarak dökülür. İçine bir parça jelatin ve şap ilave edilirse daha iyi sonuç veriri. Fakat bunlar ilave edilmeden de yapmak mümkündür. Pelteleşen nişasta soğumaya bırakılır. Biraz ılıdıktan sonra sünger veya el ile kağıdın kağıda, yukarı-aşağı, sağa-sola olmak üzere iki kat sürülür. Üzerine de yumurta aharı sürülürse daha iyi bir sonuç alınır.

Boya: Eskiden tezhip sanatında kullanılan boyalar kök ve toprak boyalardan

hazırlanırdı. Boyalar Arap zamkı ile iki mermer arasında ezilerek ince toz haline getirilir, içine pekmez veya gliserin katılır ve zemin üzerine fırça ile uygulanırmış.

En eski bilinen boyalar balmumu isinden yapılan siyah, üstübeç beyazı, lapuslazili ve lahor çividi laciverdidir. (A.Akar, C.Keskiner, 1978, 19)

Bugün tezhipte genellikle guaj boya veya sulu boya kullanılmaktadır. Bazı tezhipçiler akrilik boyalardan da faydalanmaktadır.

BÖLÜM V

ARAŞTIRMAYA KONU OLAN MUSHAFLAR