Tezhip Süsleme Özellikleri

Bu eserin cildinde çok muntazam ve muhteşem bir süsleme hâkimdir. Barok- rokoko tarzı ağır basmaktadır.( Şekil: 48) Muhtemelen baskı yöntemiyle yapılmış, daha sonra da motifler fırça ile, yeşil altın ve sarı altın yaldız kullanılarak boyanmıştır. Uzun yapraklardan ve çeşitli pençlerden bir kompozisyon oluşturulmuştur. Eserin miklebinde de kapaklarda bulunan süslemenin simetrik bir bölümüne yer verilmiştir. Sertab kısmında ve mukat kısımlarına da uygun bir kompozisyon yerleştirilerek kenarlarına cetvel çekilmiştir. Kompozisyonda yer alan çiçekler sanki ayçiçeği gibi görünmektedir. Bu da Barok- Rokoko etkisini artırmaktadır. ( Resim: 31)

Cilt kapağını açtığımız zaman karşımıza açık yeşil renkli, kabartma süslemeli bir sayfa çıkar. Bu kağıdın orta alanına, belki klasik tezhipte şemse olarak yapılan, fakat Barok sanatta farklı ele alınan bir süsleme yapılmıştır. Barok- Rokoko tarzında yapılan bu süslemede altın yaldız kullanılmıştır. Sayfanın kenarlarına da yine altın yaldızla cetveller çekilmiştir. Bu sayfa karşılıklı iki sayfadan oluşur. Aynı renkte ve aynı tarzda süslenmiştir. ( Resim: 32)

Kitabın serlevha kısmına geçtiğimizde ise gözümüzü altının muhteşem etkisi almaktadır. Daha dikkatli bakıldığında ise kompozisyondaki incelik dikkati çeker. Çok muntazam bir nesih hatla yazılmıştır. Yeşil ve sarı altının hâkimiyeti bütün eseri sarmıştır. Fatiha suresinin yazılı olduğu sayfada farklı boyutlarda pençberk nokta kullanılmıştır. Son ayetin noktası ise diğerlerine oranla çok çok büyüktür. Koltuk kısımlarında bitkisel süslemeyle birlikte bulut motifi de kullanılmıştır. Çok girift ir görünüme sahiptir. Bitkisel süslemede sadece goncagüller ve yapraklar kullanılmıştır.(Şekil: 49, 50, 51, 52) Burada kullanılan bulutlar yeşil altınla, zemin ise sarı altınla boyanmıştır. Çiçekler de yeşil altınla boyanmış, içlerine ise yeşil veya kırmızı renklerle küçük noktalar eklenmiştir. ( Resim: 33)

Sure başı ve sure sonu tezhipleri birbirinin aynısıdır. Ortada yatay bir şemse alanı içinde sarı altın yaldız zemin üzerine üstübeç beyazıyla surenin adı yazılıdır. Dikdörtgen forma sahip sure başı tezhibinin her bir köşesinde rumi kompozisyon vardır. Rumi kompozisyon ile şemse arsında kalan boş alan bitkisel kompozisyon ile tamamlanmıştır. Bitkisel kompozisyon sadece pençler, goncagüller ve yapraklardan oluşmuştur. Rumiler, çiçekler ve dallar yeşil altınla boyanmış, çiçeklerin içlerine kırmızı, siyah veya yeşil noktalar konulmuştur. Kompozisyonun dışında yeşil altın zemin üzerine kırmızı renkle +, - şekillerden oluşan 2 mm’lik bir zencirek, zencireğin dışına 1 mm’lik sarı yaldızla boyanmış bir cetvel ve bu cetvelin de dışında yeşil altın zeminli 4 mm’lik kalınlıkta geçmelerden oluşan bir zencirek, bunun dışında da yine 1 mm’lik sarı altın ile boyanmış bir cetvel daha çekilerek sure başı kompozisyonu tamamlanmıştır. Sayfa kenarı süslemesi yaklaşık 4-5 cm’lik bir alana yapılmıştır. Sayfa kenarı süslemesini, koltuk kısmından ve sure başı süslemesinden ayıran tek eleman 1mm’lik sarı altınla boyanmış cetveldir.

Süslemenin zemini sarı altın yaldızla boyanmıştır. Rumi kompozisyonun da kullanıldığı süslemede, Rumiler yeşil altın yaldızla boyanmış, kenarları ise siyah renk ile tahrirlenmiştir. Kompozisyonda çiçek olarak sadece penç ve goncagüller kullanılmıştır. Çiçekler, yapraklar ve dallar yeşil altınla boyanmış, çiçeklerin içlerine yine siyah veya kırmızı ile küçük noktalar konularak farklı bir renk ortaya çıkması sağlanmıştır. Bütün kompozisyonun tahrirleri siyah renkle çekilmiştir. Fakat çiçeklerde siyah tahririn iç kısmından bir de üstübeç beyazıyla ince bir tahrir çekilerek dallardan ve yapraklardan farklı bir renk oluşması sağlanmıştır. Kompozisyonun bitimi sivriltilmiş dendanlar şeklinde sonuçlanır. Bu dendanların sivri kısımlarından tığlar çıkarılmış, her iki tığın arasına da goncagül ve yapraklardan oluşan bir süsleme elemanı daha eklenerek kompozisyon tamamlanmıştır. Tığlar koyu lacivert renkle tığların arasındaki süsleme elemanları ise kırmızı ve sarı altın yaldızla boyanmıştır. Buradaki süslemede Barok-Rokoko etkisi göze çarpar.

Sayfaların birleşme noktalarında yaklaşık 2-3 cm kalınlığında, sarı altın yaldızla boyanmış karşılıklı iki cetvel de göze çarpar. Bu Kur’an-ı Kerimde altın öyle çok kullanılmıştır ki muhakkak ki devletin refah dönemlerinde yapılmıştır. Neredeyse süslemede boya hiç kullanılmamış, her zemin her ayrıntı altınla boyanmıştır. Ayrıca dikkati çeken diğer bir husus da süslemenin sarı altın yaldızla boyanmış zeminlerinde zerenderzer noktalar dikkati çeker. Bu noktalar, süslemede boşluk etkisini yok etmiş, her alanın dolu görünmesini sağlamıştır. Fakat bu kompozisyonun çizim aşamalarını yaparken büyük zorluk yaratmıştır.

Sure başı süslemelerinde hep farklı kompozisyonlar kullanılmıştır.( Şekil: 53, 54, 55) Fakat sure isimleri hep altın zemin üzerine üstübeç beyazıyla yazılmıştır. Süslemede serlevha sayfasındaki kompozisyona sadık kalınmış anı motifler ve süsleme elemanları kullanılarak kompozisyon oluşturulmuştur. Nesih hattıyla yazılmış bu Kur’an-ı Kerim’in yazı alanlarının dışı, önce 1 mm.lik sarı altın yaldızla, sonra 3 mm kalınlığında yine sarı altın yaldızla, onun dışına ince olarak çekilmiş mavi ve kırmızı cetvellerden oluşmaktadır. Sayfa kenarlarında bulunan güller farklı farklı yapılmıştır. Hatai formu, 9 köşeli yıldız formu, penç formu kullanılarak, alt ve üst kısımlarında çok süslü tığlarla bitirilmiştir. ( Resim: 34)Ayetler arasındaki noktalar genellikle aynı formda olup, bazı ayetlerin noktaları hem daha büyük, hem daha süslüdür. Bu da o ayetin anlamından kaynaklanmaktadır. ( Resim: 35,36)

Resim: 35 Sure Başı Tezhipleri

Şekil 55 Sure Başı Tezhibi ayrıntılı çizimi Şekil 54 Sure Başı Tezhibi ayrıntılı çizimi

Hatime sayfasındaki süslemenin tam ortasında Mühr-ü Süleyman dediğimiz altı köşeli yıldız formu oluşturulmuştur. Bu yıldızın içine pençler, yapraklar ve dallarla süslenmiştir. Yıldızın tam ortasına iki satırlık bir yazı yazılmış, fakat bu yazı çok küçük olması sebebiyle okunamamıştır. Yıldın dışında kare formu oluşturulmuş, burada karenin ve yıldızdan kalan boşluklara penç ve goncagüllerle ayrı bir kompozisyon oluşturulmuştur. Kare formunun dışına 2 mm.lik bir cetvel çekilmiş, cetvelin dışına 1-2 cm kalınlığında zencirek kompozisyon oluşturulmuştur. Zencirek kısmından sonra 1 mm kalınlığında bir cetvel, bu cetvelin dışına 5 mm kalınlığında, geometrik kompozisyonlu bir zencirek daha yapılmış, bunun da dışına 1 mm.lik cetvel çekilerek kompozisyon noktalanmıştır.( Şekil: 56) Bütün renkler eserin tamamıyla bütünlük göstermektedir. ( Resim: 37)

Hatime sayfasındaki yazının manası;

Hamd nimetleri veren her şeyin sahibi olan Allah (c.c.) içindir O’na aittir. Hz. Muhammed (S.A.V.) Efendimize Kur’an’ı indirmiştir. Allah’ın rahmeti ve bereketi O’nun üzerine ve O’nun kendisinedir. O’na namazı ve meleklerin yüce olduğunu haber verdi. Rabbinden kullarına ( İnsan olsun cin olsun) O’na salat getirsinler. Ehli beytine ve sahabelerine ve çocuklarına ve hanımlarına,saygı değer kullarına ( zahid halis kulları). Allah’ın salatı ve selamı üzerlerine olsun karşılıksız ve nifaksız. Sonra hoş olan Allah beni mesut etti. Bu Mushaf-ı Şerifin imlası (

yazılışı), geçmişteki yüce dinlerin kitaplarında ulaştırıldı. Eksiksiz 45 tane. Onu bu fakir yazdı. Yüce Allah’a Salih Oskabari Efendi. Hidayet kelamı ezberleyen. Allah onu ve anne babasını bağışlasın ve hocalarını ve kim ki ona öğretti lütfu, fazileti ve ihsanı. Allah’a hamd olsun ki sevgiyi verdi. Sene H. 1176 kim ki ona izzet ve şerefin en yücesini verdi. Miladi 1763 yılında yazılmıştır.