Tersane Organizasyonu

1104 yılında 8 dönümlük bir arazide işlemeye başlayan Arsenal, 60 dönümlük bir arazi, binlerce çalışanı ve yıllık ortalama 150 bin ducat harcamasıyla tam anlamıyla bir sanayi kuruluşuna dönüştü. Yönetim organizasyonu da giderek çetrefilli bir hal aldı.

Arsenal’in Venedik’te özel bir anlamı vardı. Burası devletin kalbiydi.⁴⁵⁸ Senato üyesi üç

455 Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.139.

456 Guiseppe Casoni, “Breve Storia dell’Arsenale di Venezia”, s.102-109; Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.139.

457 Elisabeth Crouzet-Pavan, Venice Triumhant, the Horizons of Myth, trns. Lydia G.Cochrane, The Johns Hopkins Universtiy Press, Baltimore, London 2002, s.143; Frederick Chapin Lane, Venice, A Maritime Rebublic, s.362.

458 Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.152.

kişiden oluşan bir heyet -Lordlar- tersane yönetiminden sorumlu bulunmaktaydı. Bunun haricinde aracı olarak hizmet görecek bir nevi denizcilik müsteşarlığı kuruldu. Harp filosundan sorumlu bir amiral ve bu amiral altında görülen filo komiseri görev tanımları oluşturuldu.⁴⁵⁹ İlerleyen dönemde tersanenin büyümesi ve iş yükünün artması, senato tarafından seçilen Lordların tersane işlerine yetişmesini imkânsız kıldı. Lordlar ancak tersane ihtiyaçlarını temin, ikmal ve finansal işlere bakmaya başladı. Bu sırada tersane komiserleri senato ile Arsenal arasında köprü görevi görmekteydi. Lordlar ile birlikte bu görev bir yıldan dört yıla kadar sürmekte, daha sonra farklı kişilerin bu göreve ataması yapılmaktaydı.⁴⁶⁰ Tersane ile doğrudan ilişki içerisinde bulunan bu iki makamdan sonra Arsenal’in fiili yönetimini elinde bulunduran bir amiral gelirdi.

Amiral; depolama, montaj ve bakım işlerinden sorumluydu. Amiralden başlayarak en alt kademeye kadar Arsenal’de çalışanların maaşları şu şekildeydi.⁴⁶¹

Amiral yıllık 150 ducat ve ev hizmeti.

İşçiler günlük 10 soldi’den 30 soldiye kadar değişen ücretler.

Ustabaşı demirci 29 soldi.

Baş yelken imalatçısı 8 soldi.

Master gemi inşa ustabaşısı yıllık 110 ducat ve evi.

Master altında çalışan diğer ustalar 6-30 soldi arası.

Ustabaşı doğramacı 27 soldi.

Ustabaşı kalafatçı yıllık 100 ducat ve evi.

Usta kalafatçılar 7-26 soldi.

Direk inşa ustabaşısı yıllık 90 ducat ve evi.

459 Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.149.

460 Frederick Chapin Lane, a.g.e, s.152.

461 Ayrıca bknz. Robert C. Davis, Shipbuilders of the Venetian Arsenal: Workers and Workplace in the Preindustrial City, Johns Hopkins University Press, Baltimore, London 2007, s.28-36, 56-60; Frederick Chapin Lane, a.g.e., s.160-163.

Kürek inşa ustabaşısı yıllık 96 ducat ve evi.

Silah görevlisi yıllık 144 ducat ve evi.

Baş muhasebeci yıllık 180 ducat ve evi.

Muhasebe kayıtlarında daha detaylı ücret tarifleri bulunmaktadır. Fakat bu kadarlık veriyle bir şema oluşturulabilir. Amiral yönetimindeki tersanede yelken, demir, gemi direği, kürek ve silah imalatı için münferit ustabaşıları ve onlar altında çalışan ustalar şeklinde bir organizasyon yapılmıştır. Diğer taraftan gemi inşa kısmında master gemi inşa ustası, ustabaşı doğramacı ve ustabaşı kalafatçı altlarında çalışan ustalar ile birlikte üç kategoride sınıflanmaktadır. Burada doğramacılar baş gemi inşa ustasının altında da görülebilir. Bunlardan maada tersane güvenliğini sağlayan personel, depo bekçileri, gözcüler ve diğer işçiler ile birlikte Arsenal kadrosu tamamlanır.⁴⁶² Amiral ile birlikte marangoz, kalafat, kürek ve direk imalatı ustabaşıları Arsenal’in çalışma planında komiser ve lordların teknik danışmanı konumundaydı. Bu kadroda bulunanlar tam zamanlı olarak Arsenal’de çalışmak zorundaydılar. Evvelinde Arsenal haricinde özel tersanelerde ve şehirdeki diğer işlerde çalışma imkânı olan ustabaşıları için Arsenal’in artan iş yükü bu değişimi zorunlu kılmıştı.⁴⁶³ Bu departmanların görev tanımları şu şekilde açıklanabilir. Amiral doğal olarak tersanedeki en tecrübeli kişiydi.

Depolamadan imalata kadar olan süreçten sorumluydu. Bakım gören gemiler de görevine dâhildi. Ustabaşı marangoz, kereste seçimi ve işlenmesi; ustabaşı kalafatçı zift, üstüpü, plakalar ve demir işçiliği alanlarında görev dağılımına uygun çalışmaktaydılar.

Şekil 34’te 1560 yılındaki Arsenal resmedilmiştir. İlk hali ile Old Arsenal olarak görülen alan daha sonra New Arsenal, daha sonra da Newest Arsenal olarak genişletilmiştir. Bununla birlikte kapalı rıhtımlar, inşa alanları, inşa/teçhiz malzemeleri

462 Bknz. Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.163; Robert C.

Davis, Shipbuilders of the Venetian Arsenal: Workers and Workplace in the Preindustrial City, s.12-14.

463 Robert C. Davis, a.g.e., s.14-17.

için yeni depolama alanları görülmektedir. Mevcut kadrosuyla inşaya başlamaya hazır bekleyen tersane çalışanları için malzeme depolarına gitme vakti gelmiştir. Sırada depolama alanlarını dolduracak malzemelerin temini işlemi vardır.

Tersanenin gösterdiği fiziki değişim yönetim kademesinin kadro planlamasında da kendisini gösterecektir.

Şekil 34: Venedik Arsenal 1560c.⁴⁶⁴

2.3.1.1 Malzeme Tedarik

Tersanenin temel ihtiyacı kereste temini malzeme tedarik listesinin başında gelir.

Geminin omurgasından üst yapısına kadar kullanılan ağaç türleri tek tip ile sınırlı

464 Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.173.

kalmamaktadır. Omurga, kemere ve postalarda kullanılan ağaçların diğer inşa kademelerinde kullanılan ağaçlar ile aynı olması mükemmel inşa açısından beklenemezdi. Venedik gemilerinin inşasında çoğu gemilerde olduğu gibi meşe, köknar ve karaçam ağaçları kullanılmaktaydı. Gemi inşası için muazzam bir doğal ağaç cennetinde bulunan Venedik için çok çeşitli ağaç tiplerinin temin edilmesi problem teşkil etmiyordu. Tek sorun aşırı kesim sebebiyle ağaç rezervlerinin tükenmesi olabilirdi. Ağaçların nakliyesinde deniz yolu en kolayı olarak görülmekteydi. Bu seferde, kesim yerinden kıyıya kadar taşıma işlemi işin zor kısmını oluşturmaktaydı.

Venedik gemilerinde en çok kullanılan ağaç çeşidi meşeydi. Düz meşe kirişleri omurgada ve güvertede, eğimli olanları ise kaburgalar, kıç ve baş bodoslamalarda kullanılırdı. Dış plakalar için uzun ve kalın meşeler, iç plakalar, içyapılar ve kamaralar için karaçam veya köknar ağacı kullanılırdı. Gemi direği ve serenler için köknar, ırgatlar ve kolombir⁴⁶⁵ için karaağaç, dümen için ceviz ağacı kullanılırdı.⁴⁶⁶

Karaçam ve köknar Rhaetian ve Karnik Alplerden gelmekteydi. Kuzeyden Venedik’e akan ağaçlar Korfu ve Girit’te donanma inşası için Venedik tarafından gönderilmekteydi.⁴⁶⁷ Venedik sahip olduğu doğal kaynakları ticari kazanca dönüştürmeyi de başardı. 10. yüzyıldan itibaren Venedik, gemi inşası için uygun

465Kolombir: Direk ve çubukların armalarının kapele olundukları mahallerle üst başlarındaki destemoralar arasında kalan kısımlara denir. Bknz. Türk Loydu, Kısım 32-Büyük Yelkenli Gemiler için Direk ve Arma Donanımı Kuralları, Cilt C, Tanımlar: kolombir.

466 Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.217-218.

467 Ruthy Gertwagen, “Byzantine Shipbuilding in Fifteenth-century Venetian Crete: War Galleys and the Link to the Arsenal in Venice”, ed. Ruthy Gertwagen, Elizabeth Jeffreys, Shipping, Trade and Crusade in the Medieval Mediterranean, s.115-127; Frederick Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s.219.