El yazmaları ve kroniklerde mevcut bilgilerin müştereken oluşturdukları zahiri görüntünün ikonografik belgeler ile tasdiki mümkündür. Çok detaylı olmasa da ikonografik kaynaklardan genel hatlarıyla, deniz muharebeleri, gemi tipleri, gemi donanım/teçhizatları ve tayfası ile ilgili bilgiler edinmek önemlidir.
Atlaslar, haritalar, seyir rehberleri ve gemi/coğrafya temalı resimler ikonografik kaynak olarak faydalanılacak değerlerdir.
2.1 Resimler ve Çizimler
Venedikli ressam Vittore Carpaccio (1465-1525)54, Paolo Veneziano (ö.1358)55, Jacopo de' Barbari (1470-1516c.)56 ve Ambrosio Lorenzetti’nin57 (1290-1348) resimleri İtalyan menşeli ikonografik kaynaklar arasında değerlendirilebilir.
Hartmann Schedel tarafından 1493 yılında yazılan Liber chronicarum gemi resimlerini de ihtiva eder. Venedik, Ceneviz ve Konstantinopol’de mevcut gemi tipleri bu resimler arasındadır.58
San Pedro de Zumaia kilisesinde mevcut gemi resimleri (1475c.)59 İspanyol tarzı için ikonografik kaynak niteliğindedir.
54 Ressamların eserlerinde irdelenecek olan gemi çizimleridir. Örneğin Vittore Carpaccio’nun resmettiği
“Köln’e varışı” (1490) eserindeki gemi profili ikonografik kaynak olarak değerlendirilebilir. Resmin orijinali şurada sergilenmektedir: Venedik Akademisi, room:29 catalog:579, title: Arrivo a Colonia.
55 Bradley J. Delaney, “Veneziano, Paolo (died c. 1362)”, Key Figures In Medieval Europe An Encyclopedia, ed. Richard K. Emmerson, Routledge, New York London, 2006, s.645-646.
56 Juergen Schulz, “Jacopo de' Barbari's View of Venice: Map Making, City Views, and Moralized Geography before the Year 1500”, The Art Bulletin, Vol. 60, No. 3, Sep. 1978, s.425-474.
57 Gustav Medicus, “Lorenzetti, Pietro (c. 1280–1348) and Ambrogio (c. 1290–1348)”, Key Figures In Medieval Europe An Encyclopedia, s.416-418.
58 Richard W. Unger, Ships on Maps: Pictures of Power in Renaissance Europe, s.61.
Portekiz kralı I.Manuel tarafından Duarte de Armas’a 1509-1510 yıllarında yazdırılan Livro de Fortalezas el yazması 56 Portekiz sınır kalesini resmeder.60 El yazmasında mevcut gemi figürleri Portekiz donanması hakkında ikonografik kaynak niteliğindedir.
Anonim el yazması Livro de Lisuarte de Abreu 15. yüzyıl sonu 16. yüzyıl başları için Portekiz donanmasına ait gemi donanım ve yelkenlerine ilişkin görsel referans sağlar.61
Portekizli tarihçi Gaspar Correia (1496-1563) tarafından yazılan Lendas da Índia‘da mevcut çizimler ikonografik kaynak olarak değerlendirilebilir.62
1475 yılında Lübeck’de basılmış Fransisken rehberi Rudimentum Novitiorum pek çok kuşbakışı resim ve gemi resmeder.63
Yukarıda bahsi geçen ikonografik kaynaklara ilave olarak Maritime Museum Rotterdam Mataro’da bulunan 3 boyutlu gemi modeli ayrıca önemlidir. Modelin, yapılan karbon testine istinaden 15. yüzyıla ait olduğu tespit edilmiştir.64 13. yüzyılın başlarından itibaren Akdeniz’e giren bu model Akdeniz cog olarak değerlendirilmektedir.65
59 The World of the Newport Medieval Ship: Trade, Politics and Shipping in the Mid-fifteenth Century, ed. Evan T. Jones, Richard Stone, Universtiy of Wales Press, UK 2018, s.25.
60 Portekiz ulusal arşivi Arquivo Nacional Torre do Tombo’ da (http://digitarq.dgarq.gov.pt/ ) dijital olarak sergilenmektedir. Bknz. http://digitarq.dgarq.gov.pt/details?id=3909707.
61 El yazmalarının orijinali Pierpont Morgan Library’de (New York) bulunmaktadır.
62 Gaspar Corrêa, Lendas de India, Typ. da Academia Real das Sciencias, 8 Volumes, Lizbon 1858-1866.
63 Richard W. Unger, Ships on Maps: Pictures of Power in Renaissance Europe, s.58.
64 David Abulafia, Büyük Deniz, Akdeniz’de İnsanlık Tarihi, çev. Gül Çağalı Güven, Alfa, İstanbul 2012 s.414-415.
65 Richard A. Gould, Archaeology and the Social History of Ships 2nd edition, Cambridge University Press, New York 2011, s 194-195.
2.2 Atlaslar
Lopo Homem, Pedro Reinel ve Jorge Reinel tarafından oluşturulan 1519 tarihli Miller Atlas’da Kuzey Avrupa ve Akdeniz’in yanı sıra uzak doğu dâhil birçok bölge tasvir edilmiştir.66 Abraham Cresques‘e (1325-1387) atfedilen Catalan Atlas 1375 yılına aittir. 14. yüzyıl haritacılığı için sıra dışı bir eserdir. Detaylı tasvirler Catalan Atlas’ı daha değerli kılar. Atlasın orijinali Paris Bibliothe`que Nationale’de bulunmaktadır.67
Corbitis Atlas ve Pinelli–Walckenaer Atlas 14. yüzyıl sonlarında Venedikli kartograflar tarafından yapılmıştır. Müellifleri belirsiz olan bu atlaslar Venedik Biblioteca Nazionale Marciana ve British Library’da bulunmaktadır.
Medici-Laurentian Atlas Ceneviz’de imal edilmiş bir başka İtalyan kaynaktır.
Cornaro Atlası Venedik Cumhuriyeti’nin mirasları arasında olup atlasın 15. yüzyılın sonlarında imal edildiği tahmin edilmektedir. El yazması yaklaşık 80 sayfa olup British Library’de muhafaza edilmektedir. Atlas ayrıca portolan harita ve denizcilik kapsamında bilgiler ihtiva etmektedir.68
Abraham Ortelius tarafından üretilen Theatrum Orbis Terrarum (1570) ilk modern atlas niteliğindedir.69
66 Giuseppe Caraci, Marcel Destombes, “Lopo Homem and the Miller Atlas of 1519”, The Geographical Journal, Vol. 91, No. 3,1938, s.263-266.
67 The Late Medieval Age of Crisis and Renewal, 1300-1500, A Biographical Dictionary, ed. Clayton J.Dress, Greenwood Press, London 2001, s.118-119.
68 El yazmaları British Library çevrimiçi erişime açıktır.
69 Walter W. Ristow, “Theatrum Orbis Terrarum 1570-1970”, The Quarterly Journal of the Library of Congress, Vol. 27, No. 4, 1970: 316-331, s.317.
2.3 Haritalar
Haritalar, atlaslardan sonra bilgi edindiğimiz dönemin seyir birikiminin tahlil edilebilmesine imkân sağlayan belgelerdir. Hereford Mappa Mundi (1300c.)70, Borgia haritası (1450c.)71, Albertinus de Virga tarafından çizilen harita (1400c.)72, İtalyan denizci Andrea Bianco tarafından çizilen harita (1436)73, diğer bir İtalyan Fra Mauro’nın haritası (1450c.)74, anonim Ceneviz haritası (1457)75, Juan de la Cosa tarafından çizilen harita76, 15. yüzyılda yaşamış Venedikli Giovanni Leardo tarafından çizilen haritalar77 ve Portekiz coğrafi keşiflerini gösteren Cantino haritası (1502)78
70 N. Denholm-Young, “The Mappa Mundi of Richard of Haldingham at Hereford”, Speculum, Vol. 32, No. 2, 1957, s.307-314.
71 Piero Falchetta, Fra Mauro's World Map: With a Commentary and Translations of the Inscriptions, Brepols, Turnhout 2006, s.36.
72 Evelyn Edson, The World Map, 1300-1492: The Persistence of Tradition and Transformation, The John Hopkins University Press, Baltimore 2007, s.86.
73 Evelyn Edson, a.g.e., s.1.
74 Surekha Davies, “The Wondrous East in the Renaissance Geographical Imagination: Marco Polo, Fra Mauro and Giovanni Battista Ramusio”, History and Anthropology, Vol. 23, No. 2, June 2012: 215–234, s.216.
75 Edward Luther Stevenson, Genoese World Map 1457, The Hispanic Society of America No.83, New York 1912, s.1.
76 J. Denucé, “The Discovery of the North Coast of South America According to an Anonymous Map inthe British Museum”, The Geographical Journal, Vol. 36, No. 1 Jul. 1910, s.65-80; Arthur Davies,
“The Date Of Juan De La Cosa's World Map and Its Implications for American Discovery”, The Geographical Journal, Vol. 142, No. 1 Mar. 1976, s.111-116.
77 John Kirtland Wright, The Leardo Map of The World 1452 or 1453, American Geographical Society Library Series No. 4. New York 1928, s.1.
78 Clements R. Markham, “Columbus, and the Fourth Centenary of His Discovery, Proceedings of the Royal”, Geographical Society and Monthly Record of Geography, Vol. 14, No. 9 Sep. 1892, s.585-613.
dönem itibariyle seyir aletleri hakkında bilgi edinilebilecek kaynaklar arasında değerlendirilebilir.
Yahudilikten Hıristiyanlığa dönen Katalan yazar Mecia de Viladestes tarafından çizilen haritalarda mevcut gemi resimleri 15. yüzyıl gemileri için detaylı bilgi sağlar.79
2.3.1 Portolan Haritalar
En eskisi 14. yüzyılın başları ile tarihlenen portolan haritalar80 atlasları tamamlayan ikonografik kaynaklardır. Bu haritalar; seyir, deniz ve liman şartlarını detaylı olarak üzerinde barındırır ve seyir aletleri kapsamında değerlendirilebilir. Bu haritalar seyir ve gemi inşa/teçhizat teknolojisinin amudi bir gelişim gösterdiği geç dönem ortaçağda görülmeye başlanmıştır. Haritaların oluşturulması itinalı bir çalışma ve tafsilatlı bilgi gerektirir.
13. yüzyılın sonlarında çizilmiş Carta Pisana en eski portolan harita olarak bilinmektedir. Harita, Akdeniz tasvirlerini içermektedir.81 Cenevizli coğrafyacılar Pietro Vesconte (1313, 1318, 1321, 1330)82 ve Battista Beccario (1426, 1435)83; Venedikli Domenico ve Francesco Pizzigano kardeşlerin 1367 tarihli84; Angelino Dalorto(Dulcert)
79 Richard W. Unger, Ships on Maps: Pictures of Power in Renaissance Europe, s.55.
80 Portolan, harita türlerinden bir tanesidir. Liman veya bir bölgeyi detaylı olarak göstermesi bu harita türünün özelliğidir. Portolano İtalyancada kılavuz kitap anlamında olup haritanın varlık sebebi kıyı ve liman giriş çıkışlarında kılavuz olarak faydalanılmasıdır.
81 The History of Cartography Volume 1 Cartography in Prehistoric Ancient, and Medieval Europe and the Mediterranean, ed. J. B. Harley and David Woodward, The Unıversity of Chicago Press, Chicago London 1987, s.23, Plate 30.
82 Trade, Travel, and Exploration in the Middle Ages: An Encyclopedia, eds. John Block Friedman, Kristen Mossler, Routledge, New York 2000, s.627.
83 Richard W. Unger, a.g.e., s.55-56.
84 Bu atlas Katalan tarzda çizilmiş olup sadece Francesco Pizzigano tarafından imzalanmıştır. Bkz. Tony Campbell, “Portolan Charts from the Late Thirteenth Century to 1500”, The History of Cartography
imzalı 1339 ve 1325 tarihli85; İspanyol coğrafyacılar, Guillem Soler (1385 c.)86 ve Gabriel de Vallseca (1439-47-49)87; Portekiz coğrafyacısı Jorge de Aguiar (1492)88 ve Arap coğrafyacı Süleyman al Mahri, (1413-1414)89 tarafından yapılan portolan haritalar geç dönem ortaçağa ait çalışmalardır.