Aragon

Aragon tahtına 1164 yılında çıkan I. Alfonso güneye, Müslüman topraklarına doğru genişlemek gayreti içindeydi. Yarımadanın diğer etkin gücü Kastilya ile işbirliği içerisinde olmadan bu pek de mümkün değildi. Nitekim 1179 yılında Cazorla antlaşmasıyla²²³ Kastilya ile genişleme politikası üzerine ortak bir pozisyon alındı.

Birlik olma adına atılan bu ilk adımdan sonra Hıristiyan krallıklar bölgedeki Müslüman Arap varlığını sonlandırma amacıyla 1212 yılında Las Navas de Tolosa muharebesinde tek bir çatı altında toplandılar. Muvahhidlere karşı yapılan bu savaş Müslümanların bu topraklardaki varlığı noktasında geriye doğru bir gidişin habercisi oldu. ²²⁴

Kısa bir süre sonra Portekiz bağımsız bir krallık olarak ortaya çıktı. Bölgede Hıristiyanlar tarafından birliği sağlayacak adımlar atılmaya başlandı. 1230 yılında Kastilya ve Leon arasındaki birliktelik son kez olarak perçinlendi.²²⁵ Bundan bir yıl önce Mayorka Krallığı, Güney Fransa ve Provans tarafından gelen müttefik desteğiyle büyük bir donanma vasıtasıyla I. James dönemini yaşayan Aragon Prensliği tarafından alındı. 1231 yılında Menorca ve 1235 yılında İbiza adası da Mayorka ile aynı kaderi paylaştı.²²⁶ Yarımadada iki öncü prenslik reconquista için seferber oldu. Kısa süre içerisinde Cordoba (1236), Valencia (1238), Murcia (1243), Sevilla (1248) ve Cadiz (1265) el değiştirdi.²²⁷ Coğrafyadaki güç dengelerinde Müslümanlar giderek zayıfladı ve Granada’ya sıkışıp kaldı. Zaman zaman birbirlerine karşı mücadele etseler dahi

223 Simon Barton, The Aristocracy in Twelfth-Century Leon and Castile, Cambridge University Press, Cambridge,1997, s.20.

224 Bknz. Bernard F. Reilly, “Las Navas de Tolosa and The Changing Balance of Power”, Journal of Medieval Iberian Studies, Vol. 4, No. 1, 2012, s.83–87.

225 Simon Barton, The Aristocracy in Twelfth –Century Leon and Castile, s.19.

226 David Abulafia, A Mediterranean Emporium The Catalan Kingdom Of Majorca, Cambridge University Press, Cambridge, 1994, s.7-9.

227 Joseph F. O'Callaghan, Reconquest and Crusade in Medieval Spain, s. 95-107, 112-117.

Hıristiyan güç unsurları ise bu tarihe kadar nihai amaçlarına ulaşmak üzere fazlasıyla yol kat etti.

Aragon Krallığı, Kastilya’ya nispeten Akdeniz sularıyla daha öncesinde buluşmuştu. Barselona ile kurulan birliktelik hâlihazırda Akdeniz içinde işlek bir mevki olan bu topraklarda her yönüyle Aragonlulara avantaj sağladı. Barselona batı Akdeniz ticaretini elinde bulunduruyordu. Prenslik, müteakiben gelen fetihler ile yarımadanın doğu kıyılarında hâkimiyet alanını genişletti. Aynı zamanda civar adalarda da hâkimiyet kurmak üzere girişimler yaptı. Aragonlular, Katalanların önderliğinde denizcilik ve seyir teknolojisi anlamında da ön plana çıkmaya başladı. 1272 yılında Mayorkalı denizciler pusula kullanmaktaydı.²²⁸ Müteakip yüzyılda ise atlaslar ve portolan haritalar çeşitlenmeye başladı. 14. yüzyıl öncesinde Doğu Akdeniz’e dönük yüzüyle Aragon Prensliği için bu zamana kadar olan gelişmeler denizcilik alanındaki terakkinin altyapısını oluşturdu.

13. yüzyılın sonlarında Batı Akdeniz adaları, Güney Fransa ve yarımadadaki Müslüman varlığı Aragon Prensliği için ilgi alanları olarak ortaya çıkmaktaydı. Aragon Prensliği’nin Akdeniz’in daha doğusundaki faaliyetleri arasında kendisini yüzyıl savaşlarına hazırlayacak Sicilya Vespers savaşında yer alması gelmekteydi.

Fatih James’den (1213-1276) tahtı devralan III. Peter, Anjoulu Charles’ın içerisinde bulunduğu hengâmede Sicilya’ya asker çıkartarak taraf oldu. 30 Mart 1282 yılında Angevinlere karşı başlayan isyan sonrası Peter, bu tarihten yaklaşık beş ay sonra da Trapani’de mevzu bahse dâhil oldu.²²⁹

228 Angus MacKAY, Spain in the Middle Ages from Frontier to Empire, 1000-1500, s.128; Trade, Travel, and Exploration in the Middle Ages: An Encyclopedia, ed.John Block Friedman, Kristen Mossler Figg, Routledge, New York, London 2000, s.435.

229 J. Lee Shneidman, “Aragon and the War of the Sicilian Vespers”, The Historian, Vol. 22, No.3, 1960:250-263, s.250.

Sicilya Vespers savaşı olarak anılan savaş hali 1302 yılında Caltabellotta barışı ile sona erdi. Buna göre Angevin hükümdarlığı altındaki Sicilya Krallığı ikiye bölündü.

Napoli Krallığı’nda hanedan varlığını devam ettirirken Aragon kralı III. Peter’in oğlu III. Frederick’in kral olacağı Trinacria Krallığı burada kuruldu. ²³⁰

Frederick’in kaderi bu noktadan sonra iki imparatorluk ile kesişti. Bizans İmparatoru II. Andronikos’un (1282-1328) Türkler karşısında elini güçlendirmek için yardım çağrısı Roger de Flor önderliğindeki birliklerin buraya sevk edilmesi suretiyle karşılandı. Frederick’in hizmetinde yer alan ve Sicilya Vespers savaşının Caltabellotta barışı ile son bulmasından sonra kontrolündeki Katalan askerlerini istihdam etmekte zorlanan Roger de Flor için de bu mükemmel bir fırsattı. ²³¹

Sicilya’dan yaklaşık sekiz bin kişilik bir orduyla hareket eden Katalanlar Konstantinopol’e geldi. Bu ordunun içerisinde denizciler, kadınlar ve çocuklar da vardı.

Roger de Flor Konstantinopol’de imparatorun yeğeni Maria Asenina ile evlendi ve megas doux unvanını aldı.²³² Fakat Cenevizliler ile yaşanan olumsuzluklar Katalanların burada daha fazla barınmasına imkân vermedi. Geliş gayesine uygun olarak Türklere karşı bundan sonra kısa bir zaman mücadele eden bu birlikler, imparatorluk ile ödemeler yüzünden anlaşmazlıklara düştü. Roger de Flor’un 1305 yılında Edirne’de öldürülmesi Katalan seferini -Bernart de Rocafort komutası altında bir süre daha devam etse de- oldukça zayıflattı.²³³

230 J. Lee Schneidman, “Ending the War of the Sicilian Vespers”, Journal of Peace Research, Vol. 6, No.4, 1969:335-348, s.344.

231 R. Ignatius Burns, “The Catalan Company and the European Powers, 1305-1311”, Speculum, Vol. 29, No. 4, 1954:751-771, s.752.

232 R. G. Keightley,”Muntaner and the Catalan Grand Company”, Revista Canadiense de Estudios Hispánicos, Vol. 4, No. 1, 1979:37-58, s.45.

233 R. Ignatius Burns, a.g.m., s.240.

III. Peter’in denize ilişkin en önemli faaliyetleri arasında 1283-84 yılında Valencia’da deniz konsolosluğu kurması görülebilir. Konsolosluklar, deniz davalarını hızlandırmak için tasarlanmış lonca mahkemeleriydi. Bu konuda daha öncesinde Barselona’da kurulmuş olan deniz konsolosluğu örnek alındı.²³⁴

II. James (r.1291-1327) Aragon tahtına geçtikten sonra İber yarımadasında işleri yoluna koymak adına adımlar attı. Buna karşın birisi dindaşı olmak üzere iki rakibiyle tekrar karşı karşıya geldi. Kastilya ile Murcia özelinde yaşanan anlaşmazlık 1304 yılında Agreda barışı²³⁵ ile çözümlenirken Kastilya, Murcia’daki hak iddiasını güçlendirdi. Bu barış antlaşmasından 4 yıl sonra iki kral bu sefer Gırnata Emirliği’ne sefer yapmak üzere biraraya geldi. Müşterek harekâtta Aragon denizden ve karadan Almeiara’ya yaklaşırken Kastilya birlikleri Algeciras’a saldırdı. Her iki saldırı da başarısızlıkla sonuçlandı.²³⁶

14. yüzyılın başlarındaki yarımadadaki başarısız iki girişimden sonra gözünü dışarı çeviren II. James, Sardinya ve Korsika’yı hedeflemekteydi. Orta Akdeniz’in bu iki incisi için mevki olarak Pisa ve Ceneviz’in ilgisiz olması beklenemezdi. Nitekim Aragon ilk hedefi olan Sardinya’da Pisa’ya karşı mücadeleye girişti. 1323 yılında Fangos limanından 15 bin kişilik ordu yola çıktı. Fetih yaklaşık bir yıl gibi kısa bir süre içinde tamamlandı, fakat fetih sonrası bölgenin Aragon hâkimiyetini kabul etmesi birkaç yıl daha sürdü. Bu gecikmeye Cenevizlilerin de katkısı oldu. 1326 yılında Cagliari ve Alghero’da hâkim erk Aragon’du. Korsika için ise henüz erkendi.²³⁷

234 T.N.Bisson, The Medieval Crown of Aragon, s.99.

235 Bernardo de Sá Nogueira, “Why was it nearly forgotten? The 1304 Agreda Treaty between Fernando IV of Castile and Jaume II of Aragon”, e-JPH, Vol. 10, no. 2, 2012, s.1-22.

236 César González Mínguez, “Femando IV de Castilla (1295-1312): Perfil de un Reinado”, Espacio, Tiempo y Forma, Serie III, 17, 2004:223-244, s.236.

237 T.N.Bisson, The Medieval Crown of Aragon, s.95-96.

Sardinya üzerinde yaşanan gerilim bu tarihten sonra da devam etti. Venedik ve Ceneviz’in 1350-55 yılları arasındaki savaşlarında Aragon kralı IV. Peter Cenevizlilere karşı Venedik’in yanında yer aldı. Ceneviz’in üstün olarak görüldüğü bu dönemde iki İtalyan şehir devletinden Venedik için, dışarıdan gelecek bu yardım güç dengesini bozdu. Katalanların Venediklilerin müttefiki olarak öne çıktığı deniz muharebelerinin 1352 yılında boğazda gerçekleşeni, taraflar için oldukça yıkıcı oldu. Her iki taraf da zafer ilan etti. Fakat mutlak surette bir tarafı muzaffer olarak addetmek gerekirse bu Ceneviz filosu oldu. En fazla kaybı veren Aragon filosuydu. Müteakip yılda Sardinya açıklarındaki ikinci muharebede Katalanların desteğiyle zafer Venediklilerin oldu. ²³⁸

Katalan filosunun dönemin önemli deniz güçlerinden olan Ceneviz karşısında boy göstermesi sadece harp alanında değildi. Ticari manada da Katalanlar bölgelerini çok iyi bir şekilde savunmaktaydı. Mayorka, Katalan ticareti için muazzam öneme sahipti. Bununla birlikte Sardinya ve Sicilya bu noktada Katalanlar için vazgeçilmez konumdaydı. Nitekim Sardinya üzerindeki İtalyan baskısını azaltmak maksadıyla 1382 yılında Visconti tarafından yönetilen Milan filosu mağlup edildi. Adanın tamamında hâkimiyet kurulmasının yolunu Aragon kralı Martin’in oğlu Sicilya kralı I.Martin’in 1409 Haziran ayındaki Sanluri zaferi açtı.²³⁹ Bundan yaklaşık 10 yıl sonra da Aragon nihai amacına ulaştı.

Ceneviz ile Aragon arasında mücadele bu tarihten sonra da devam etti.

Hâkimiyet alanını genişletmek isteyen Aragon, Ceneviz ile 1435 yılında Gaeta kuşatması sebebiyle karşı karşıya geldi. Muharebenin asli sebebi Napoli Krallığı tahtındaki hak iddiası olarak ortaya çıkmaktadır. V. Alfonso komutası altındaki Aragon

238 Kenneth M.Setton, Catalan Domination of Athens 1311-1388, Varioum, London 1975, s.69-71;Charles D. Stanton, Medieval Maritime Warfare, s.173-174.

239David Abulafia, The Western Mediterranean Kingdoms 1200-1500 The Struggle for Dominion, Routledge, Taylor&Francis, London, New York 2014, s.186.

donanması ve Ceneviz donanması Ponza adası yakınında karşılaştı. Muharebenin galibi Ceneviz donaması oldu ki V. Alfonso dahi bu savaşta rehin alındı. ²⁴⁰

240 David Abulafia, The Western Mediterranean Kingdoms 1200-1500 The Struggle for Dominion, s.199.

Şekil 9: Aragon Prensliği (1137-1479)²⁴¹

241 T.N.Bisson, The Medieval Crown of Aragon, s.91.