Ceneviz

1060’lı yıllarda Pisa Cumhuriyetini yıkıma götürecek Pisa-Ceneviz savaşlarının ilki yapıldı. Muharebeler bu iki İtalyan denizci devletini karşı karşıya getirse de Müslümanlara karşı olan fetih hareketlerinde birlikte hareket etmeyi başardılar. Bu ikili 1087 yılında Tunus’taki Mahdia şehrine müştereken denizden akın gerçekleştirdi.²⁰⁶ Hıristiyan denizci devletlerinin öne çıktığı bu dönemde Akdeniz’deki Müslüman hâkimiyeti son demlerini yaşamaktaydı. Nitekim 1096 yılındaki I. Haçlı seferi ile birlikte ibre terse dönmeye başladı. Cenevizliler bu sefere iştirak etti.

Şekil 5: Ceneviz coğrafyası²⁰⁷

12. yüzyılın başlarında Ceneviz gemileri Kuzey Afrika ve Doğu Akdeniz’de görülmekteydi. Cenevizli gemi inşa ustaları ise bu tarihlerde Galiçya’da gemi inşa faaliyetlerinde bulunmaktaydı. 13. yüzyılın son çeyreği ile tarihlenen Ceneviz belgeleri

206 Steven A. Epstein, Genoa and Genoese 958-1528, s.23.

207 Steven A. Epstein, a.g.e., s.4.

ise Ceneviz gemilerinin Flander ve İngiltere’ye seyir yaptığını kanıtlamaktadır. Yine bu dönemde İber yarımadasında Sevilla ile olan ticaret Yenidünyanın kapılarını açtı²⁰⁸ 14.

yüzyılın başlarında Herkül Sütunları’ndan geçen Ceneviz gemileri Kanarya adalarından birisini keşfetti. Bir yönüyle Cenevizliler, Portekizlilerin liderliğini üstlendiği Atlantik keşiflerinin öncüsü oldu. ²⁰⁹

14. yüzyıla girerken Ceneviz, politik ve ticari rakipleri Pisa ve Venedik Cumhuriyetine karşı kritik iki deniz zaferi kazandı. 1284 yılında Meloria deniz muharebesinde Pisa donanmasını yenilgiye uğratan Cenevizliler aynı zamanda Pisa’nın çöküşüne giden yolu da açmış oldu. Ceneviz-Pisa çekişmesinin doruğa ulaştığı bu muharebede 93 kadırgadan mürekkeb Ceneviz filosu Porto Pisano’ya geldi. Pisa filosu da yaklaşık bu rakamlardan oluşan donanmayla liman kuleleri altında Ceneviz filosunu karşıladı. Oberta Doria ve Benedetto Zaccaria²¹⁰ komutası altındaki Cenevizlilerin galip çıktığı muharebede 29 Pisa kadırgası ele geçirildi, 7 tanesi ise batırıldı. 5 bin Pisalı ölürken 9272 Pisalı (muhtemel evvelki savaşta alınan esirler de dâhil olmak üzere) esir alındı.²¹¹ Pisa, kendi limanında uğradığı bu büyük hezimet sonrası bir daha toparlanamadı. Bu muharebeden bir yıl sonra Sicilya kralı Anjoulu I. Charles’ın ölümü Cenevizliler için hediye niteliğinde oldu.

Cenevizlilerin Venedik karşısındaki üstünlüğünü devam ettirdiği Curzola muharebesi 1298 yılında gerçekleşti. 14. yüzyılın hemen öncesinde gerçekleşen bu muharebede, kesin Ceneviz üstünlüğü Lamba Doria komutası altındaki 87 kadırgadan

208 Cenevizli tüccarların Sevilla’daki faaliyetleri ve bunun yol açtığı etkiler üzerine bknz. Ruth Pike, “The Genoese in Seville and the Opening of the New World”, The Journal of Economic History, Vol. 22, No.

3, 1962, s.348-378.

209 R. S. Lopez, “Majorcans and Genoese on the North Sea Route in the Thirteenth Century”, Revue belge de philologie et d'histoire, 29, 4, 1951:1163-1179, s.1163-1164.

210 Charles D. Stanton, Medieval Maritime Warfare, s.131-135.

211Steven A. Epstein, Genoa and Genoese 958-1528, s.159.

oluşan filo ile geldi. Dalmaçya kıyısındaki Curzola adası açıklarındaki muharebede 96 Venedik gemisinin 84 tanesi ele geçirildi, 8 bin esir alındı. Bu muharebede alınan esirler arasında Marco Polo da bulunmaktaydı.²¹²

1299 yılında hem Pisa hem de Venedik ile imzalanan barış antlaşmasıyla dikkatini İtalya anakarası dışındaki menfaatlerine veren Cenevizliler, İmparator II.

Andronikos’un davetlisi olarak Bizans Galata’sında yer edinmeyi başardılar.²¹³ 14.

yüzyılın başlarında Ceneviz iç savaşa (1311-1331) sahne oldu. İç savaş sonrası Ceneviz’in ilk doçu Simone Boccanegra oldu.²¹⁴

Yüzyılın ortalarında Ceneviz gemileri Avrupa tarihini değiştirecek bir olayın müsebbibi oldu. Ceneviz gemilerinde fark edilmeden doğu kıyılarından taşınan fareler Avrupa nüfusunun yüzde kırkından fazlasının ölümüne yol açan kara ölümü İtalya kıyılarına getirdi (1347).²¹⁵

Popülasyon olarak büyük düşüşler yaşayan İtalya kıyılarında muharebeler hız kesmedi. Ceneviz ve Venedik’in müteakip karşılaşması yüzyılın ortalarında gerçekleşti (1350-1355). Akdeniz’deki ticari üstünlüğü elde etme noktasında çekişmeye sahne olan Kıbrıs üzerindeki Ceneviz hâkimiyeti nihai savaşın tetikleyici unsurlarından biri oldu.

İki İtalyan denizci şehir devletinin süregelen çekişmesi Venediklilerin galip gelerek 1378-1381 yıllarındaki Chioggia muharebesini taçlandırdığı Turin barış antlaşması

212George L. Gorse, “Christopher Columbus and Andrea Doria: The Two Worlds of Renaissance Genoa”, Mediterranean Studies, Vol. 16, 2007:120-142, s.123.

213Taraf olmadığı Ceneviz-Venedik savaşında arada kalan Bizans, bu harpden en fazla zararla çıkan devlet oldu. Bknz. Georg Ostrogrosky, Bizans Devleti Tarihi, s.452.

214 Angeliki E. Laiou, “Italy and the Italians in the Politial Geography of the Byzantines (14th Century)”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 49, Symposium on Byzantium and the Italians, 13th-15th Centuries Trustees for Harvard University, Dumbarton Oaks, 1995:73-98, s.87.

215 David Abulafia, Büyük Deniz, Akdeniz’de İnsanlık Tarihi, s.414-415.

(1381) ile son buldu.²¹⁶ Bu antlaşma ile birlikte Akdeniz ticaretinde Ceneviz gerilerken Venedikliler ön plana çıktı.

15. yüzyıl başlarında Ceneviz donanmasındaki gerileme devam etti. Dönemin öne çıkan rakipleri Venedik, İspanyollar ve Osmanlılar, Ceneviz’in Akdeniz başta olmak üzere ticarette parlayan yıldızını söndürme konusunda kararlıydı. Kısa bir dönem Milanlı Visconti ailesi tarafından da yönetilen Cenevizliler²¹⁷ için 15. yüzyılda iyiye giden bir husus bulunmamaktaydı. Cenevizliler tarafından aktif olarak harp boyunca desteklenmesine rağmen Konstantinopol’ün düşmesi, Karadeniz ticaretinin sekteye uğraması ve bunların yanısıra Kıbrıs’ta Venedik nüfuzunun kendisini hissettirmesi Cenevizliler için olumsuz mahiyetteki gelişmelerdi.

Bu dönemde ticari kavşaklarda ağırlığını kaybeden Cenevizlilerin cog dizayn gemilerinin lojistik unsur olarak envanterde bulunduğu gözlemlenmektedir. Buna mukabil gemi inşası ve denizcilik alanındaki faaliyetlerin terakkiden ziyade mevcudun muhafazası anlayışıyla devam ettirildiğini söylemek mümkündür. Ceneviz halkı zanaatları arasında bu alandaki demografik dağılımda gemi inşası ile ilgilenenlerin sayısı oldukça azdı. Örneğin 15. yüzyılın ikinci yarısında Cenevizlilerin iş alanlarında kalafatçılar %0.05 iken ipek dokumacıların oranı %11.6 idi.²¹⁸

15. yüzyılın ikinci yarısında Ceneviz toprakları Milan, Fransız ve Aragon hâkimiyet mücadelesine sahne oldu. Andrea Doria’nın (1466-1560) Ceneviz’in yeniden

216 14. yüzyılda Venedik özelinde korsanlık ve deniz savunması hakkında bknz. Irene B. Katele, “Piracy and the Venetian State: The Dilemma of Maritime Defense in the Fourteenth Century”, Speculum, Vol.

63, No. 4, 1988:865-889, s.865.

217 David S. Kelly, “Genoa and Venice: An Early Commercial Rivaly”, ed. William R. Thompson, Great Power Rivalries, University of South Carolina Press, Columbia 1999:125-152, s.142-147.

218 Diğer mesleklerin oranları ve nüfusa göre dağılımını içeren tablo için bakınız; Steven A. Epstein, Genoa and Genoese 958-1528, s.276.

doğuşu için mücadele edeceği zamana kadar cumhuriyetin içinde bulunduğu herc ü merc hali devam etti.