Kastilya

noktada Cebelitarık’ın kontrolü önem arz etmekteydi. İlk olarak 1309 yılında Kastilya tarafından kuşatılarak ele geçirilen²⁴⁴ bölge için Gırnata Emirliği’nin geri alma girişimleri oldu. Çok zaman geçmeden 1315 yılındaki Cebelitarık’ı alma çabası başarısızlıkla sonuçlandı. Buranın kontrolü Kastilya için büyük önem arz etmekte olup aynı zamanda yarımadadaki pozisyonunu da güçlendirmekteydi.

1333 yılında Fas Sultanlığı ve Gırnata Emirliği Cebelitarık’ın kontrolü için ikinci bir kuşatma başlattı. Gemilerin de denizden abluka uyguladığı kuşatma başarıya ulaştı.²⁴⁵ İber yarımadası ile Fas arasındaki bağlantıyı sürekli ve kuvvetli tutmak için donanma gücü Müslümanlar için elzemdi. Nitekim bu donanma gücü sayesinde Kastilya karşısında üstünlük sağlanmıştı.

Cebelitarık’ın alınmasından yedi yıl sonra Marinid sultanı Ebu Hasan Ali tarafında Tarifa’nın alınması amacıyla Gırnata Emirliği ile ortaklaşa bir kuşatma başlatma niyeti hâsıl oldu. Bu maksatla güneyden yola çıkan Müslüman donanması Kastilya donanması ile Cebelitarık geçidinde karşı karşıya geldi. Burada yok edilen Kastilya donanması yarımadanın güney sınırları savunmasını noksan bıraktı.²⁴⁶ Planlandığı gibi başlayan kuşatma Kastilya kralı XI. Alfonso’nun Portekiz ve Aragon’dan yardım istemesi sonucu oluşan ittifak gemilerinin Fas ve İber yarımadası arasındaki lojistik hattı kesmesiyle birlikte zora düştü. Portekiz yardım gemileri Manuel Pessanha²⁴⁷ tarafından idare edilmekteydi. İlerleyen süreçte değişen savaş şartları ve boğazdan gelen yeni bir Hıristiyan donanması Marinid sultanı Ebu Hasan Ali’yi

244 Joseph F. O’Callaghan, The Gibraltar Crusade, Castile and the Battle for the Strait, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2011, s. 129.

245 Joseph F. O’Callaghan, a.g.e., s.162-163.

246 J. A. Robson, “The Catalan Fleet and Moorish Sea-Power (1337-1344)”, The English Historical Review, Vol. 74, No. 292, Jul. 1959:386-408, s.389.

247 “Portekiz” başlığı altında bahsi geçen Portekiz kralı tarafından davet edilerek donanmanın başına geçirilen Cenevizli amiral.

Tarifa’yı almak üzere tüm gücüyle son bir saldırıya sevk etti. Başarısız olan saldırı sonrası sultan görüşme çağrısı yaptı. Görüşme sırasında gelen boğazdaki fırtınanın dokuz Kastilya gemisini batırdığı haberi sultan tarafından Allah’ın bir lütfu olarak karşılandı ve görüşmeleri askıya alarak şehri almak üzere bir kez daha hücum etmeye karar verdi. Şehrin savunucuları Alfonso gelene kadar dayandı. Bundan sonra da Alfonso’nun istediği gibi meydan muharebesi yapma zorunluluğu ortaya çıktı. Sultan kuşatmayı kaldırdı. İttifak ordusu ve Müslümanlar Tarifa yakınında karşı karşıya geldi.

Zafer ittifak ordusunun oldu.²⁴⁸ Böylelikle Kastilya kralı XI. Alfonso (1313-1350) reconquista yolunda Müslüman Araplara karşı önemli bir zafer kazandı.

Salado nehri kıyısında gerçekleşen ve bu ad ile anılan bu muharebeden iki yıl sonra Kastilya ve müttefikleri bir başka kontrol noktası Algeciras’ı almak üzere harekete geçti. Bu hareket iki yıllık bir kuşatmadan sonra başarıya ulaştı. Algeciras;

Kastilya, Portekiz ve Ceneviz donanmasının yardımıyla uzun süreli bir kuşatmadan sonra alındı.²⁴⁹

Alfonso elde ettiği büyük başarılardan sonra Cebelitarık’ı almak için 1349 yılında, aldığı donanma yardımlarıyla birlikte tekrar harekete geçti. Başarısız bu girişimden sonra Alfonso öldü (ö.1350) ve Kastilya içerisinde taht mücadelesi başladı.

Peter ve Henry Trastamara arasındaki mücadelede Fransızlar Henry, İngilizler ise Peter’i destekledi. Böylelikle Kastilya taht mücadelesi yüzyıl savaşları içerinde ayrı bir perdeyi oluşturdu.²⁵⁰ Aragon kralı IV. Peter de bu mücadelede Peter’in karşısında yer aldı. İki Peter’in savaşından kârlı çıkan olmadı.²⁵¹

248 Wenceslao Segura González, “La batalla del Salado (año 1340)”, Al Qantir: Monografías y Documentos sobre la Historia de Tarifa, n.3, 2005, s.15-33.

249 Jose Manuel Calderon Ortega, Francisco Javier Diaz Gonzalez, “Los Almirantes del ‘siglo de oro’ de la Marina Castellana Medieval”, Espana Medieval, 24, 2001:311-364, s. 328-333; J. A. Robson, “The Catalan Fleet and Moorish Sea-Power (1337-1344)”, s.340-341.

250 Angus MacKAY, Spain in the Middle Ages from Frontier to Empire, 1000-1500, s.121.

Kastilya taht mücadelesinin galibi Peter’in 1369 yılında Monteal’de öldürülmesi ile taht II. Henry’nin oldu.²⁵² Fakat Kastilya’nın içinde bulunduğu karışıklık hali bununla son bulmadı. Yüz yıl savaşlarının ikinci safhasının sona erdiği Leulinghem barış antlaşmasıyla²⁵³ birlikte Fransa müttefiki olarak Kastilya’nın bu sahnedeki rolü tamamlandı.

14. yüzyılın başlarında Kastilya deniz kuvvetleri ve deniz faaliyetlerinde çağdaşlarına nispeten öne çıkan bir gelişme olmadığını söylemek mümkündür. Kastilya yarımadadaki fetihlerini gerçekleştirme noktasında sürekli olarak müttefik krallıkların donanmalarına başvurdu. Kendi donanması tek başına kuşatmalarda başarılı olamamış ve Müslümanlar karşısında denizde muharebe kazanamamıştı. Fakat yüzyılın ikinci yarısından itibaren yüzyıl savaşlarında Kastilya donanması Fransa lehine önemli faaliyetlerde bulundu.

1372 yılında La Rochelle’de 12 kadırga ve 8 karrakadan oluşan Cenevizli amiral Ambrosio Boccanegra komutası altındaki Kastilya donanması, İngiltere donanmasını mağlup etti. 1375 yılında ise Bourgneuf’da İngiliz donanmasına karşı kesin zafer kazandı.²⁵⁴ Kastilya donanmasının Fransa ile işbirliği bununla sınırlı kalmadı. İngiltere

251 Ayrıca bknz. Donald J. Kagay, “The Defense of the Crown of Aragon during the War of the Two Pedros (1356-1366)”, The Journal of Military History, Vol. 71, No. 1, Jan. 2007, s. 11-33.

252 Theresa Earenfight, “Trastamara Kings, Queens, and the Gender Dynamics of Monarchy”, ed.James J.

Todesca, The Emergence of León-Castile c.1065-1500: Essays Presented to J.F. O'Callaghan, Routledge, London New York, 2016:141-161, s.141.

253 Jonathan Sumption, The Hundred Years War, Volume3: Divided Houses, University of Pennsylvania Press, Pennsylvania 2011, s.307.

254 J. W. Sherborne, “The Battle of La Rochelle and the War at Sea, 1372-5”, Historical Research, 42,105, 1969, s.17-29.

kıyı şehirleri Fransız donanması ile birlikte zaman zaman yağmalandı, Hasting yakıldı.²⁵⁵

1385 yılında İngiltere Krallığı’nın kıyı şehirlerine, yağmacılara karşı haraç verme konusunda yetki vermesi²⁵⁶ denizden gelen bu saldırıları önlemekte ne kadar çaresiz kaldığının kanıtıdır. Kastilya kadırgaları düşük draftlı olarak inşa edilmekte olup muharebede seri olarak hareket edebilmekteydi. Her bir kadırga üzerinde 100 kadar mürettebat, 30 kadar okçu ve 10 piyade ile vur-kaç akınları için ideal kombinasyonu oluşturmaktaydı.²⁵⁷

Yüzyıl savaşlarında İspanyolların rolü 14. yüzyıl ile birlikte sona ererken, bundan sonra Kastilya gemilerinin kıta dışarısındaki faaliyetlere daha fazla müdahil olma imkânı oldu.

Kastilya’nın ticari olarak da faaliyetlerini genişletmesi yüzyıl savaşlarının İspanyol safhasından sonra giderek arttı. Fransa ile kurduğu ortaklık Kastilya gemilerinin Kuzey Denizi’nde boy göstermesinde öncü oldu. La Rochelle, Brittany, Rouen, Harfleur ve Bruges’de Kastilyalı denizciler ve tüccarlar hâkimiyet kurdu. Ren Şarabı, İngiliz yünü ve Flander elbisesi, bölgenin ticaret malzemeleri arasındaydı.²⁵⁸

15. yüzyıla girerken Kastilya ekonomisinin ve denizciliğinin gelişmesinde Flander ticareti büyük yer tuttu. İngiltere deniz gücü olarak zayıf olduğu halde Kastilya gemilerine bu sularda karşı koyacak bir başka güç vardı. Bu güç Hansa ligiydi. Nitekim 1419 yılında ticari kaygıların ön plana çıkmasıyla Hansa ve Kastilya donanmaları La Rochella’de karşılaştı.²⁵⁹ Muzaffer olan Kastilya donanması için ticari kazanımlar

255 Charles D. Stanton, Medieval Maritime warfare, s.249, 258.

256 Angus MacKAY, Spain in the Middle Ages from Frontier to Empire, 1000-1500, s.125.

257 Angus MacKAY, a.g.e., s.125.

258 A. von Brandt, “Recent Trends in Research on Hanseatic History”, History, New Series, Vol. 41, No.

141/143, 1956:25-37, s.33.

259 Charles D. Stanton, a.g.e, s.280.

sağlama alındı. İngiltere ile olan ticari ilişkilerin geliştirilmesi neticesinde Hansa ligi ile rekabet noktasında Kastilya için çekinilecek bir durum kalmadı. Krallığın Biscay Körfezi’ndeki yeri sağlamlaştı.

Bu dönemde Atlantik kıyılarında yarımadadaki diğer güçlere göre bu sularla daha fazla sınırı olan Portekiz Krallığı’nın deniz aşırı seferleri ve fetihleri başladı.

Ceuta’nın alınmasıyla kendisine yepyeni bir yol haritası çizen Portekizliler için deniz ve deniz üzerindeki menfaatlerden elde edecekleri kazançları kendilerine saklayabilme noktasında sorunlar baş gösterdi. Kastilya, gelişen donanma ve ticaret hacmiyle yeni pastadan pay almak için hiç de isteksiz değildi. Bunun için ise neredeyse üç ayrı bölgede faaliyet göstermek zorundaydı. Bu bölgeler; Kuzey Denizi, Cebelitarık ve İber yarımadasının güneydoğusuydu.²⁶⁰ Bu alanların her birisi için rakipleri vardı. Başlıca rakipler olan Portekiz ve Aragon ile ortak zeminde buluşmak Kastilya için zaman aldı.

15. yüzyılın büyük bölümünde İber yarımadasındaki gelişmelerden ziyade Kastilya için Portekiz ile girişilen rekabet ön plana çıktı. 1469 yılındaki Aragon kralı II.

Ferdinand ile Kastilya kraliçesi İsabella’nın evliliği bir süredir geri planda kalan reconquista konusunda yeni adımlar atılması konusunda ufuk açtı. Fakat hemen akabinde Kastilya’daki ikinci veraset savaşları mutlak birliğin oluşmasını bir süre daha erteledi. 1479 yılındaki Alcáçovas antlaşması pek çok ihtilafın çözümlenmesi konusunda faydalı oldu ve nihayetinde yarımadada birlik oluştu. Bundan sonra enerjisini birbirleriyle mücadele edip veraset savaşlarında harcamayacak olan İspanyollar için nihai hedef bu topraklardaki son Müslüman varlığı olan Gırnata Emirliği oldu.²⁶¹ Müteakiben ise hâlihazırda devam eden Atlantik keşifleri ve Yenidünyaya açılan deniz yollarında yapılacak seyirler geldi. Geç dönem ortaçağ sona

260 Nicolas Agrait, “The Castilian Navy in the Reign of Alfonso XI”, The Emergence of León-Castile c.1065-1500: Essays Presented to J.F. O'Callagha, ed. James J. Todesca, Routledge, 2015, s.109-120.

261 J.F. O'Callaghan, Reconquest and Crusade in Medieval Spain, s.209 vd.

ererken Akdeniz’in yerleşik devletleri adi gündemler ile mevcut üzerine meşgul iken İber yarımadasındaki Portekiz ve İspanyollar yeni dönem üzerinde kafa yorup dengeleri değiştirecek adımları atmaya başladı.