İngiltere

ile İngiltere’de hüküm sürmeye başlayan bu hanedanlık neredeyse ortaçağın sonuna kadar iktidarını devam ettirdi. ²⁹⁴ İngiltere tahtı 1485 yılında Tudor hanedanlığına devredildi. II. Henry’den ileriye I. Richard (r.1189-1199) ve John’un (r. 1199-1216) tahta oturduğu bu dönemdeki İngiltere, Angevin İmparatorluğu olarak da bilinmektedir.²⁹⁵

Kuzey Denizi’nde inşa edilen donanmaların Akdeniz sularına girişinin, tarihin akışı içerisinde çok ayrı bir yeri vardır. Hıristiyan dünyanın Papa’nın çağrısıyla Kudüs’ü almak üzere başlattığı haçlı seferlerinde İskandinav gemileri Norveç kralı Sigurd önderliğinde I. Haçlı seferinde I. Baldwin’in Kudüs’ü almasına yardım etti.²⁹⁶

II. Haçlı seferi sırasında İngiliz, Flaman ve Germen Bremenlerinden oluşan bir donanma Portekiz kralı Alfonso Henriques’e Lizbon’u almasında yardım etti. III. Haçlı seferi sırasında ise Aslan yürekli Richard’ın İngiltere ve diğer bağlısı limanlarda oluşturduğu büyük donanma Kıbrıs’ın alınmasında etkili oldu.²⁹⁷

Angevin İmparatorluğu’nun ilk kralı II. Henry ile birlikte Kuzey Denizi’ndeki ticaret algısında değişiklikler ortaya çıkmaya başladı. Kuzey Almanya şehirlerinin, Kuzey ve Baltık Denizi’ndeki ticari faaliyetleriyle Novgorod-Londra hattında oluşturdukları ana ticaret rotalarının sahibi Hansa birliğinin temellerinin atılması, Angevin İmparatorluğu ile Fransa Krallığı arasındaki mücadelenin çağdaşıdır.

294 Bknz. Bernard S. Bachrach, “The Idea of the Angevin Empire”, Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies, Vol. 10, No. 4, 1978, s.293-299.

295 Angevin ismi 1887 yılında Kate Norgate tarafından kullanılmış bir isimdir. Bknz. John Gillingham, The Angevin Empire, Arnold, Oxford University Press, New York 2001, s.1-5.

296 Jonathan P. Phillips, The Second Crusade: Extending the Frontiers of Christendom, Yale University Press, New Haven London 2007, s.10.

297 Işın Demirkent, “Haçlılar”, maddesi, DİA, c.14, 1996:525-546, s.537; N.A.M. Rodger, The Safeguard of the Sea: A Naval History of Britain 660-1649, New York 1998, s.45.

II. Henry’den sonra İngiltere’de tahtın yeni sahibi I. Richard (r.1189-1199), namı diğer Aslan Yürekli Richard oldu. III. Haçlı seferinde aktif rol alan I. Richard donanmasıyla birlikte bu sefere iştirak etti,²⁹⁸ yüzyıl savaşları öncesinde Fransa Krallığı ile olan mücadelenin tohumları atıldı.

Fransa Krallığı ile olan mücadelede Richard Normandiya’nın kalbi Rouen’e giden en iyi yol olan Seine vadisini korumak için 1196 yılında 70 gemiden mürekkeb cursoria adı verilen bir donanma oluşturdu. Bu donanma hem denizde hem de nehirde görev icra edebilmekteydi.²⁹⁹

Angevin İmparatorluğu’nun sonu, müteakip kral John’un Fransa kralı II. Philip karşısında uğradığı mağlubiyetler neticesinde geldi. İngiltere kralı John, 1204 ile 1215 yılları arasındaki II. Philip’in Normandiya işgaline³⁰⁰ karşı koyamadı ve kuzey Fransa kıyılarını tamamen kaybetti.

Kral John, Fransa Krallığı’na karşı olan harb halinde selefi Richard’dan kalan gemilerle birlikte donanma gücünden ziyadesiyle faydalandı. Kendisi de deniz gücünün önemini anlamış olacak ki bu dönemde yeni gemi inşalarıyla İngiliz denizcilik geleneğinin inkişafına vesile oldu. Ancak bu dönemdeki İngiltere krallarının ordu oluşturmak için yeterli gemi ve adam ihtiyacını karşılamak tam tamına mümkün değildi.

Feodal sistemin getirisi olarak toprak baronları mahiyetlerinde bulundurdukları gemi ve adamları ihtiyaç halinde kralın hizmetine vermesi krallığın bu noktadaki eksikliğini

298 Işın Demirkent, “Haçlılar”, s.537; N.A.M. Rodger, The Safeguard of the Sea: A Naval History of Britain 660-1649, s.45.

299 F. W. Brooks, “The King's Ships and Galleys mainly under John and Henry III”, The Mariner's Mirror, Vol. 15, Iss. 1, 1929:15-48, s.24.

300 Jean Moeller, Précis De L’histoire Du Moyen Âge: Depuis la Chute De L’empire Romain D’occident Jusqu’a la Naissance Du Protestantisme (476-1517), Vanlinthout et Vandenzande, Louvain, 1846, s.378-383; Ayrıca bknz. Tony K. Moore, “The Loss of Normandy and the Invention of "Terre Normannorum,"

1204”, The English Historical Review, Vol. 125, No. 516, 2010, s. 1071-1109.

kapatmaktaydı. Güney doğu İngiltere kıyılarındaki Cinque Ports olarak adlandırılan 5 liman şehrinin baronları kendilerine tanınacak imtiyazlar karşılığında (Hastings, Dover, Hythe, Romney ve Sandwich; daha sonra da 13. yüzyılın başlarında iki antik şehir Winchelsa ve Rye bu gruba eklenmiştir.) Kral John için destekleyici mahiyette 57 gemilik bir rezerv kuvveti barındırıyordu. ³⁰¹

Normandiya’nın, Fransa kralı II. Philip tarafından ele geçirilmesi muharebelerin deniz sahasına taşınmasında İngiliz bahriyesi için de bir dönüm noktası oldu. İngiltere kralı John’un Normandiya’yı kaybetmesi (1204)³⁰² Fransa kıyıları ile İngiltere kıyılarını yüz yüze getirdi. Yeni denizcilik anlayışıyla Kral John Kuzey Denizi, batı Britanya ve kanal için üç ayrı deniz kuvveti oluşturdu. Bu kuvvetlerin cinque ports gemileri yahut kralın hususi oluşturduğu donanma olduğu konusunda ihtilaf bulunsa da kesin olan İngiltere için deniz politikalarının artık eskisi gibi atıl olmadığıydı. John’un uğraşları meyvelerini verdi ve Philip karşısında denizlerde başarılar kazanılmaya başlandı. İlk önce Damme deniz muharebesinde (1213)³⁰³ daha sonra da Dover deniz muharebesinde (1217)³⁰⁴ İngiliz donanması Fransız donanmasına karşı üstün geldi. İngiliz donanmasının bu gelişiminde haçlı seferlerine katılan denizcilerinin ve İskandinav komşularının katkıları olduğunu söylemek mümkündür.³⁰⁵ Yüzyılın sonlarında Fransa tahtına çıkan IV. Philip ve İngiltere tahtındaki I. Edward (r.1274-1307) arasında seleflerinkine benzer bir mücadele başladı. IV. Philip Ceneviz ve Provençal gemi inşa

301 Timothy J. Runyan, “Ships and Mariners in Later Medieval England”, Journal of British Studies, Vol.

16, No. 2, 1977: 1-17, s.1.

302 Tony K. Moore, “The Loss of Normandy and the Invention of ‘Terre Normannorum,’ 1204”, s.1071.

303 Damme deniz muharebesi için bknz. F. W. Brooks, “The Battle of Damme-1213”, The Mariner's Mirror, 16, 3, 1930, s.263-271.

304 Dover diğer adıyla Sandwich deniz muharebesi için bknz. Henry Lewin Cannon, “The Battle of Sandwich and Eustace the Monk”, The English Historical Review, Vol. 27, No. 108, 1912, s. 649-670.

305 Archibald R. Lewis, Timothy J. Runyan, European Naval and Maritime History, 300-1500, s.119.

ustalarını kullanarak yeni inşa ettirdiği Rouen’deki tersanede kadırga inşa faaliyetlerine başladı. Oluşturduğu bu yeni filoda Cenevizli denizcileri amiral olarak görevlendirdi.³⁰⁶ Kuzeyin klasik gemisi cog ise bu dönemde Akdeniz sularında görülmekteydi.

I. Edward’ın bu rekabette geri kalmaya niyeti yoktu. Edward, III. Henry’den aldığı donanma gücünü geliştirerek üst noktalara taşıdı. Resmi olarak amirallik makamını teyit eden (1303)³⁰⁷ I. Edward (uzun bacak), fetihlerinde aktif olarak donanmadan istifade etti. Kanal’da artık İngiliz donanması üstünlüğünü hissettiriyordu.

Buna mukabil kanal, 1340 yılında ev sahipliği yapacağı kesretli deniz muharebesi öncesi Kastilyan, Fransız ve İngiliz gemileri ile ısındı.

İngiltere kralı, Flander’e gitme ve buradan Hainault kontu kayınbiraderine Fransızlar ile olan savaşında yardımcı olmak üzere 22 Haziran 1340 tarihinde Thames haliçinden Sluys’a doğru denize açıldı. Fransız donanması ise Sluys ve Blankenberghe arasında bulunmaktaydı. Bargelar hariç yaklaşık 150 büyük geminin Norman, Ceneviz ve Picard’lardan oluşan neredeyse kırk bin kişilik muharip unsuru taşıdığı bu filo Sir Hugh Kieret, Sir Behuchet ve Barbavara tarafından idare edilmekteydi. Müşterek Fransız donanmasının kalabalıklığı karşısında büyük bir şaşkınlığa uğrayan İngiltere kralı III. Edward, Fransa ile karşılaşmayı uzunca bir zamandır beklediğini belirterek adamlarını cesaretlendirdi ve muharebe için uygun pozisyon aldırdı.³⁰⁸ Froissart’ın ifadesiyle “Kanlı ve ölüm saçan bir savaş oldu.” Bunun sebebi ise Froissart’ın müteakip cümlesinde: “Deniz savaşları, kara savaşlarından daha şiddetliydi, çünkü deniz

306 Archibald R. Lewis, Timothy J. Runyan, European Naval and Maritime History, 300-1500, s.121.

307 Archibald R. Lewis, Timothy J. Runyan, a.g.e., s.121.

308 Froissart Chronicles, s. 64.

savaşlarında geri çekilme ve kaçma imkânı yoktu.”³⁰⁹ Muharebe sonucunda zafer İngiltere’nin hanesine yazıldı.³¹⁰

Sluys muharebesini takip eden deniz muharebesi 1347 yılında Calais kuşatması oldu. III. Edward bundan 3 yıl sonra Winchelsea deniz muharebesinde İspanyollara karşı savaş verdi. Sebep olarak İspanyolların İngiliz gemilerine karşı uyguladıkları yağma ve alıkoyma hareketleri etkili oldu. İspanyollar muharebede 40 gemiye ve savaşçı unsur olarak da Flander’den kiraladıkları tüccarlar sayesinde en az 10 kat daha fazla insan gücüne sahiptiler.³¹¹ Buna mukabil zafer yine III. Edward İngiltere’sinin oldu.

III. Edward’ın uzun hükümdarlığının sonlarına doğru krallık, Kastilya ile denizde bir kez daha karşı karşıya geldi. 1372 yılında La Rochelle açıklarındaki muharebede İngiltere filosu büyük kayıplar verdi. Edward’ın ölümüyle (1377) birlikte de donanma tamamen zaafa uğradı. Kralın borcunu ödemek için kalan gemiler satıldı.³¹² Böylelikle Kuzey Denizi’ndeki İngiliz hâkimiyeti, yerini gelişmekte olan diğer oluşumlara bıraktı.

Bu dönemden geriye İngiliz gemileri cog tipi olarak görülmekte olup gemi güvertesinde konuşlandırılan kalevari yapılar hem sığınak hem de taarruz durumunda avantaj sağlamaktaydı. Dizayn olarak draftı yüksek olarak inşa edilen bu gemilerin çoğunlukla tüccar gemileri olarak kullanıldığı görülmektedir.

İngiltere tahtı IV. Henry (r.1399-1413) ile birlikte Lancaster ailesine geçti. III.

Edward’ın ölümüyle başlayan denizlerdeki atıl vaziyet V. Henry dönemine kadar devam etti. Bu arada İngiltere donanmasında kayda değer bir ilerleme görülmedi. Kuzey

309 Froissart Chronicles, s. 64.

310 Ayrıca bknz. N.A.M., Rodger, The Safeguard of the Sea: A Naval History of Britain 660-1649, s.97-99.

311 N.A.M. Rodger, a.g.e., s.103-14; Froissart Chronicles, s. 113-114.

312 Archibald R. Lewis, Timothy J. Runyan, European Naval and Maritime History, 300-1500, s.126.

Denizi’nin yükselen denizcileri, İngilizleri baskı altında tuttu. V. Henry ile birlikte ticaret vesilesiyle tekrar denizlere dönen İngilizler zorlu rakiplerinin adil olmayan oyun kuralları gereği dışlandı. İngilizler, Hansa ligi önderliğindeki ticaret erkleri tarafından ticari ambargo ile karşılaştı.³¹³ 15. yüzyılın sonlarına kadar denizlerde aktif olarak pek bir varlık gösteremeyen İngiltere Krallığı’nda iç siyasetteki karışıklıklar ön plana çıktı.

Yeni dönem, hanedanın Gül Savaşları (1455-1487) neticesinde el değiştirdiği 1485 yılında başladı. Bundan sonra deniz imparatorluğunun kuruluşuna giden süreç başladı.

Yeni teknolojiler denizcilik alanında kullanılmaya başlandı. İlk olarak kullanılan kuru havuz³¹⁴ Portsmouth’da inşa edildi.³¹⁵ Tudor’ların İngiltere’sinde Royal Navy’nin temelleri atıldı.