7. OLUMLU MĠRAS SÖZLEġMESĠNDEN DOĞAN DAVALAR
7.1. Tenkis Davası
Tenkis davası, saklı payın aĢılması halinde, saklı paylı mirasçıların veya istisnaen alacaklılarının saklı paya kadar olan kısmın tamamlanmasını talep ettikleri davadır411. Medeni Kanun’un 560’ıncı maddesine göre, “Saklı
paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler”. Bu hükme
göre olumlu miras sözleĢmesi ile saklı paylı mirasçıların saklı paylarının ihlal edilmesi durumunda, vasiyetnamelerde olduğu gibi, sözleĢmeye konu olan kazandırmanın tenkisi talebiyle dava açabilmektedirler412
.
Tenkis davası yenilik doğuran bir davadır413. Diğer yenilik doğuran davaların aksine, geçmiĢe etkili olup, mirasın açıldığı andan itibaren hüküm doğurmaktadır414. Saklı payı tecavüze uğrayan her saklı paya sahip mirasçı
411
DURAL, M., ÖZ, T., s. 267.; ÖZTAN, B., s. 105.; ĠMRE, Z., ERMAN, H., s. 246.; ÖZ, T. (1990), Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, s. 267, Ġstanbul.; ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 307.
412
ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 306.
413 ÖZTAN, B., s. 105.; ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 305.; DURAL, M., ÖZ, T., s.
267.; OĞUZMAN, M. K., s. 246.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 411.; ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 387.; ĠMRE, Z., ERMAN, H., s. 246.; YHGK. 23.10.1996 T., 2-576 E., 720 K.
diğerlerinden bağımsız olarak tenkis davası açma hakkına sahiptir415. Bazı Ģartların oluĢması halinde davayı saklı paya sahip mirasçının alacaklılarının da açması mümkündür416. Vasiyeti yerine getirme görevlisinin veya tereke temsilcisinin bu davayı açma hakkı yoktur417
.
Ölüme bağlı tasarrufun söz konusu olması durumunda, tenkis davası, lehine saklı paya tecavüz teĢkil eden kazandırma yapılmıĢ olan kiĢiye karĢı açılmaktadır418. Dolayısıyla, olumlu miras sözleĢmesi ile yapılan kazandırmanın saklı paya tecavüz etmesi halinde, davanın sözleĢmenin karĢı tarafına; üçüncü Ģahıs lehine olumlu miras sözleĢmesinin söz konusu olması durumunda ise davanın sözleĢme ile lehine tasarruf yapılan üçüncü kiĢiye karĢı açılması gerekmektedir.
Medeni Kanun tenkise tabi kazandırmalar arasında bir sıra öngörmektedir (MK. m. 570). Buna göre, önce ölüme bağlı kazandırmalar tenkis edilecektir. Bu hüküm emredici niteliktedir419. Dolayısıyla olumlu miras sözleĢmesi de, vasiyetname gibi ilk sırada tenkise tabi olmaktadır420
(MK. m. 570/I). Bütün ölüme bağlı tasarrufların tenkis edilmesine rağmen yine de saklı
415 ÖZTAN, B., s. 106.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 413.; DURAL, M., ÖZ, T., s.
269.; OĞUZMAN, M. K., s. 247.; ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 390.; ĠMRE, Z., ERMAN, H., s. 248-249.; Saklı paylı mirasçılar isterlerse birlikte de dava açabilmektedirler (Y. 2. HD., 11.01.1951 T., 8177 E., 249 K.); ANTALYA, G., Miras
Hukuku, s. 306.
416 ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 306.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 416.;
ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 390.; ÖZTAN, B., s. 106.; OĞUZMAN, M. K., s. 247.; ĠMRE, Z., ERMAN, H., s. 249.
417 AYĠTER, N., KILIÇOĞLU, A., s. 191.; ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 306.;
DURAL, M., ÖZ, T., s. 269.; OĞUZMAN, M. K., s. 247.
418 ÖZTAN, B., s. 108.; ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 394.; GÖNENSAY, S.,
BĠRSEN, K., s. 77.; OĞUZMAN, M. K., s. 249.; DURAL, M., ÖZ, T., s. 273.; ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 306.; ĠMRE, Z., ERMAN, H., s. 250.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 416.; Davalılar, kanuni veya iradi mirasçılar olabileceği gibi, üçüncü kiĢiler de olabilmektedir.
419
DURAL, M., ÖZ, T., s. 279-280.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 420.; ÖZTAN, B., s. 110.
paylar tamamlanamazsa, en son tarihliden en eski tarihliye doğru gitmek üzere, sağlararası kazandırmalar tenkis edilecektir421
.
Ölüme bağlı kazandırmaların birden fazla olması halinde, bunlar orantılı olarak tenkise tabi tutulmaktadırlar (MK. m. 561). Ancak bu emredici bir hüküm değildir. Bu nedenle mirasbırakanın, ölüme bağlı tasarruf ile lehine kazandırma yapmıĢ olduğu bir kiĢiyi imtiyazlı duruma sokarak, ancak diğer ölüme bağlı tasarrufların tamamının tenkisinden sona ona sıra geleceğini tasarrufta belirtmesi mümkündür422. Buna göre, olumlu miras sözleĢmesinde tarafların bu sözleĢmenin diğer ölüme bağlı tasarruflardan sonra tenkis edileceğini kararlaĢtırmalarında bir engel bulunmamaktadır. Ancak, sözleĢme yapıldıktan sonra mirasbırakanın daha sonradan yapmıĢ olduğu bir vasiyetnamede tenkiste sıraya iliĢin olarak bir isteğinin bulunması geçerli sayılmamaktadır423
.
Medeni Kanun’un 566’ncı maddesinin birinci fıkrasına göre,
Kendisine tenkise tabi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyiniyetli ise, sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür; iyiniyetli değilse, iyiniyetli olmayan zilyedin geri verme borcuna ilişkin hükümlere göre sorumlu olur.
bu hükme göre, olumlu miras sözleĢmesi ile lehine kazandırma yapılan kiĢi iyiniyetli ise, dava zamanında kazandırmadan elinde ne kalmıĢ ise onu vermekle yükümlüdür424. Aynın hükmün ikinci fıkrası geri verme borcu bakımından ivazlı miras sözleĢmelerine iliĢkin olarak özel bir düzenleme öngörmektedir. Buna göre,
421
KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 420.
422 DURAL, M., ÖZ, T., s. 286.; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 422.; ÖZTAN, B., s.
111.
423 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 422. 424 ANTALYA, G., Miras Hukuku, s. 315.
Miras sözleşmesiyle elde ettiği kazandırma tenkise tabi tutulan kimse, bu kazandırma için mirasbırakana verdiği karşılığın tenkis oranında geri verilmesini isteyebilir (MK. m. 556/II).
hükümden anlaĢılacağı üzere, ivazlı miras sözleĢmesi ile kendisine kazandırma yapılan kiĢi aleyhine tenkis davasının açılması halinde, bu kiĢinin sağlığında mirasbırakana vermiĢ olduğu ivazın da tenkis oranındaki kısmının kendisine verilmesini isteme hakkı bulunmaktadır425. Böylece ekonomik denge bozulmayacak ve adalet sağlanmıĢ olacaktır426
.
Tenkis davasında yetkili mahkeme mirasbırakanın son yerleĢim yeri mahkemesidir427. Görevli mahkeme ise asliye hukuk mahkemesidir428. Tenkis davasında hak düĢürücü süreler vardır429. Medeni Kanun’un 571’inci maddesinin birinci fıkrasına göre,
Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.
bu hükümden anlaĢılacağı üzere, olumlu miras sözleĢmeleri bakımından davaya iliĢkin on yıllık hak düĢürücü süre mirasbırakanın ölümü ile baĢlamaktadır430
.
425 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, N., s. 434-435.; DURAL, M., ÖZ, T., s. 302.; ÖZTAN,
B., s. 124.
426 DURAL, M., ÖZ, T., s. 302.
427 ANTALYA, G., Miras, s. 319.; ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 394.; ĠMRE,
Z., ERMAN, H., s. 250.
428 ÖZTAN, B., s. 109.; ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 394.; ĠMRE, Z.,
ERMAN, H., s. 250.; Görevli mahkemenin davanın değerine göre sulh veya asliye hukuk mahkemesi olduğunu belirten yazarlar için bkz. EREN, F. (1967), Türk Medeni
Hukukunda Tenkis Davası, (YayınlanmamıĢ Doçentlik Tezi), s. 320, Ankara.;
OĞUZMAN, M. K., s. 251.
429
743 Sayılı Eski Medeni Kanun ve 4721 Sayılı Yeni Medeni Kanun bakımından sürelere iliĢkin karĢılaĢtırmalı geniĢ bilgi için bkz. ĠNAN, A. N., ERTAġ, ġ., ALBAġ, H., s. 395 vd.
7.2. Olumlu Miras SözleĢmesinin Geçersizliğine ĠliĢkin Ġptal