Tedavi Ritüelleri

Hastalıklara karşı savaşmak için tanrılara ve onların gücüne başvuran mitolojik ve ‘tanrıbilimsel’ bir sistemin mevcut olduğunu belirten Bottero, hekim asȗ’nun işini bitirdiğinde tedavinin geriye kalan kısmının, (hastalıklara karşı komplo kuran ve söz konusu hastalıklara neden olduğu düşünülen kirlerin temizleyicisi anlamına gelen) ašipu’ya bırakıldığından bahseder358_.

Kötülük kovucu ašipu ile hekim asȗ arasındaki fark, metinlerden çok net anlaşılmaktadır. Bu metinlerde kötülük kovucu uzmanın hastalığı ritüel eşliğinde uzaklaştırabilmesi için talimatlar yer almıştır. M.Ö. II. binyılın erken dönemlerine tarihlenen metinlerde detaylı yönlendirme ve yönergelere çok fazla rastlanmamıştır. Bu durum, ritüeli uygulayan kişinin karar verme aşamasında daha sonraki yıllara göre daha esnek davranabildiğini göstermiştir. Ancak M.Ö. II. binyılın ortasından sonra talimatlar çok daha netleşmiş ve aşama aşama belirtilmiştir. Ritüel ortamının düzenlenmesi, tütsünün hazırlanması, belirli tanrılara sunu yapılması ve libasyon uygulaması gibi ritüellerin geleneği haline gelmiş talimatlara ek olarak diğer gerekli direktifler de net olarak belirtilmiştir. Ayrıca talimatların içerisinde tüm uygulamalardan sonra ritüel ekipmanlarının ortadan kaldırılması uyarısı da bulunmuştur.

Uruk’ta keşfedilmiş bir tedavi ritüel metnini ayrıntılarıyla inceleyen Scurlock, bu metnin pek çok farklı ritüel eylemi içerdiğini ve Mezopotamya ritüel sisteminin genel hatlarını belirlemeye yardımcı olduğunu açıklamıştır. Bu ritüel metni, pek çok kez düşük yapan ve en sonunda hamile kalabilen, ancak düşükler nedeniyle rahatsızlanan bir kadının iyileştirilmesi ritüelini anlatmıştır. Ritüel, kendi bünyesinde üç farklı ritüeli barındırmaktadır.

Birinci ritüel, iki adet muskanın hazırlanmasını içermiştir. Güneşin batımıyla kadın ayrı bir yere götürülür. Tıraş edilir ve saçı bir parça derinin üzerine koyulur ve yeni bir deri kesenin içerisine koyulup kadının boynuna bağlanırdı. Bakır boncuklar, lapis lazuli taşı, maskülen taş, manyetik kantaşı, ipe dizilir ve kırmızı yünün üzerine koyulurdu. Bunlar, üç kırmızı yün topağına dolanır ve kadının sağ eline verilirdi.

Ritüelin diğer kısmı, kadının da dâhil edildiği farklı uygulamaları içerirdi. Kadına

358 _{Bottero 2005a,174.}

136

ekmek, erkek bir koyunun (üzerinde et bulunan) kısa kemiği ve tahıl tohumu verilirdi. Kadın kafasında bunlarla geceyi geçirir ve güneş doğmadan önce bunlar bir duvara asılırdı. Daha sonra kadın mekânı terk ederdi ve rahip tarafından ekmek, et ve tohum, izole edilmiş bir yere; yani kesişme noktasına koyulurdu. Kadın beş kez şu cümleyi tekrar ederdi. “İsimli olanlar onları bana verdi, isimsiz olanlar onları benden aldı.” Bunu söyledikten sonra kadın kıyafetlerini çıkarırdı ve kadın nehirde suyla yıkanırdı. Kadın sudan çıkınca başka kıyafetler giyinir ve arkasına bakmazdı.

Kesişme noktasına sunular götürülüp bırakıldığı zaman kadının derdi de orada bırakılmış olurdu. Sonrasında ritüelin devamına, tatlı su tanrısı Ea ve iyileştirme uygulamaları dâhil edilirdi. Kadın nehre gider ve nehrin kenarına inerdi. Nehirden akıntı yönünden üç kez su çekerdi. Dişi bir fare öldürülür, ellerinden sedir ile kavranır ve başına ‘ballukku’359 _{bağlanırdı. Fare, yün ile kundaklanır ve kesişme noktasına bırakılırdı. Kadın}

şu sözleri söylerdi: “Onlar uğursuzluğu getirdiler ve ben onu aldım; ben onu geri getirdim ve onu benden almalarına izin verin.” Ekmek ve fare oraya bırakılırdı ve hamile bir eşek bulunurdu. Kadın elinde bir kap içerisinde bir arpa tutardı. Kadın hamile eşeğin altında sürünür ve onu üç kez beslerdi ve eşeğe şunları söylerdi. “Senin içindeki ölsün ve benim içimdeki yaşasın.” Bunun üzerine yine üç kez eşeğin altında sürünür ve üç kez arpa kabını kaldırırdı”.

Ritüelin en son uygulamasında; öğle vaktinde, belirlenmiş olan kesişme noktasına ‘sigusu’ tahılı konulur ve pencereden sarkıtılırdı. Hamile kadın, onunla rahmini ve göğüslerini ovalardı. Doğum sancısının geldiği gün bir kız, o tahılları alır, ufalar ve doğum suyu eklenerek hamur yapılır ve bu hamurdan kadın ve erkek heykelcikleri yapılırdı. Gece yarısı olunca heykelcikler sokağa fırlatılır ve kadın evine girerdi360_.

Arınma, aktarım, sunu uygulamaları, hayvan ve nesnelerin farklı kullanımları gibi oldukça gelişmiş eylemleri barındıran bu iyileştirme ritüeli, Mezopotamya dini sistemine dair pek çok unsuru yansıtmaktadır. Bu örneğin dışında, bundan tamamen farklı ve bir hastalık olarak algılanan, bir hayaletin kulakta kükremesini engellemek için uygulanan ritüel örneği de pek çok uygulamayı, aynı anda içinde bulunduran diğer bir örnektir; semptomun, talimatın, duanın ve pek çok nesnenin kullanımının yer aldığı bir tedavi uygulamasının inanç bağlantılı kısmı şu şekildedir:

359 _{Bitkisel kökeni olan aromatik bir madde ya da bu aromanın üretildiği ağaç. CAD/B, 63.} 360 _{Scurlock 2001, 215-216.}

137

“Eğer bir hayalet bir kişiye ıstırap verdiyse ve o kişinin kulağının içinde kükreme sesleri varsa, kendini en uygun günde arındır; hasta kişi iyi suda yıkanır. “Boş bir alana git; hurma ağacı dalıyla yerleri süpür. Hastalığın kilden heykelini yap. Ona geçici bir kıyafet giydir. Ona gruplar halinde yedi kez yiyecekler sun. Başına bir iğ, halı parçası ve raptiye iliştir. Šamaš’ın önüne kamıştan bir sunak masası hazırla. Hurma ve iyi unu saç. Ardıç ağacından yapılmış tütsü hazırla. Sivri tabanlı bir kap hazırla. Bu heykelciği Šamaš’ın önüne koy ve şu sözleri söyle: “Baba ENKİ…, baba ENKİ Eridu’nun oğlu Ašalluhi’nin sözlerini açığa çıkartan. Ašalluhi onu ördü, zorluklar yüzünden, gökyüzünü ve yeryüzünü yakalayan yüzünden ki o var olsun diye doğuran, o kişiden yolunu uzakta tutsun”. Bu sözleri üç kere heykelin üzerinde söyledikten sonra kıyafeti kes. Ona hububat, malt, bira ekmeği ve kuru ekmeği içeren yiyecekler sağla. Heykelciği al ve onu ılgın ağacına bağla ve şunları söyle.”361

Bu ritüel, oldukça zahmetli olmasının yanı sıra pek çok farklı uygulamayı aynı anda içinde barındırması açısından ayrı bir önem taşımaktadır. Uygulama içerisinde sempati ritüelini de kapsayan çok fazla eylem yer almaktadır. Hastalık olarak adlandırılan, hayaletin kulağa yerleşip kükremesi durumuna bile bu kadar emek harcayan bir toplum, daha ciddi durumlarda çok daha karmaşık ve zahmetli ritüel eylemleri uygulamıştır.