Rüya

Mezopotamya’da rüyalar da gelecekteki olayların bir portresi olarak değerlendirilmişlerdir. Bu nedenle Mezopotamya kehanet olgusunda oldukça önemli bir yere sahiplerdir. Rüyalarda beliren işaretleri, yukarıda bahsedilen iki tür alamet sistemi içerisinde de değerlendirmek mümkündür. İnkübasyon tekniği kullanılarak tanrılardan talep edilen işaretler kişiye yön gösterirken kişinin istemsizce gördüğü rüyalarda ortaya çıkan alametler de kehanette bulunmaya yardımcı olmaktaydı.

Jastow’un da belirttiği gibi rüyalar, insanlara tanrılar tarafından gönderilen işaretlerdi397 _{ve uzmanlar tarafından yorumlanarak ritüel uygulamalarında rüya tanrısına} başvurulurdu398_{. Bir rüyanın alamet olarak anlam kazanabilmesi için rahibin}399 _rüyayı doğru yorumlaması gerekmekteydi ve bunun için özellikle başvurduğu kaynaklar mevcuttu. Bu kaynaklardan biri, uzmanların deneyimleriyle derledikleri alametleri ve ritüel uygulamalarını içeren ‘rüya kitabı’ olarak adlandırılmıştır. Bu koleksiyonun parçaları, Asurbanipal’ın Kütüphanesi’nde bulunmuştur400. Bu kitapta çok sayıda rüya senaryosu ve bu senaryolardan çıkarım yapılarak elde edilen gelecekle ilgili tahminler yer almaktadır401_. Rüyaları yorumlayan ve yapılması gerekeni rüyayı gören kişiye aktaran uzmanların doğru tahminde bulunabilmeleri için bu kitap gibi alametleri içeren metinleri kullandıkları düşünülmektedir402_.

Rüyalara bağlı kehanetlerin gelenekleri temel aldığı görülmektedir. Rüya senaryoları, kişiler tarafından aktarılmış gerçek rüyaları temsil ederdi. Kehanetler ise rüya görenlerin rüyayı gördükten sonra başlarına gelebilecek durumlarının anlatıldığı bölümlerdi403_{. Asurbanipal’in Kütüphanesi’nde bulunan rüya koleksiyonu, on bir tabletten} oluşmaktaydı. Butler’ın belirttiğine göre, bu serinin ikinci tabletinden dokuzuncu tabletine kadar olan bölüm alametleri içermekteydi. İlk ve en son iki tablet, kötü bir duruma karşı

396 _{Duymuş 2013, 34.}

397 _{“Eğer rüyada, bir adamın kafasında bir hurma belirirse, o adam sıkıntıya düşecek”. Mezopotamya rüya}

alametlerinde bunun gibi pek çok ifadeye rastlanmaktadır. Bu tarz ‘eğer’ ile başlayan alametler daha önce de bahsedildiği gibi Šumma Alu ve Šumma İzbu serilerinin içerisinde mevcuttur. Jastrow 1989, 403.

398 _{Jastrow 1989, 402.}

399 _{Rüya kitabında rüya yorumlayıcısına ‘Sailu’ denilmekteydi. Butler 2017, 28.} 400 _{Oppenheim 1977, 222.}

401 _{Black-Green 2017, 252.}

402 _{Jastrow 1989, 402., Oppenheim 1977, 222., Butler 2017, 33.} 403 _{Black-Green 2017, 252.}

147

uygulanacak büyü uygulamasına ayrılmıştı. Seride ayrıca uyuyan bir kişiyi kötü ve uğursuz rüyalardan korumak için tedbir uygulamaları da yer almaktaydı404_.

Mezopotamya’da rüyalara, edebi eser niteliği taşıyan mitolojik hikâyelerde de sıklıkla rastlanmıştır. Örneğin; Gılgamış destanında rüyalar, kahramanların üzerindeki etkileriyle, daha sonradan gerçekleşecek olayların yolunu açmak ve hikâyenin devam etmesini sağlamak için bağlayıcı unsur olarak kullanılmışlardır. Destanda, Gılgamış, Enkidu’nun gelişini rüyasında görmüş ve annesine yorumlatmıştır:

“Seni tanımasa da daha, yüce Gılgamış rüyasında görüp, rakip saydı Uruk için. Gılgamış uyanınca, gidip danıştı annesi Ninsun’a bu rüya sonlansın diye. “Anne” dedi, “bir yıldız gördüm içinde kafamın biraz önce uykudayken Anu’nun okları gibi saplandı içime, ne yapsam kaçamadım”405_.

Buna benzer pek çok edebi eserde, kahramanlara, rüyaların yol gösterdiğine ve geleceğe dair ipuçları verdiğine rastlanmıştır.

Mezopotamya’da rüyaların öneminin vurgulandığı bir diğer nokta da hükümdarların rüyaları olmuştur. Krallar, alametleri ve bunlar vasıtasıyla yapılan kehanet ritüellerini çok ciddiye almışlar ve bunları, geleceği görebilmenin bir aracı olarak görmüşlerdir. Kendi gördükleri rüyalar, kaderlerini belirleyici, tanrıların mesajını yansıtan sembolleri içermişlerdir. En iyi bilineni Gudea örneğinde yer almıştır. Gudea, Ningirsu’nun tapınağını yeniden inşa etmesi gerektiğini rüyasında görmüştür. Rüyasının yorumunu kendisi yapamayacağı için kutsal bir rüya yorumcusu olan Nanshe’ye gitmiş ve ondan rüyasındaki sembolleri açıklamasını istemiştir. Nanshe’nin verdiği öğüde uyarak Ningirsu’dan yeni bir rüya mesajı göndermesini beklemiş ve bu mesajı almasının ardından da bir çocuğu öldürüp karaciğerinin şeklinden, rüyasındaki mesajın doğruluğunu kontrol etmiştir.406

Hükümdarların rüyalarının önem kazandığı bir diğer durum, savaşlarla bağlantılı olmuştur. Black ve Green, Asur Kralı Asurbanipal’ın askeri açıdan kötü bir durumdayken tanrıça İštar’ın onu cesaretlendirmek ve ikna etmek için rüyasına geldiğini ve düşmanını yeneceğine dair işaretler gönderdiğinden bahsetmişlerdir407_.

Mezopotamya’da rüyaların yorumlanmasının çok önemli olduğunun bir başka kanıtı, Eski Ahit Daniel Kitabı’nda oldukça dikkat çekici bir şekilde karşımıza

404 _{Butler 2017, 31.}

405 _{Gılgamış Destanı Tablet I: V. 26-33}

406 _{Gudea Cylinder A, i-xii. Sütunlar. Jacobsen 2017, 115.} 407 _{Black-Green 2017, 251.}

148

çıkmaktadır. Burada, Babil kralı Nebukadnessar’ın (M.Ö.605-562 yılları arası hüküm sürmüştür) gördüğü rüyayı yorumlatabilmek için verdiği çaba ve sonunda bu uğurda zalimliğe varacak hareketleri, dikkat çekicidir:

“Krallığının ikinci yılında Nebukadnessar bir düş gördü. Ruhu üzüntüyle sarsıldı, uykusu kaçtı. Düşünün ne olduğunu söylesinler diye sihirbazları, falcıları, üyücüleri, yıldızbilimcileri çağırttı. Hepsi gelip kralın önünde durdular. Kral, “Beni üzüntüyle sarsan bir düş gördüm. Ne anlama geldiğini öğrenmek istiyorum” dedi. Yıldızbilimciler Aramice, “Ey kral, sen çok yaşa!” dediler, “Düşünü bu kullarına anlat ki, ne anlama geldiğini söyleyelim. Kral, “Gördüğüm düşü ve ne anlama geldiğini bana açıklamazsanız, kararım kesin paramparça edileceksiniz” diye karşılık verdi. “Evleriniz çöplüğe çevrilecek.” Ama düşü ve ne anlama geldiğini açıklayabilirseniz, sizi büyük armağanlarla ödüllendirip onurlandıracağım. Onun için bana düşü ve ne anlama geldiğini açıklayın.”408

Rüyaların bu kadar önem taşıdığı bir toplumda onlara dair ritüellerin olması, elbette oldukça akla yatkın bir durumdu. Mezopotamya’da rüya ritüellerinin farklı amaçlar için uygulandığı görülmektedir. Butler, bu amaçları dört kategoriye ayırmıştır: I. Görülmüş kötü bir rüyanın uğursuzluğunu hem gören kişiden uzaklaştırmak hem de rüyanın kötü etkisini yok etmek için uygulanan ritüellerdir. II. Görülmüş kötü bir rüyayı, iyiye çevirme ritüelleridir. III. İyi bir rüya görmek ve ‘inkübasyon’ için uygulanan ritüellerdir. IV. Kötü rüya görmeyi engellemek için uygulanan ritüellerdir409_{. Rüya ritüelleri, amaçları} doğrultusunda farklı uygulamaları ve teknikleri içermekteydi.

Rüya ritüelleri, takvimsel olmayan ihtiyaç bazlı ritüel türü içerisinde yer almaktadır. Kişinin anlık ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla uygulanan bu ritüeller için kişiye özel ritüel mekanları ve zamanları oluşturulmaktaydı. Amaca ve duruma yönelik ritüelleri içerdikleri için rüya ritüel tekniklerini, tek bir ritüel uygulaması içerisinde değerlendirmek mümkün değildir. Ortaya çıkarılan metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla bir rüya ritüeli, amacı doğrultusunda çok çeşitli ritüelleri kapsayabilirdi. Örneğin; rüya gören kişinin yağ ve su ile arınması, uğursuzluğun aktarıldığı yerini alma uygulamaları, Namburbi serisinden bazı eylemler, Šurpu ve Maqlu’daki gibi yakma işlemleri, çeşitli dualar, ‘Šuilla’ olarak adlandırılan el açma ritüeli ve tanrılardan talep edilen işaretleri elde

408 _{Eski Ahit Daniel, 2: 1-6. Bu alıntıda özellikle ilgi çekici nokta, kral, gördüğü rüyayı anlatmadan, rüyayı}

bilmelerini ve rüyasını bildikten sonra da yorumlamalarını beklemektedir. Tek tanrılı bir inancın kitabı olan bu alıntının devamında elbette, Tanrı’dan başka hiçbir varlığın ne anlatılmayan bir rüyayı bilebildiği, ne de geleceği bilme gücü olduğu vurgulanmıştır. Ancak, bu çalışmanın bu bölümü için önemli olan kısım Mezopotamya’daki rüya kavramının önemidir.

409 _{Butler’in belirttiğine göre, elde edilen rüya ritüel metinlerinin otuz beş tanesi, ilk amaç için dokuz tanesi}

ikinci, on beş tanesi üçüncü ve bir tanesi de son amaç için uygulanmıştır. Butler 2017, 169. Mezopotamya’da rüya ritüellerine dair oldukça geniş kapsamlı bilgi için, bkz: Butler “Mesopotamian Conception of Dream and Dream Rituals” 2017.

149

etmek için uygulanan ritüeller, rüya ritüellerinde karşılaşılan uygulamalardan sadece bazılarıdır.410