Tarihi: Bazı küçük emirlikler dışında 20 yüzyıla kadar Libya topraklarına özel

bir devlet kurulmamıştır. Bunun sebebi bu toprakların genelinin çöl olması ve nüfus yoğunluğunun oldukça az olmasıdır.138 _{Ülkenin asıl yerlileri Berberi kabilelerdir. Ancak Antik} çağlardan bu yana bilinen tarihinde ülkeye Fenikeliler, Kartacalılar, İskender'in orduları, Ptolemaus hanedanı ve Romalılar ile Osmanlılar hakim olmuşlardır. Trablus (Tripoli), esas olarak Kartaca'ya bağlı Fenikeli bir grup koloni idi. Üç büyük şehir [Tri: üç, polis:şehir] Oea, Sabrata ve Leptis Magna, Fenikelilerce kurulmuştu. M.Ö.7. yüzyılda burası, Roma'nın Kartaca devletine son verdiği Punik savaşlarından (Fenike savaşları/Pön savaşları) sonra diğer Kartaca toprakları gibi Romalılar'ın eline geçti. Doğu kıyılarındaki Sirenayka ise Roma

137https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ly.html

,

İmparatorluğu hakimiyetinden önce kurulmuş Yunan kolonisiydi. Büyük İskender'in fethinden sonra Ptolemiler'e, ondan sonra da Romalılar'ın yönetimine geçti.

Ancak Libya toprakları daha Hz. Osman döneminde 647 yılında Abdullah ibn el-Sa’ad komutasındaki Arap İslam orduları Libya'ya girerek Bizanslılar'ı mağlup etti ve Libya İslâm devletinin topraklarına katıldı ve İfrikiyye eyaletine bağlandı. 800 yılına kadar Libya hilafete bağlı kaldı. Trablus (Tripoli) ve Sirenayka Halifeye bağlanmakla birlikte Bizanslılar'a (İstanbul ve Şam) bağlı yöneticiler (exarch- egzark) bölgeyi yönetmeye devam ettiler. Bu tarihten sonra batıdaki Trablusgarb bölgesine Aglebiler hâkim oldular. Doğudaki Bingazi bölgesi ise hilafete bağlı Mısır eyaletinin hâkimiyetinde kaldı. Sonraki dönemlerde Trablusgarb bölgesine Fatımiler, Ziriler, Murabıtlar, Muvahhidler ve Hafsiler hâkim oldular. Hafsilerin hâkim oldukları dönemde bölgede yine Hafsilere bağlı bazı küçük emirlikler kurulmuştur. Bunlardan birincisi Amiroğulları (1324 - 1400)'dır. Yine aynı dönemde batı kesimde Kadıoğulları emirliği kurulmuştur. Bingazi bölgesi önce Mısır eyaletinin, sonra Eyyubilerin, sonra da Fatımilerin dağılmasına kadar onların elinde kaldı. Sonraki dönemlerde bölge halklarının Müslümanlığa geçişi ve Arap dilinin kabulü gerçekleşti. 1146'da Sicilyalı Normanlar Trablus'u istila etti. 14. ve 15. yüzyıllarda İslam egemenliğinden sonra, 16.yüzyılda tekrar Hıristiyan yönetimine geçti. 1553'te Hıristiyanlar Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Turgut Reis tarafından buradan çıkartıldı.

Osmanlı Devleti'nin zayıflamasına parelel olarak Libya'daki yönetim de Dayı denilen ve görece bağımsız olan beylerin eline geçti. 19.yy başlarında Libya'daki dayılarda Tunus ve Cezayir dayıları gibi Akdenizde İngilizler ile mücadele etmiştir. Osmanlı 1835 yılında Libya'daki kontrolü yeniden sağlayarak burayı merkezi yönetime bağladı.

Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıfladığı dönemde, 1911'de İtalyanlar bölgeyi işgal ettiler. Trablusgarp Savaşı akabinde yapılan Oshy (Oşi) anlaşması ile Libya'daki fiili Osmanlı hakimiyeti sona ermekle birlikte hukuken Osmanlıya bağlılığı benimsendi. Ülkeyi işgal eden İtalyanlara karşı Mustafa Kemal ATATÜRK, Enver Paşa ve diğer kimi Osmanlı subaylarının örgütlediği milis kuvvetleri uzun zaman direnç gösterdi. Ancak her türlü üstünlüğe sahip olan İtalya ülkenin tamamını kontrol etmeyi başardı. Halkı baskı ve zulüm ile sindirdi. Adeta bütün Libya'yı köleleştirdi. Bu dönemde İtalyan sömürgeciliğine karşı Ömer Muhtar tarafından başlatılan direniş hareketi ise Ömer Muhtar'ın yakalanarak idam edilmesi sonucunda başarısızlığa uğradı.

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra bölge Fransa ve İngiltere'ye bırakıldı. Birleşmiş Milletler 1949'da Libya'nın bağımsız bir ülke olması gerektiği kararını aldı. Görüşmelerde Libya'yı, 1920'lerden beri İtalyanlar'la mücadele etmiş olan, sonrasında Mısır'a sürgüne giden Şeyh İdris temsil etti.

1951'de Libya bağımsızlığını kazandı ve Birleşmiş Milletler aracılığıyla bağımsızlığa kavuşan ilk ülke oldu. İdris ülkenin kralı oldu. 1969'da, ordunun genç subaylarından Muammer Ebu Minyar Al-Kaddafi bir grup subayla birlikte Kral İdris'e karşı bir darbe yaptı. Monarşi sona erdirildi ve Libya Arap Cemahiriyesi kuruldu. Kaddafi, o tarihten sonra kendisinin "Üçüncü Evrensel Teori" dediği, Sosyalizm ve İslam karışımı bir politik rejimi izledi. 1990'lı yıllardan itabaren Lokerbie faciasını bahane eden Amerika'nın baskısı ile sağlanan uluslararası ambargo ile 1969'dan itibaren sürdürdüğü kalkınma hamlesine darbe vuruldu.139

5.12.4. Dış problemleri:

“1988 yılında PAN AM Havayolları'na ait bir uçağı düşürmekle suçlanan iki Libyalının (Lockerbie faciası: Londra - New york seferini yapan Pan am 103 sefer sayılı Boeing 747 uçağının 21 Aralık 1988 tarihinde havada infilak etmesiyle oluşan facia. Kalkıştan 38 dakika sonra İskoçya'nın Lockerbie kasabasına düşen uçak içindeki 258 kişi ve kasabadaki 17 kişiyle birlikte toplam 275 kişinin ölümüne sebep olmuştur. Semtex adlı patlayıcıyı uçağa yerleştirenlerin Libya uyruklu olduğunun anlaşılmasından sorna, Libya'dan tazminat talep edilmiştir. Libya suçluları İskoçya'ya iade ederek kişi başı 10 milyon dolarla toplam 2.75 milyar dolar tazminat ödemiştir.”140

ABD ve İngiltere ile yıllarca süren sürtüşmelerin kaynağı teröristlerin kayıtsız, şartsı teslim edilmemesi idi. Ancak son günlerde görülmektedir ki Libya lideri Kaddafi GOKAP’in gerçekleştirdiği ortamda kendi sisteminin yaşam alanı bulması imkansızdır bu kapsamda ABD ile yakınlaşma politikasına sarılmış gözükmektedir.

1970 yılında kesilen Amerika - Libya ilişkileri “Libya'nın terör saldırıları konusunda sorumluluk üstlenmesi üzerine ilişkiler 2003 yılından bu yana gelişiyor.

139_{http://www.vahdet.com.tr/ , 03 Ekim 2008.} 140_{http://tr.wikipedia.org/wiki/Libya , 24 Eylül 2008.}

ABD Dişişleri Bakanı Condoleezza Rice, 55 yıl aradan sonra Libya'ya giden ilk Amerika Dışişleri Bakanı oldu. Rice, bu ziyaretin Amerika'nın ebedi düşmanları olmadığını gösterdiğini söyledi ancak ABD - Libya ilişkilerinin daha da geliştirilmesi için yapılması gereken çok şey olduğunu belirtti.

Washington, Libya'yı Amerikan hedeflerine yönelik terör saldırılarında bulunmakla suçlamış ve 1986 yılında Kaddafi'nin bir kampını bombalamıştı.

Bazı kesimler, Libya'nın 1980'li yıllardaki terör saldırıları için tazminat ödemesinden sonra bu ülkeye açılım yapılmasını destekliyordu. Ağustos 2008 ayında imzalanan bir anlaşma uyarınca Amerika da 1986 hava saldırıları için tazminat ödeyecek.141

Libya'nın Çad'la da sorunları vardır. Libya, Çad'ın kuzeyindeki zengin altın ve uranyum rezervlerine sahip olan Aozu bölgesinde hak iddia etmektedir. Çad'daki muhalif güçleri desteklerken de söz konusu bölgeye sahip olma arzusunu gizlemedi. Çad başkanı Tombalbaye 1973'te adı geçen bölgeyi Libya'ya vereceğini açıkladı. Bu açıklama üzerine Libya FROLINAT'a olan desteğini kesti. Ancak 1975'te Tombalbaye'yi devirerek yerine geçen Felix Maloum, Tombalbaye'nin söz konusu vaadini geçerli saymadı. Bunun üzerine Libya muhalif güçlere yeniden destek vermeye başladı. Aozu sorunu daha sonra Lahey Adalet Divanı'na götürüldü. Libya ve Çad 5 Eylül 1991'de aralarında işbirliğini geliştirme anlaşmasını yaptılarsa da Aozu sorunu kesin bir çözüme kavuşturulmuş değildir. Şartların değişmesine bağlı olarak bu sorunun yeniden gündeme gelmesi mümkündür.

Libya yönetimi Fas'la da geçinememektedir. Fas'la geçinememesinin en önemli sebebi Kaddafi'nin Fas yönetimine yönelttiği eleştirilerdir.