2. MEVCUT DURUM 1. Coğrafi Yapı
2.3. İktisadi Yapı 1. Tarım
2.3.1.2. Tarım Gayrisafi Katma Değeri
TRA1 Bölgesi ve Türkiye genelinde yıllara göre tarım GSKD verileri ve TRA1 Bölgesi’nin düzey 2 bölgeleri içindeki sırası aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 26: Tarım Sektörü Gayrisafi Katma Değerinin Gelişimi, 2004-2011 (Milyon TL)
Yıllar TRA1 Türkiye Tarım
Tarımsal katma değerin toplam gayrisafi katma değer içindeki payı Türkiye ile karşılaştırıldığında, TRA1 Bölgesi’nin Türkiye’nin çok üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir. 2011 yılında Türkiye’de tarımın toplam GSKD içindeki payı %9, TRA1 Bölgesi’nde %17.4 düzeyindedir. Bununla birlikte yıllar itibarıyla tarım sektörünün TRA1 Bölgesi iktisadi faaliyetleri içindeki payının gerilemekte olduğu, 2004’de %23.5 olan tarımın bölge hasılası içindeki payının 2011 yılında %17.4’e düştüğü dikkat çekmektedir.
2011 yılı verilerine göre Türkiye tarımsal GSKD’i 103.6 milyar TL iken, TRA1 Bölgesi’nde 1.8 Milyar TL’dir. Bölgenin Türkiye tarımsal hasılası içindeki payı %1.77 düzeyindedir. Bölge, 26 düzey 2 bölgesi içinde tarımsal hasılanın büyüklüğü bakımından 24’üncü sırada bulunmaktadır.
Tablo 25: İllerin Kişi Başına Tarım Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılası (İlk ve Son 10 İl), 2004 ve 2014 (USD)
Bayburt 2014 yılında kişi başına tarım sektörü GSYH’si sıralamasında 9’uncu olmuştur.
Grafik 7: Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına Tarım GSYH’si, 2014 (USD)
Kaynak: TÜİK verilerinden hazırlanmıştır.
2014 yılı verilerine göre Düzey 2 bölgeleri içinde TRA1 Bölgesi kişi başına tarım GSYH’si sıralamasında 1,210 USD ile 10’uncu sırada ve Türkiye ortalamasının (798 USD) üzerindedir.
2.3.1.2. Tarım Gayrisafi Katma Değeri
TRA1 Bölgesi ve Türkiye genelinde yıllara göre tarım GSKD verileri ve TRA1 Bölgesi’nin düzey 2 bölgeleri içindeki sırası aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 26: Tarım Sektörü Gayrisafi Katma Değerinin Gelişimi, 2004-2011 (Milyon TL)
Yıllar TRA1 Türkiye Tarım
Tarımsal katma değerin toplam gayrisafi katma değer içindeki payı Türkiye ile karşılaştırıldığında, TRA1 Bölgesi’nin Türkiye’nin çok üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir. 2011 yılında Türkiye’de tarımın toplam GSKD içindeki payı %9, TRA1 Bölgesi’nde %17.4 düzeyindedir. Bununla birlikte yıllar itibarıyla tarım sektörünün TRA1 Bölgesi iktisadi faaliyetleri içindeki payının gerilemekte olduğu, 2004’de %23.5 olan tarımın bölge hasılası içindeki payının 2011 yılında %17.4’e düştüğü dikkat çekmektedir.
2011 yılı verilerine göre Türkiye tarımsal GSKD’i 103.6 milyar TL iken, TRA1 Bölgesi’nde 1.8 Milyar TL’dir. Bölgenin Türkiye tarımsal hasılası içindeki payı %1.77 düzeyindedir. Bölge, 26 düzey 2 bölgesi içinde tarımsal hasılanın büyüklüğü bakımından 24’üncü sırada bulunmaktadır.
Grafik 8: Düzey 2 Bölgeleri Tarımsal Katma Değeri, 2011 (Milyar TL)
Kaynak: TÜİK
Bölge tarımsal hasılası %65.4 artarken Türkiye tarımsal hasılası ise %95.5 artış kaydetmiştir.
Aynı dönemde Bölge toplam GSKD’i %123.7 artarken, Türkiye genelinde GSKD ise %132.5 artış göstermiştir. TRA1 Bölgesi 2004-2011 döneminde hem tarımsal katma değer hem de toplam katma değer artışı bakımından Türkiye ortalamasının gerisinde performans sergilemiştir.
Grafik 9: Düzey 2 Bölgelerinde Kişi Başına Tarım Gayrisafi Katma Değeri, 2011 (USD)
Kaynak: TÜİK
2011 yılında kişi başına tarım gayrisafi katma değeri TRA1 Bölgesi’nde 1,024 USD iken Türkiye ortalaması 833 USD’dir. Bölge düzey 2 bölgeleri sıralamasında 12’inci sırada yer almaktadır 2.3.1.3. Tarım Alanlarının Dağılımı
Toplam 373,900 hektar yüzölçümüne sahip olan Bayburt ili topraklarının %35’i tarım alanı,
%4’ü orman ve fundalık alan, %58’i çayır ve mera arazisi, %3’ü ise tarım dışı araziden oluşmaktadır.
Grafik 10: Bayburt Arazinin Kullanıma Göre Dağılımı, 2014 (%)
Kaynak: TÜİK
Yaklaşık 78 milyon hektar alana sahip olan Türkiye topraklarının ise %30’luk bölümü tarım alanı olarak kullanılırken, %28’i orman, %19’u çayır ve mera; %23’ü de tarım dışı arazidir.
Bayburt’ta çayır ve mera alanlarının toplam alana oranının Türkiye ortalamasından önemli oranda yüksekliği, İl’e tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde önemli bir avantaj kazandırmaktadır.
Tablo 27: Bayburt Genel Arazi Dağılımı, 2014 (Hektar)
Bayburt Türkiye Bayburt (%) Türkiye (%) Bayburt/TR
Tarım Alanı 131,995 23,810,672 35.3 30.3 0.6
Çayır ve Mera 216,362 14,617,000 57.9 18.6 1.5
Orman 14,631 21,678,000 3.9 27.6 0.1
Tarım Dışı Arazi 10,912 18,429,028 2.9 23.5 0.1
Toplam 373,900 78,534,700 100.0 100.0 0.5
Kaynak: TÜİK.
Grafik 8: Düzey 2 Bölgeleri Tarımsal Katma Değeri, 2011 (Milyar TL)
Kaynak: TÜİK
Bölge tarımsal hasılası %65.4 artarken Türkiye tarımsal hasılası ise %95.5 artış kaydetmiştir.
Aynı dönemde Bölge toplam GSKD’i %123.7 artarken, Türkiye genelinde GSKD ise %132.5 artış göstermiştir. TRA1 Bölgesi 2004-2011 döneminde hem tarımsal katma değer hem de toplam katma değer artışı bakımından Türkiye ortalamasının gerisinde performans sergilemiştir.
Grafik 9: Düzey 2 Bölgelerinde Kişi Başına Tarım Gayrisafi Katma Değeri, 2011 (USD)
Kaynak: TÜİK
2011 yılında kişi başına tarım gayrisafi katma değeri TRA1 Bölgesi’nde 1,024 USD iken Türkiye ortalaması 833 USD’dir. Bölge düzey 2 bölgeleri sıralamasında 12’inci sırada yer almaktadır 2.3.1.3. Tarım Alanlarının Dağılımı
Toplam 373,900 hektar yüzölçümüne sahip olan Bayburt ili topraklarının %35’i tarım alanı,
%4’ü orman ve fundalık alan, %58’i çayır ve mera arazisi, %3’ü ise tarım dışı araziden oluşmaktadır.
Grafik 10: Bayburt Arazinin Kullanıma Göre Dağılımı, 2014 (%)
Kaynak: TÜİK
Yaklaşık 78 milyon hektar alana sahip olan Türkiye topraklarının ise %30’luk bölümü tarım alanı olarak kullanılırken, %28’i orman, %19’u çayır ve mera; %23’ü de tarım dışı arazidir.
Bayburt’ta çayır ve mera alanlarının toplam alana oranının Türkiye ortalamasından önemli oranda yüksekliği, İl’e tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde önemli bir avantaj kazandırmaktadır.
Tablo 27: Bayburt Genel Arazi Dağılımı, 2014 (Hektar)
Bayburt Türkiye Bayburt (%) Türkiye (%) Bayburt/TR
Tarım Alanı 131,995 23,810,672 35.3 30.3 0.6
Çayır ve Mera 216,362 14,617,000 57.9 18.6 1.5
Orman 14,631 21,678,000 3.9 27.6 0.1
Tarım Dışı Arazi 10,912 18,429,028 2.9 23.5 0.1
Toplam 373,900 78,534,700 100.0 100.0 0.5
Kaynak: TÜİK.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Bayburt’taki tarım alanları, Türkiye’de işlenen toplam tarım alanlarının %0.6’sını oluşturmaktadır. İl’de çayır ve mera alanlarının oldukça zengin olduğu gözlenmektedir.
2014 yılı itibarıyla Bayburt, TRA1 Bölgesi ve Türkiye’nin tarım alanlarının kullanılış amaçlarına göre dağılımı aşağıdaki gibidir.
Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılımı, 2014
Alan (ha) Yüzde
Bayburt tarım alanlarının kullanım durumuna göre dağılımı incelendiğinde, tarım alanlarının büyük bölümünün tarla alanı olarak kullanıldığı dikkati çekmektedir. Tarım arazisinin %99.5’i tarla alanı (tahıllar ve diğer bitkisel ürünler alanı ve yem bitkileri) olarak kullanılırken, %0.5’i ise sebze, meyve alanı olarak kullanılmaktadır.
Grafik 11: Bayburt Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı, 2014
Kaynak: TÜİK verilerinden hazırlanmıştır.
Sulama
Bayburt merkez ve ilçelerinde bulunan su kaynakları; Çoruh Nehri ve yan kollarından ve bunların üzerinde oluşturulan göletlerden oluşmaktadır. Bölgenin toplam su yüzeyi alanı 597 ha. dır.
Tablo 29: Bayburt İli Su Yüzeyleri, 2015
Su Kaynağı Kapladığı Alan (ha.)
Kaynak: Bayburt İl Gıda Tarım Ve Hayvancılık Müdürlüğü, Bayburt İl Master Planı
(www.bayburt.tarim.gov.tr)
DSİ tarafından projelendirilen, 2000 ve ileriki yıllar için yatırım programına teklif edilen, sulama amaçlı barajlar ve sulama yapacağı alanlar aşağıdaki gibidir.
Tablo 30: Bayburt İlinde Sulama, 2015 (Hektar)
Durumu Sulama Projeleri Alan (ha.)
Ön incelemesi tamamlanan Berne Barajı ve sulama projesi 1,890
Taht Göleti ve sulama projesi 162
Planlanması tamamlanan
Kırklartepe Barajı ve sulama projesi 4,101
Kitre Göleti ve sulama projesi 235 235
Çamur Barajı ve sulama projesi 4023 4,023
İnşa halinde olan
Demirözü barajı ve sulama projesi (Bayburt Demirözü) 9,317 Demirözü barajı ve sulama projesi(Gümüşhane - Köse) 5,269
Projenin pompaj kısmı 3,553
İşletmede olan
Aydıntepe sulama projesi 10,348
Projenin pompaj kısmı 4,256
Küçüksu (Çayıryolu) sulama projesi 675
İşletmede olan
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Bayburt’taki tarım alanları, Türkiye’de işlenen toplam tarım alanlarının %0.6’sını oluşturmaktadır. İl’de çayır ve mera alanlarının oldukça zengin olduğu gözlenmektedir.
2014 yılı itibarıyla Bayburt, TRA1 Bölgesi ve Türkiye’nin tarım alanlarının kullanılış amaçlarına göre dağılımı aşağıdaki gibidir.
Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılımı, 2014
Alan (ha) Yüzde
Bayburt tarım alanlarının kullanım durumuna göre dağılımı incelendiğinde, tarım alanlarının büyük bölümünün tarla alanı olarak kullanıldığı dikkati çekmektedir. Tarım arazisinin %99.5’i tarla alanı (tahıllar ve diğer bitkisel ürünler alanı ve yem bitkileri) olarak kullanılırken, %0.5’i ise sebze, meyve alanı olarak kullanılmaktadır.
Grafik 11: Bayburt Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı, 2014
Kaynak: TÜİK verilerinden hazırlanmıştır.
Sulama
Bayburt merkez ve ilçelerinde bulunan su kaynakları; Çoruh Nehri ve yan kollarından ve bunların üzerinde oluşturulan göletlerden oluşmaktadır. Bölgenin toplam su yüzeyi alanı 597 ha. dır.
Tablo 29: Bayburt İli Su Yüzeyleri, 2015
Su Kaynağı Kapladığı Alan (ha.)
Kaynak: Bayburt İl Gıda Tarım Ve Hayvancılık Müdürlüğü, Bayburt İl Master Planı
(www.bayburt.tarim.gov.tr)
DSİ tarafından projelendirilen, 2000 ve ileriki yıllar için yatırım programına teklif edilen, sulama amaçlı barajlar ve sulama yapacağı alanlar aşağıdaki gibidir.
Tablo 30: Bayburt İlinde Sulama, 2015 (Hektar)
Durumu Sulama Projeleri Alan (ha.)
Ön incelemesi tamamlanan Berne Barajı ve sulama projesi 1,890
Taht Göleti ve sulama projesi 162
Planlanması tamamlanan
Kırklartepe Barajı ve sulama projesi 4,101
Kitre Göleti ve sulama projesi 235 235
Çamur Barajı ve sulama projesi 4023 4,023
İnşa halinde olan
Demirözü barajı ve sulama projesi (Bayburt Demirözü) 9,317 Demirözü barajı ve sulama projesi(Gümüşhane - Köse) 5,269
Projenin pompaj kısmı 3,553
İşletmede olan
Aydıntepe sulama projesi 10,348
Projenin pompaj kısmı 4,256
Küçüksu (Çayıryolu) sulama projesi 675
İşletmede olan
Grafik 12: Bayburt İlinde Sulama, 2015 (Hektar)
Bayburt İl Özel İdaresi Müdürlüğü gelecek yıllarda (5-10) mevcut 30 adet Küçüksu projesiyle 1000 hektar alanı, çalışmaları devam etmekte olan (13 adet proje) gölet master plan uygulamasıyla da 2000 hektar alanı sulamaya açmayı hedeflemektedir.
Bölgede 131,995 ha. toplam tarım alanının 112,837 ha. sulanabilir arazi, 40,196 ha. sulamaya elverişli arazi, 47,734 ha. tarım arazisi de sulanmaktadır.
Bayburt’ta toplam sulanabilir arazilerin oranı %37 ve devlet sulaması ağırlıktadır. Dağılımı ise; devlet sulaması 39.147 ha., halk sulaması 8.587 ha., sulamaya açılacak alan 46.063 ha.’
dır.