2. MEVCUT DURUM 1. Coğrafi Yapı
2.3. İktisadi Yapı 1. Tarım
2.3.3. Hizmetler Sektörü
2.3.3.1. Hizmetler Sektörünün Yapısı
Bayburt ilinde 2005 SGK verilerine göre hizmetler sektöründe çalışanların sayısı toplam çalışanlara oranı %80.8’dir. Aynı oran TRA1 Bölgesi’nde %81.1, Türkiye genelinde ise %71.8 olarak gerçekleşmiştir.
Uzmanlık
İstihdam
161-Ağaçların biçilmesi ve planyalanması, 239-Aşındırıcı ürünler ve b.y.s metalik olmayan mineral ürünler, 243-Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı, 266-Işınlama, elektro medikal ve elektro terapi ile ilgili cihazlar, 267-Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı, 302-Demir yolu lokomotifleri ve vagonlarının imalatı
İşyeri Sayısı
102-Balık, kabuklu deniz hayvanları işlenmesi ve saklanması, 103-Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, 106-Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı, 109-Hazır hayvan yemleri imalatı, 110-İçeceklerin imalatı,
182-Kayıtlı medyanın çoğaltılması, 233-Kilden inşaat malzemeleri imalatı, 235-Çimento, kireç ve alçı imalatı, 239-Aşındırıcı ürünler ve b.y.s metalik olmayan mineral ürünler, 241-Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı, 243-Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı,
245-Metal döküm sanayii, 254-Silah ve mühimmat (cephane) imalatı, 263-İletişim ekipmanlarının imalatı, 266-Işınlama, elektro medikal ve elektro terapi ile ilgili cihazlar, 272-Akümülatör ve pil imalatı, 302-Demir yolu lokomotifleri ve vagonlarının imalatı, 329-Başka yerde sınıflandırılmamış imalatlar
Özet olarak:
Bayburt ili esas olarak tarıma ve hayvancılığa dayalı bir gelişme eksenine sahip olduğundan sanayisi zayıf/gelişmemiş olan iller arasında yer almaktadır.
SGK verilerine göre istihdamın %15.2 si sanayi sektöründedir.
Sanayi sektörünün GSYH’deki payı arma eğilimindedir. İl’de 2004 yılında %5.3 olan sanayi sektörü payı 2014 yılında %9’a yükselmiştir. 2014 yılında sanayi sektörünün GSYH’deki payında 81 il içinde en son sırada yer almaktadır. SGK verilerine göre istihdamın %15.2’si sanayi sektöründedir.
Sanayi elektrik tüketimi, hem İl’de hem de TRA1 Bölgesi düzeyinde Türkiye ortalamasına göre düşük olmakla birlikte yüksek tempolu bir artış eğilimine sahiptir. 2004-2014 döneminde Bayburt’ta toplam elektrik tüketimi %198 oranında artarken, TRA1 Bölgesi’nde %256, Türkiye’de ise %64 oranında artış kaydetmiştir.
İl İmalat sanayiinde net satış tutarlarına göre (2014 yılı) sırasıyla mineral ürünlerin imalatı (%54.3), gıda ürünlerin imalatı (23.9), kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı (%8.9), makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı (%8.1) ve fabrikasyon metal ürünlerin imalatı (%2.6) en yüksek payı almaktadır.
Sigortalı sayısına göre mineral ürünlerin İmalatı (%35.1), gıda ürünlerinin İmalatı (%27.0), mobilya imalatı (%17.2), işyeri sayısına göre; gıda ürünlerinin imalatı (%40.5), mineral
ürünlerin İmalatı (13.8), ağaç, ağaç ürünleri İmalatı (11.2) ilk üç sırada yer almaktadır.
İl’deki imalat sanayi sektörleri, sektörlerin net satış büyüklüğüne göre %75’i orta-düşük,
%25’i düşük teknolojiye sahiptir (2014).
Bayburt ilinde imalat sanayiinde istihdam edilen sigortalı sayısının toplam sigortalı sayısına oranı %7.5 iken imalat sanayi net satışlarının toplam net satışlara oranı %6.6 düzeyindedir. Aynı oranlar TRA1 Bölgesi için %9.0-%10.0, Türkiye geneli için ise
%25.2-%25.0 seviyesindedir.
Hiçbir sektörün büyüklük özelliği göstermediği Bayburt ilinde net satışlara göre baskınlık ve uzmanlık özelliği gösteren (potansiyel küme) sektörler gıda ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri, mineral ürünleri, kurulum ve onarım sektörleridir. İstihdama göre, potansiyel kümede yer alan sektörler; gıda ürünleri, ağaç ve ağaç ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri, mineral ürünleri, işyeri sayısına göre ise gıda ürünleri, ağaç ve ağaç ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri, mineral ürünleri sektörleridir. İstihdama göre aday kümede yer alan (baskın veya uzman) sektörler; deri ve ilgili ürünler, ağaç ve ağaç ürünleri, basım-yayın sektörleri, işyeri sayısına göre ise giyim eşyaları, metal ürünleri, deri ve ilgili ürünler ve basım-yayın sektörleridir.
Bayburt ilinde üçlü düzeyde istihdama göre potansiyel kümede yer alan sektörler: 105-Süt ürünleri imalatı, 107-Fırın ve unlu mamuller imalatı, 108-Diğer gıda maddelerinin imalatı, 109-Hazır hayvan yemleri imalatı, 152-Ayakkabı, bot, terlik vb. imalatı, 161-Ağaçların biçilmesi ve planyalanması, 162- Ağaç, mantar, kamış ve örgü malzeme ürünü imalatı, 181-Basım ve basım ile ilgili hizmet faaliyetleri, 236-Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşyaların imalatı, 237-Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi, 251-Metal yapı malzemeleri imalatı, 310-Mobilya imalatı. İstihdama göre aday kümede yer alan sektörler: 141-Kürk hariç, giyim eşyası imalatı, 222-Plastik ürünlerin imalatı, 331-Fabrikasyon metal ürünlerin, makinelerin ve ekipmanların onarımı.
2.3.3. Hizmetler Sektörü
2.3.3.1. Hizmetler Sektörünün Yapısı
Bayburt ilinde 2005 SGK verilerine göre hizmetler sektöründe çalışanların sayısı toplam çalışanlara oranı %80.8’dir. Aynı oran TRA1 Bölgesi’nde %81.1, Türkiye genelinde ise %71.8 olarak gerçekleşmiştir.
İkili Düzeyde Hizmetler Sektörü Kümelenmesi
NACE 2 ikili düzeyde hizmetler sektöründe 55 alt sektör bulunmaktadır. Aşağıda tabloda başatlık eşik değerinden (1/55) büyük olan alt sektörler verilmektedir.
Tablo 87: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 İkili Düzeyde- Başat Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Sektörü Bayburt (%) TR (%)
81-Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 29.53 7.28
42-Bina dışı yapıların inşaatı 18.20 3.73
41-Bina inşaatı 10.25 12.41
85-Eğitim 9.16 9.31
47-Perakende ticaret ( Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 8.78 11.95
56-Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri 4.57 5.69
43-Özel inşaat faaliyetleri 2.70 3.55
49-Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı 2.49 5.82
80-Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 2.25 2.64
Kaynak: SGK 2015 verilerinden hareketle kendi hesaplamamız
Tablodan izleneceği gibi Bayburt ilinde binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri %29.53 ile ilk sırada, bina dışı yapıların inşaatı %18.2 ile ikinci sırada, bina inşaatı ise %10.25 ile üçüncü sıradadır.
Hizmetler sektöründe uzmanlaşan (İl’deki payı Türkiye’deki payından büyük olan) sektörler ise aşağıda verilmektedir.
Tablo 88: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 İkili Düzeyde- Uzman Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Sektörü Bayburt (%) Türkiye (%)
42-Bina dışı yapıların inşaatı 18.20 3.73
81-Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 29.53 7.28
91-Kütüphaneler. arşivler. müzeler ve diğer kültürel faaliyetler 0.08 0.03
75-Veterinerlik hizmetleri 0.14 0.08
88-Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler 0.69 0.41 93-Spor faaliyetleri. eğlence ve dinlence faaliyetleri 0.58 0.42
Tablodan izleneceği gibi ikili düzeyde 6 sektörün İl’deki payı Türkiye’deki payından daha yüksektir. Örneğin bina dışı yapıların inşaatı sektörünün payı İl’de %18.2 pay alırken Türkiye’de %3.73 pay, binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri İl’de %29.53 pay alırken, Türkiye’de %7.28 pay almaktadır.
Bayburt’ta ikili düzeyde büyüklük özelliği taşıyan hizmetler sektörü faaliyeti bulunmamaktadır. Yukarıdaki tablolar incelendiğinde hem başat olan (İl’deki payı yüksek) hem de görece büyük olan (İl’deki payı Türkiye’deki payından yüksek) sektörlerin 42-bina dışı yapıların inşaatı ve 81-binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri olduğu dikkati çekmektedir (olgun küme).
Üçlü Düzeyde Hizmetler Sektörü Kümelenmesi
Hizmetler sektöründe üçlü düzeyde 151 alt sektör bulunmaktadır. Başatlık özelliği nedeni ile öne çıkan sektörler (İl’de sektörden aldığı pay 1/151’ den büyük olan sektörler) aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 89: Bayburt İli Hizmetler Sektöründe -NACE 2 Üçlü Düzeyde- Başat Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Alt Sektörleri Bayburt (%) Türkiye (%)
812-Temizlik faaliyetleri 29.20 5.52
412-İkamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı 9.95 12.34
429-Bina dışı diğer yapılara ait projelerin inşaatı 9.69 0.55
421-Kara ve demir yollarının inşaatı 4.92 1.73
853-Ortaöğretim 4.37 4.14
422-Hizmet projelerinin inşaatı 3.59 1.45
561-Lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri 3.15 3.93
471-Belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalardaki perakende ticaret 2.67 3.30
801-Özel güvenlik faaliyetleri 2.25 2.56
855-Diğer eğitim 2.15 1.37
477-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda diğer malların perakende ticareti 1.98 3.24 475-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda diğer ev eşyalarının perakende ticareti 1.67 2.33
493-Kara taşımacılığı ile yapılan diğer yolcu taşımacılığı 1.58 2.16
431-Yıkım ve şantiyenin hazırlanması 1.36 0.48
854-Ortaöğretim sonrası yükseköğretim derecesinde olmayan eğitim ve yükseköğretim 1.36 1.11 473-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda otomotiv yakıtının perakende ticareti 1.00 0.98 711-Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri ve ilgili teknik danışmanlık 0.99 1.32
960-Diğer hizmet faaliyetleri 0.96 1.06
472-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda gıda, içecek ve tütün perakende ticareti 0.95 1.02
494-Kara yolu ile yük taşımacılığı ve taşımacılık hizmetleri 0.91 3.61
432-Elektrik tesisatı, sıhhi tesisat ve diğer inşaat tesisatı faaliyetleri 0.85 1.64
522-Taşımacılık için destekleyici faaliyetler 0.85 1.56
562-Dışarıya yemek hizmeti sunan işletmelerin faaliyetleri ve diğer yiyecek hizmetleri 0.76 1.14
559-Diğer konaklama yerleri 0.67 0.23
563-İçecek sunum hizmetleri 0.67 0.63
821-Büro yönetimi ve destek faaliyetleri 0.67 2.86
856-Eğitimi destekleyici faaliyetler 0.66 1.77
Kaynak: SGK
İkili Düzeyde Hizmetler Sektörü Kümelenmesi
NACE 2 ikili düzeyde hizmetler sektöründe 55 alt sektör bulunmaktadır. Aşağıda tabloda başatlık eşik değerinden (1/55) büyük olan alt sektörler verilmektedir.
Tablo 87: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 İkili Düzeyde- Başat Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Sektörü Bayburt (%) TR (%)
81-Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 29.53 7.28
42-Bina dışı yapıların inşaatı 18.20 3.73
41-Bina inşaatı 10.25 12.41
85-Eğitim 9.16 9.31
47-Perakende ticaret ( Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 8.78 11.95
56-Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri 4.57 5.69
43-Özel inşaat faaliyetleri 2.70 3.55
49-Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı 2.49 5.82
80-Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 2.25 2.64
Kaynak: SGK 2015 verilerinden hareketle kendi hesaplamamız
Tablodan izleneceği gibi Bayburt ilinde binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri %29.53 ile ilk sırada, bina dışı yapıların inşaatı %18.2 ile ikinci sırada, bina inşaatı ise %10.25 ile üçüncü sıradadır.
Hizmetler sektöründe uzmanlaşan (İl’deki payı Türkiye’deki payından büyük olan) sektörler ise aşağıda verilmektedir.
Tablo 88: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 İkili Düzeyde- Uzman Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Sektörü Bayburt (%) Türkiye (%)
42-Bina dışı yapıların inşaatı 18.20 3.73
81-Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 29.53 7.28
91-Kütüphaneler. arşivler. müzeler ve diğer kültürel faaliyetler 0.08 0.03
75-Veterinerlik hizmetleri 0.14 0.08
88-Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler 0.69 0.41 93-Spor faaliyetleri. eğlence ve dinlence faaliyetleri 0.58 0.42
Tablodan izleneceği gibi ikili düzeyde 6 sektörün İl’deki payı Türkiye’deki payından daha yüksektir. Örneğin bina dışı yapıların inşaatı sektörünün payı İl’de %18.2 pay alırken Türkiye’de %3.73 pay, binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri İl’de %29.53 pay alırken, Türkiye’de %7.28 pay almaktadır.
Bayburt’ta ikili düzeyde büyüklük özelliği taşıyan hizmetler sektörü faaliyeti bulunmamaktadır. Yukarıdaki tablolar incelendiğinde hem başat olan (İl’deki payı yüksek) hem de görece büyük olan (İl’deki payı Türkiye’deki payından yüksek) sektörlerin 42-bina dışı yapıların inşaatı ve 81-binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri olduğu dikkati çekmektedir (olgun küme).
Üçlü Düzeyde Hizmetler Sektörü Kümelenmesi
Hizmetler sektöründe üçlü düzeyde 151 alt sektör bulunmaktadır. Başatlık özelliği nedeni ile öne çıkan sektörler (İl’de sektörden aldığı pay 1/151’ den büyük olan sektörler) aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 89: Bayburt İli Hizmetler Sektöründe -NACE 2 Üçlü Düzeyde- Başat Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Alt Sektörleri Bayburt (%) Türkiye (%)
812-Temizlik faaliyetleri 29.20 5.52
412-İkamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı 9.95 12.34
429-Bina dışı diğer yapılara ait projelerin inşaatı 9.69 0.55
421-Kara ve demir yollarının inşaatı 4.92 1.73
853-Ortaöğretim 4.37 4.14
422-Hizmet projelerinin inşaatı 3.59 1.45
561-Lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri 3.15 3.93
471-Belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalardaki perakende ticaret 2.67 3.30
801-Özel güvenlik faaliyetleri 2.25 2.56
855-Diğer eğitim 2.15 1.37
477-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda diğer malların perakende ticareti 1.98 3.24 475-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda diğer ev eşyalarının perakende ticareti 1.67 2.33
493-Kara taşımacılığı ile yapılan diğer yolcu taşımacılığı 1.58 2.16
431-Yıkım ve şantiyenin hazırlanması 1.36 0.48
854-Ortaöğretim sonrası yükseköğretim derecesinde olmayan eğitim ve yükseköğretim 1.36 1.11 473-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda otomotiv yakıtının perakende ticareti 1.00 0.98 711-Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri ve ilgili teknik danışmanlık 0.99 1.32
960-Diğer hizmet faaliyetleri 0.96 1.06
472-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda gıda, içecek ve tütün perakende ticareti 0.95 1.02
494-Kara yolu ile yük taşımacılığı ve taşımacılık hizmetleri 0.91 3.61
432-Elektrik tesisatı, sıhhi tesisat ve diğer inşaat tesisatı faaliyetleri 0.85 1.64
522-Taşımacılık için destekleyici faaliyetler 0.85 1.56
562-Dışarıya yemek hizmeti sunan işletmelerin faaliyetleri ve diğer yiyecek hizmetleri 0.76 1.14
559-Diğer konaklama yerleri 0.67 0.23
563-İçecek sunum hizmetleri 0.67 0.63
821-Büro yönetimi ve destek faaliyetleri 0.67 2.86
856-Eğitimi destekleyici faaliyetler 0.66 1.77
Kaynak: SGK
Tablodan izleneceği gibi Bayburt ilinde temizlik faaliyetleri %29.2 hizmetler sektöründen aldığı pay açısından ilk sıradadır. Bu sektörü %9.95 ile ikamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı ve %9.69 ile bina dışı diğer yapılara ait projelerin inşaatı sektörü izlemektedir.
Hizmetler sektöründe üçlü düzeyde uzmanlaşan (İl’deki payı Türkiye’deki payından büyük olan) sektörler ise aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 90: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 Üçlü Düzeyde- Uzman Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Alt Sektörleri Bayburt(%) Türkiye(%)
429-Bina dışı diğer Dyapılara ait projelerin inşaatı 9.69 0.55
552-Tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri 0.28 0.04
881-Yaşlılar ve bedensel engelliler için barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizm. 0.40 0.07
812-Temizlik faaliyetleri 29.20 5.52
411-İnşaat projelerinin geliştirilmesi 0.31 0.07
559-Diğer konaklama yerleri 0.67 0.23
431-Yıkım ve şantiyenin hazırlanması 1.36 0.48
421-Kara ve demir yollarının inşaatı 4.92 1.73
910-Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler 0.08 0.03
422-Hizmet projelerinin inşaatı 3.59 1.45
871-Hemşireli yatılı bakım faaliyetleri 0.04 0.02
750-Veterinerlik hizmetleri 0.14 0.08
855-Diğer eğitim 2.15 1.37
931-Spor faaliyetleri 0.50 0.33
742-Fotoğrafçılık faaliyetleri 0.09 0.07
854-Ortaöğretim sonrası yükseköğretim derecesinde olmayan eğitim ve yükseköğretim 1.36 1.11
382-Atıkların ıslahı ve bertarafı 0.23 0.19
563-İçecek sunum hizmetleri 0.67 0.63
853-Ortaöğretim 4.37 4.14
473-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda otomotiv yakıtının perakende ticareti 1.00 0.98
941-İş, işveren ve meslek kuruluşlarının faaliyetleri 0.13 0.13
852-İlköğretim 0.59 0.58
869-İnsan sağlığı ile ilgili diğer hizmetler 0.46 0.46
462-Tarımsal hammadde ve canlı hayvanların toptan ticareti 0.21 0.21
Kaynak.SGK,
Türkiye ile karşılaştırıldığında, hizmetler sektörü üçlü düzeyde, Bayburt’ta göreli öneme sahip sektörlerin başında, 429-Bina dışı diğer yapılara ait projelerin inşaatı sektörü, 552-Tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri, 881-Yaşlılar ve bedensel engelliler için barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetleri, 812-Temizlik faaliyetleri gelmektedir.
Hizmetler sektöründe üçlü düzeyde hem başatlık hem de uzmanlık özelliği gösteren sektörler ise aşağıdaki gibidir.
Tablo 91: Bayburt İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 Üçlü Düzeyde- Başat ve Uzman Alt Sektörlerin Payları, 2015
Hizmetler Alt Sektörleri Bayburt (%) Türkiye (%)
429-Bina dışı diğer yapılara ait projelerin inşaatı 9.69 0.55
812-Temizlik faaliyetleri 29.20 5.52
559-Diğer konaklama yerleri 0.67 0.23
431-Yıkım ve şantiyenin hazırlanması 1.36 0.48
421-Kara ve demir yollarının inşaatı 4.92 1.73
422-Hizmet projelerinin inşaatı 3.59 1.45
855-Diğer eğitim 2.15 1.37
854-Ortaöğretim sonrası yükseköğretim derecesinde olmayan eğitim ve yükseköğretim 1.36 1.11
563-İçecek sunum hizmetleri 0.67 0.63
853-Ortaöğretim 4.37 4.14
473-Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda otomotiv yakıtının perakende ticareti 1.00 0.98 Kaynak: SGK
Not: Sıralama uzmanlık özelliğine göredir.
Üçlü düzeyde, hem başat olan hem de uzman olan 11 adet hizmetler alt sektörü bulunmaktadır. Söz konusu sektörlerin temizlik faaliyetleri ve inşaat ile eğitim sektörünün alt sektörlerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir.