Tanımlar 45

Etkileşim, insanın varoluşundan itibaren mevcut olan bir terimdir (Zanini, 2004; Kolko, 2007). Kelime anlamına bakıldığında, 1. iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı davranışlar, 2. bir bilgisayar ve onu kullanan insan arasında iki yönlü ve devamlı olan bilgi transferi şeklinde tanımlanmaktadır (Oxford Sözlük, 1985). Ancak etkileşim tasarımı bir terim olarak, ilk kez 1980’lerde Bill Moggridge ve Bill Verplank tarafından kullanılmıştır.

Etkileşim tasarımı ile ilgili şu saptamalar yapılmıştır: Henüz kabul görmüş genel geçer tanımı yoktur; ne olduğu, ne yaptığı ve nereye gittiği konusunda ortak bir platform henüz oluşmamıştır. Bu nedenle, farklı kaynaklarda yer alan tanımlamalarda ortak noktalar yer almakla birlikte, farklı açıklamalar bulunduğu görülmektedir. Etkileşim tasarımı endüstriyel tasarıma göre genç bir disiplin olduğu için, oldukça kısa bir geçmişinin bulunduğunu ve teorisinin de henüz oluşmakta olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla, bu disiplin kendisini yeni yeni tanımlamaya ve terminolojisini oluşturmaya çalışmaktadır. Hatta kimi kaynaklar

etkileşim tasarımını yakın bir zaman kadar bir disiplin olarak görmezken, henüz kabul etme adımına girmektedirler.

Etkileşim tasarımı, Amerika Birleşik Devletleri merkezli Etkileşim Tasarımı Kuruluşu (Interaction Design Association, IxDA) tarafından, etkileşimli ürünlerin davranışlarını ve onları kullanan kişilerle olan iletişimini tanımlayan profesyonel disiplin olarak tanımlanmaktadır. Yine aynı kaynakta, etkileşim tasarımının, bilgisayar yazılımından, saatlere ve otomobillere kadar farklı ürünlerin daha faydalı, kullanışlı ve arzu edilir olmalarını sağlayan disiplin olarak vurgulanmaktadır. Rekabetçi teknolojinin giderek öne plana çıktığı son yıllarda, etkileşim tasarımı pratiğinin, kullanışlı, faydalı ve arzu edilir ürünlerin tasarımında giderek artan önemde bir role sahip olmaya başladığı belirtilmektedir. Bu kapsamda, doğru bir şekilde tasarlanmış etkileşimin, firmaların gelirlerini arttıracağını, üretim maliyetlerini düşüreceğini ve müşterilerini daha çok tatmin edeceği ifade edilmektedir.

Şekil 3.1 : Etkileşim tasarımının tanımı (Verplank 2006).

Etkileşim tasarımı terimini ilk ortaya koyan iki profesyonelden birisi olan Bill Moggridge, bu disiplini, çok genel bir tanımla, sayısal ve etkileşimli olan herşeyin tasarımı olarak görmektedir (Moggridge, 2004, 2006). “Etkileşimli” ve “dijital” olan her şey, nesneleri, hizmetleri ve deneyimleri içermektedir. Etkileşim tasarımının bu tanımı, insan-bilgisayar etkileşimi alanındaki profesyonellerin işini, bilgisayar bilimcilerini, yazılım mühendislerini, sosyologları, antropologları ve tasarımcıları içerir. Moggridge (2006)’e göre tasarım ve geliştirme disiplinleri dışında kalan kişilerin, yukarıdaki gibi genel bir bakış açısına sahip olmalarının doğal olduğunu

hizmetlerin ilk zamanlarından bu yana kullanıcıları olarak gördüklerini ve konuya edindikleri deneyimlerle baktıklarını öne sürmektedir.

Moggridge (2006) daha spesifik bir tanımla, etkileşim tasarımını, sayısal ve etkileşimli olan öznel ve niteliksel her şeyin tasarımı olarak tarif etmektedir; burada temel hedef faydalı, arzu edilir ve erişilebilir tasarımlar ortaya koymaktır. Öte yandan, Moggridge (2006), etkileşim tasarımını daha dar bir bakışla, mimarlık, endüstriyel tasarım ve grafik tasarım gibi estetik ve niteliksel değerlerle uğraşan disiplinlerin deneyim ve temelleriyle ilgili görülebileceğini belirtmektedir. Moggridge (2006) etkileşim tasarımının diğer disiplinlerle olan bu eşdeğerliliğini, tasarımın kullanıcıların estetik, öznel ve niteliksel değerlerine, insan faktörlerini göz önünde bulundurarak yaklaşmasıyla açıklamaktadır. Bu bilgilerden yola çıkarak, etkileşim tasarımcısının tatmin edici, zevk veren, sektörün ve sosyal yaşantının ihtiyaçlarını da karşılayan çözümler ürettiğini söylemek mümkün hale gelmektedir.

Şekil 3.2 : Etkileşim tasarımının üç temel sorusunun açıklanması (Verplank, 2006). Moggridge ile birlikte etkileşim tasarımını bir terim olarak ilk kullananlardan olan Verplank (2000; 2006), etkileşim tasarımını insan kullanımı için tasarım yapma olarak tanımlamaktadır; etkileşim tasarımının üç temel sorusu olduğunu vurgulamaktadır:

Verplank (2006)’a göre etkileşim tasarımının üç temel soruya cevap vermesi gerekir. Bunlar, “nasıl yapılır”, “nasıl hissedilir” ve “nasıl bilinir” sorularıdır.

“Nasıl yapılır” sorularının, temel olarak dünya ile nasıl bir etkileşimde bulunulduğu ile ilgili olduğu belirtilmektedir. Tasarımcılar, kullanıcılar için kullanımla ilgili tüm

eylem olasılıklarını ve ipuçlarını (affordance) sağlarlar. Bu ipuçları iki şekilde olabilir: birincisi, sürekli kontrolü sağlayan kollar; ikincisi, ayrık kontrolü sağlayan düğmeler olarak örneklenmektedir.

Etkileşim tasarımının cevap vermesi gereken ikinci soru ise, “nasıl hissedilir” sorusudur. Bu soruda amaçlanan kullanıcının ürüne karşı hareketlerinde nasıl geri dönüş aldığının ortaya çıkarılmasıdır.

Üçüncü soru ise, “nasıl bilinir” sorusudur. Özellikle karmaşık bir sistem tasarımında kullanıcıya sunulan “harita” veya “rota”, kullanıcının o sistemle etkileşiminde yol gösterici nitelik taşır; doğru zamanda doğru tepkileri vermesine olanak sağlar. “Harita” kullanıcıyı genel olarak sistemin nasıl çalıştığı hakkında bilgilendirirken, “rota” ise adım adım neler yapılabileceği konusunda kılavuzluk yapar (Moggridge, 2006; Verplank, 2006).

Etkileşim tasarımı, insanlar ve sayısal gerçeklik arasında giderek karmaşık hale gelen etkileşim üzerinde çalışan, tasarım yapan ve tasarımı uygulayan disiplin olarak görülmektedir.

Bir başka kaynakta, etkileşim tasarımı, teknik, biyolojik, çevresel ve organizasyonel sistemlerin davranışlarını tanımlayan ve tasarlayan disiplin olarak tanımlanmaktadır (Cooper ve diğ., 2007). Bu sistemlere örnek olarak, yazılımlar, ürünler, mobil araçlar, fiziksel çevre, hizmetler ve giyilebilir bilgisayarlar gösterilmektedir. Etkileşim tasarımının, genel çerçevesiyle, bir ürünün veya sistemin, kullanıcısı ile zaman içinde gerçekleşecek olan davranışını, etkileşimini tanımladığı belirtilmektedir (Kolko, 2007). Bu kapsamda bakıldığında, etkileşim tasarımcıları, tasarım sürecine kullanıcı araştırmalarıyla başlarlar. Aynı kaynakta, etkileşim tasarımcılarının bir ürünün veya sistemin tasarımında davranış unsurunun yanı sıra form, kullanışlılık ve duygusal faktörleri de ele alarak tasarım yapmakta oldukları belirtilmektedir (Cooper ve diğ., 2007).

Löwgren (2004) etkileşim tasarımının insan bilgisayar etkileşimini de içererek, bilgi teknolojileri, sistem geliştirme, bilgisayar bilimleri, yazılım mühendisiği gibi alanlarla ilişki içinde çalıştığını belirtmektedir. Löwgren (2004) etkileşim tasarımcılarının var olan kısıtlamalar içinde, bir ya da daha fazla sayıda müşteri için sayısal bir ürün yarattığını, ona şekil verdiğini, tüm bunları yaparken de kullanım

Bu bakış açısıyla, Löwgren (2004) etkileşim tasarımının entelektüel mirasını, sayısal ürünlerin tasarlanma ve geliştirilme sürecinde bulunan yazılım mühendisliği, insan- bilgisayar etkileşimi ve bilgisayar biliminden almakta olduğunu belirtmektedir. Löwgren (2004)’in açıklamasına benzer şekilde insan-bilgisayar etkileşimi alanında temel kaynaklardan biri olarak kabul edilen Preece ve diğ. (1994, 2002) etkileşim tasarımının temellerini insan-bilgisayar etkileşimi alanına dayandırmaktadır; öte yandan etkileşim tasarımının bir disiplin olarak ortaya çıkmasında bilişşel psikoloji, sosyal psikoloji, sosyoloji, antropoloji, yazılım mühendisliği ve bilgisayar biliminin de önemli rol oynadığını öne sürmektedir.

Carniege Mellon Üniversitesi [CMU] (2007) etkileşim tasarımını “insanların belli amaçlarını yerine getirmek için etkileşimde bulunduğu ürünlerle olan deneyimini şekillendirme” olarak tanımlamaktadır. CMU (2007) etkileşim tasarımcılarını “insanların birbirleri arasında, insanlar ürünler arasında, insanlar ve çevre arasında, insanlar ve farklı hizmet bağlamları arasında ürün davranışını tanımlayan kişiler” olarak adlandırmaktadır.

Kolko (2007) ise, etkileşim tasarımını, bir kişi ile bir ürün, sistem ya da hizmet arasındaki diyaloğun yaratılması olarak geniş bir çerçevede tanımlamaktadır. Kolko (2007) etkileşim tasarımcılarını bilgi mimarisinin karmaşıklığını bir diyalogla çözmek için, insanı anlamak üzere antropolojik bir yaklaşım izleyen, kullanılır ve arzu edilir tasarımlar yapmak için kullanırlık mühendisliğinden yararlanan profesyoneller olarak tarif etmektedir. Bu tanımda adı geçen diyaloğun içinde doğal olarak davranış kavramının bulunduğunu belirten Kolko (2007), bir kişinin ekmeği kesmek için bıçak tutarken ya da beğendiği bir şeyi satın alırken de ürünle diyalog kurduğunu öne sürmektedir. Davranış kavramı geniş bir alanı kapsamakla birlikte, etkileşim tasarımının odak noktası olduğu kabul görmektedir (Cooper ve diğ., 2007; Kolko 2007; Moggridge, 1999, 2006; Preece ve diğ., 2002; Verplank, 2006). Winograd (1997) etkileşim tasarımını Internetin ortaya çıkışı ile doğan, tasarım ve geliştirme sürecinde sosyal faktörlere başvurduğu ve bunları kullandığı için geniş kapsamlı ve geleneksel akademik terimlerle açıklanamayan yeni bir disiplin olarak adlandırmıştır.

3.3 Etkileşim Tasarımının Ortaya Çıkışı, Tarihsel Süreç içinde Gelişimi ve