Tam Zamanında Üretimin Temel İlkeleri

• Stok seviyesi mümkün olduğu kadar sıfıra yakın olmalı, • Tüm çalışanların kaliteli üretimden sorumlu olması, • Teslimat,bekleme ve üretim süreç zamanının kısaltılması, • Üretim ve personelin daha esnek olması,

• Çalışanlar aktif şekilde problemlerin çözümüne ve etkinliğin geliştirilmesine dahil edilmesi,

• Değer katmayan faaliyetlerin elemine edilmesi ve,

196 _{www.bayar.edu.tr/~iibf/dergi/pdf/C11S12004/arfyya.pdf, Erişim Tarihi:12/03/2006.}

197

• TZÜ, malzeme ihtiyaçları planlaması, işletme kaynakları planlaması gibi gelişmiş teknolojilerden yararlanılması TZÜ’nün temel ilkelerini oluşturmaktadır.

Tam zamanında üretimin temel ilkeleri şu şekilde de sıralanabilir198_.

• -Toplam kalite kontrolü • -Talep çekmeli sistem

• -Üretim süreçlerinin esnekliği, • -Verimsizliklerin yok edilmesi, • -Sürekli iyileştirmedir.

3.5.2.1 Toplam Kalite Kontrolü

İşletmelerde üretimin her aşamasında kaliteye önem verilir. Herhangi bir kalite problemi söz konusu olduğunda üretim sürecinin tamamı durdurulabilir. Bu nedenle kalite problemlerinin nereden ortaya çıktığı bulunmalı ve kaynağını yok etmek için işletme çaba göstermelidir. Her çalışan yaptığı işin kalitesinden sorumludur. Eğer çalışanlar, sorunu çözmede yetersiz kalırlarsa, tüm çalışanlar ve işletmenin yöneticileri bir araya gelerek sorunu çözmek için çalışabilirler. TZÜ’nün başarıyla yürütülebilmesi için kalite konusunda şu konulara önem vermesi gerekmektedir:

3.5.2.1.A Ulaşılmak İstenen Kaliteye Uygun İlk Madde ve Malzeme Ttedariki

İşletmenin ürünlerini üretirken kullandığı hammaddenin istenilen kalitede olmaması durumunda işleme hatalı mamul üretme, artık miktarında artma, üretim aksamalarında ve çıktı miktarlarında istenilen seviyeleri tutturamama gibi problemlerle karşılaşılacaktır. Böyle problemler yaşamamak için, işletme tedarik ettiği malları sıfır hata güvencesi ile temin etmelidir199

198

Brınker, A.3.3.

199 _{Süleyman Yükçü, “JIT ÜretimSisteminin Maliyet Muhasebesi Uygulamalarına Etkisi”, Muhasebe ve}

3.5.2.1.B Çalışanların Kalite Kontrolü Konusunda Bilinçlendirilmeleri

TZÜ felsefesinde kişisel çalışma yerine takım çalışması benimsenmiştir. İyi eğitim almış ve girişimci bir işgücüne sahip TZÜ’de kalite kontrol grupları oluşturulmaktadır. Böylece gerek kalite kontrolü, gerekse de üretim aşamasındaki bazı günlük kararlara çalışanlarında katılımı sağlanmaktadır. İyi bir eğitim programıyla güçlenen kalite kontrol gruplarının varlığı bir işletmenin etkinliğini ve verimliliğini arttırılmasında önemli rol oynar200

Çalışanların eğitilmesi ve bilgilendirilmesi aynı zamanda TKY çalışmaları içerisinde de yer almaktadır. Amaç çalışanların motivasyonlarının ve performanslarının artırılarak maliyetlerin azaltılmasını sağlamak ve karlılığını sağlamaktadır.

3.5.2.1.C Hasarlı ve Hatalı Parçaların Görünmesinin Sağlanması

Üretimdeki kalite kontrolü sadece ürünün son halinde değil, üretimin tüm aşamalarında yarı mamul ve yardımcı malzeme bazında uygulanması gereken bir işlemdir. TZÜ’de üretimin hangi aşamasında hata meydana gelmişse, hemen yerinin belirlenmesi ve hatanın giderilmesi için olanak verilmesi gerekmektedir. Yöntemde bölümler arası yarımamul stoklarının oluşmasına olanak verilmemesi hatalı ürünlerin hemen fark edilmesini sağlamaktadır. Böylece üretimde hatalı parçalar nedeniyle ortaya çıkan aksamaların süresi ve miktarını azaltmış olur201_.

3.5.2.1.D Çalışanların Kullandıkları Makine ve Ürettikleri Ürünlerden Sorumlu Tutulmaları

Daha önceden de bahsedildiği gibi TZÜ’in benimsediği yaklaşımlardan biride insana ilgidir. Bu da yöntemle ilgili çalışanların bilgilendirilmesini, eğitilmesini ve böylece yeni uygulanan yöntemlere karşı inançlarının ve güvenlerinin artırılmasını sağlamaktadır. TZÜ’nün uygulandığı işletmelerde üretim biriminde çalışanların aynı zamanda bakım onarım, üretime hazırlama, üretim hatlarında değişim, kalitenin üretim sırasında kontrolü, ürünün hemen paketlenmesi ve etiketlenmesi gibi görevleri de üstlenmektedir. Yaptıkları işlerden sorumlu tutulmaları aynı zaman da TKY uygulamaları içinde de yer almaktadır202

200 Yükçü, s.23. 201 _{Yükçü, ss.23-24.} 202 Yükçü, s.24.

3.5.2.1.E Çalışanlara Bir Hata Oluştuğunda Üretimin Durdurulması Yetkisinin Verilmesi

Çalışanlar üretimin herhangi bir aşamasında çözemeyecekleri problemle karşılaşınca üretimi durdurma yetkisine sahip olmalıdırlar203_{. Birden fazla konuda uzmanlaşma ve}

hatalı üretimde ki kararlarda pay sahibi olmaları, çalışanların motivasyonunu ve işe olan ilgilerini artırmaktadır204_.

3.5.2.1.F Üretimde Kullanılan Her Malzemenin Uygunluk Ölçümlerinden Geçirilmesi;

Günümüzde Gelişmiş teknoloji ile üretim sonrasında ortaya çıkan ürünün istenilen şartlara uygunluğunun ölçülmesi çok basitleşmiştir. Ürün haline gelen malzemelerin, uygunluk derecesinin saptanması için elektronik ölçüm aletlerinden geçirilmesi gerekmektedir. Bu aletler üretim hızını artırmaktadır.205

3.5.2.2 Talep Çekmeli Yöntem

Geleneksel üretim yöntemlerinin aksine, tam zamanında üretimde kesinlikle stok için üretim yapılmamaktadır. Talep çekmeli yöntemin gereği olarak, sonraki üretim aşamasında istenmeyen ürün bir önceki aşamada üretilmemektedir. Bu yöntemde mamullerin önce satıldığı sonra üretildiği düşüncesi yer almaktadır206_.

3.5.2.3 Üretim Süreçlerinin Esnekliği

Tam zamanında üretimde, küçük miktarlarda fakat çeşitli mamul üretiminin etkin olduğu ve çalışanlar ile diğer üretim araçlarının esnekliği esastır. Üretim faktörlerinin çok amaçlı kullanılabilmesini ifade eden esneklik, mamul çeşitliliğinin önemli olduğu üretim ortamlarında üretim faktörlerinden tam anlamıyla yararlanılmasını sağlamaktadır. Üretim aşamalarının esnekliği genel amaçlı üretim araçlarının tercihi ile sağlanırken, çalışanların esnekliği de uzmanlık kazandıracak eğitim çabaları ile gerçekleştirilmektedir. Bunun

203 _{Giust, s.35.} 204 Yükçü, s.24. 205 Yükçü, s.24.

206 _{Orhan Savaş, “Tam Zamanında Üretim Sisteminin Gerektirdiği Maliyet Muhasebesinin Temel}

Nitelikleri”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:20, Ocak-Haziran 2003, s.205.

sonucunda çalışanların birden fazla alanda uzman hale getirilmesi söz konusu olabilmektedir.

3.5.2.4 Verimsizliklerin Yok Edilmesi

Toplam kalite kontrolünde verimsizliklerin yok edilmesi, mamule değer sağlamayan her türlü işlem, faaliyet ve aşamaların tamamının ortadan kaldırılması anlamında özetlenebilmektedir207_.

3.5.2.5 Sürekli İyileştirme

Tam zamanında üretim ortamlarında gerçekleştirilen her hedef geçici ve sürekli iyileştirilebilir olarak kabul edilmektedir. Tam zamanında üretimde sürekli iyileştirme önemli bir amaç olarak işletmelerde yer almaktadır. Sürekli iyileştirmeler, küçük sorunların çözümü ile sağlanmaktadır208

.