2. BÖLÜM
3.4. KALİTE MALİYETLERİ
3.4.3 Kalite Maliyetlerinin Sınıflandırılması
Kalite maliyetleri tüm kaynaklarda dörde ayrılarak sınıflandırılmıştır. Bunlar:
• Önleme Maliyetleri,
• Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri, • İçsel Başarısızlık Maliyetleri, • Dışsal Başarısızlık Maliyetleridir.
Önleme ve ölçme-değerlendirme maliyetleri uygunluk maliyetleri; içsel başarısızlık ve dışsal başarısızlık maliyetleri ise uygunsuzluk maliyetleri çerçevesinde ele alınır153. Her
iki kalite maliyeti de kaliteyi sağlamak için yapılan faaliyetlerin maliyetidir.
Önleme maliyetleri ve ölçme-değerlendirme maliyetlerinin kapsamı incelendiğinde, önceden kalite sorunlarının ortaya çıkmasını önlemek amacı ile gerçekleştirilen faaliyetler olduğundan işletme için zorunlu maliyetler olarak ifade edilebilir. Başarısızlık maliyetleri ise, kalite anlayışı içinde üretim yapılamamasından kaynaklanan maliyetlerdir. Bu nedenle zorunlu olmayan maliyetler olarak ifade edilebilir.
3.4.3.1 Önleme Maliyetleri
Bu maliyetler kalite sisteminin tasarlanması, oluşturulması ve işletme içine yerleştirilmesine ilişkin faaliyetlerin ortaya çıkardığı maliyetler olup, kusur ve uygunluk riskini azaltmak, önlemek veya araştırmak için yapılan tüm faaliyetlerin maliyetidir.154
. Kalitede bir uygunsuzluğu önlemeye yönelik olarak, kalite sisteminin tasarımı, kurulması ve düzenlenmesi ile ilgili maliyetler, önleme maliyetlerini oluşturmaktadır155 Önleme
maliyetleri, hataları çıktıları elemine etmek için gereklidir ve müşteri beklentilerini karşılamak ve ilk defada doğru yapmak gibi uygulamaları içermektedir. Bunları yapmak kolay gibi görünse de, yatırımlar hatalı ürünleri önlemeye yönelik olarak yapılmalıdır. Kaynaklar, eğitimli ve kaliteli çalışanlara, mühendislik ve tasarım geliştirmeye, üretim sistemi ve ekipmanı geliştirmeye, tedarikçiler için teknik desteğe, istatistiksel süreç,
153
Rüstemoğlu vd., s.144.
154 Yükçü, s.94. 155
bozulmayı önlemeye, satıcı sertifikasyon programlarına yatırılmalıdır156.Bu maliyetler
üretim öncesinde ortaya çıkmaktadır.
Bu maliyetler başarısızlık ve değerlendirme maliyetlerini en azda tutmak için gerekli görülen maliyetlerdir Çünkü önleme maliyetlerinin artışı, başarısızlık maliyetlerini azaltmaktadır157.
Önleme maliyetleri aşağıdaki faaliyetlerde gerçekleşen maliyetleri içine almaktadır158;
• Kalite planlaması (kalite sistemlerinin planlanması ve arzulanan ürün kalitesine sağlayacak ürün tasarımı ve müşterilerin kalite konusundaki beklentilerini belirli ölçü ve standartlara bağlama) maliyetleri,
• Kalite güvence sisteminde kullanılacak gerekli muayene, test ve ekipmanların tasarım, geliştirme ve dökümantasyon maliyetleri,
• Arzulanan hizmet tasarım kalitesine ulaşmak için ürünün tasarım ve geliştirme süreci boyunca kalite faaliyetlerinin izlenmesi ile ilgili maliyetler,
• Kalıplar, makineler, sabit değer ve diğer benzeri ekipmanların ölçüm ve bakım maliyetleri,
• Kalite değerlemesinde kullanılan üretim ekipmanlarının ayar ve bakım maliyetleri,
• Ulaşılması düşünülen kaliteyi yakalayabilmek için, tedarikçilerin istenen koşullara uygun gönderme yapıp yapmadığına ilişkin değerlendirme, kontrol, denetleme ve gözlemleme maliyetleri,
• Uygulanacak kalite eğitim programlarına ait katılım, program geliştirme, uygulama, yürütme ve programdaki gerekli düzeltmeleri içine alan maliyetler,
• İşletmede kullanılan tüm kalite kontrol sisteminin değerlendirilmesi ve denetimine ait maliyetler,
156
.Indi vd., s.14.
157
Yükçü, s.94; http://www.altisigma.com/modules.php?name=News&file=article&sid=19, Erişim Tarihi: 20/03/2006.
158
• Kalite eğitim programlarına ait katılım, program geliştirme, uygulama, yürütme ve programdaki gerekli düzeltmeleri içine alan maliyetler
• Gelecekte ortaya çıkabilecek başarısızlıkları önlemek amacı ile verilerin işlenmesi ve analizine ilişkin maliyetler,
• Hataları önleme ve kaliteyi güdüleme gibi programları yeni başarı düzeylerini tutturmaya, kaliteyi daha da yükseltmeye yönelik programların oluşturulması ve yürütülmesine yönelik çalışmalarla ilgili maliyetlerdir.
Ayrıca, konaklama işletmelerinin kaliteyi geliştirmek adına yaptıkları pazar araştırması ile ilgili maliyetler, kalite imaj artırma maliyetleri de önleme maliyetleri içinde yer almaktadır.
3.4.3.2 Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri
Üretim döngüsündeki(girdiler, işlem süreci ve tamamlanan ürünler) çeşitli noktalarda denetlemenin maliyetini kapsayan uygunsuz birimleri tanımlamak için maruz kalınan maliyetlerdir.Belirli faaliyetler, alınan malzemelerin kontrolünü, üretim boyunca test edilmesi, son ürünlerin denetimi ve test edilmesi, tedarikçi gözetimi, örnek değerlendirme ve kalite denetiminin yerine getirilmesini kapsamaktadır159. Değerlendirme maliyetleri
işletmede ürünü istenilen spesifikasyonlarda ve toleranslarda tutmak için katılan tüm muayene ölçme ve değerlendirme maliyetleridir160
.
Değerleme maliyetleri, ürünleri istenen kalite seviyesine uygun hale getirirken üretimde ortaya çıkan maliyetlerdir. Diğer bir ifade ile kalite şartlarına uygunluğun derecesini belirtmek için ortaya çıkan maliyetlerdir. Bu maliyetlere, kusurlu ürünler için yapılan ek maliyetler ile yeniden muayene sonucu ortay çıkan maliyetler dahil edilmez161.
Değerleme maliyetleri aşağıdaki maliyetleri kapsamaktadır162:
• Ürünlerin tasarımının kalite gereksinimlerine uygunluğunu belirlemek amacı ile yapılan üretim öncesi test ve ölçümleme maliyetleri,
159
Indi vd., s.15.
160
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=45, Erişim Tarihi:20/03/2006.
161 Yükçü, s.100. 162
• İşletmeye teslim edilen parça ve malzemelerin muayene ve test maliyetleri, • Üretimde kullanılacak ürünün bünyesine girecek olan hammadde ve
malzemelerin laboratuar değerlemesi ve testlerine ilişkin maliyetler,
• Önce üretim sürecinde sonra da ürünün üretiminin tamamlanmasından sonra ve son olarak da ambalajlama işleminden sonra kalite ile ilgili son kontroller, muayene ve testlerle ilgili maliyetler,
• Ekipmanların amortisman giderleri ve ekipmanların çalıştırılması ile ilgili maliyetler,
• Tehlikeli testler sırasında tüketilen ya da heba edilen malzemelere ilişkin maliyetler,
• Üretilen ürünlerin tüketiciye tesliminden önce istenen kalite düzeyine ulsşıp ulaşmadıklarını ortaya çıkarmak amacı ile gerçekleştirilen faaliyetlere ait maliyetler
• Muhtemel kullanıcı ortamında gerçekleştirilen alan testleri ile ilgili maliyetler, • Diğer yetkililer tarafından ürünlerin üretilmesi ve satışı için verilen izinlerle ilgili
maliyetler
• Sınırlı bekleme süresi olan güvenlik stoklarının ve üretimi tamamlanmamış olan ürünlerin mevcut durumlarının muayenesi ve test edilmesine ilişkin maliyetleri.
3.4.3.3 İçsel Başarısızlık Maliyetleri
Artık, kusurlu ürün, üretme ve tamir, arızaların giderilmesi, veya kusur/başarısızlık analizi, yeniden test etme, yeniden muayene etme ve yeniden tasarımlamadan doğan, taşeronun hatası, değişim izinleri veya imtiyazlar, kalite uyumsuzluğundan doğan kazanç kaybı ve zaman kaybı maliyetleri gibi, kalite halkasının herhangi bir aşamasında bulunan hatalar veya uyumsuzluklardan dolayı işletmede ortaya çıkan maliyetlerdir163. Bu
maliyetlere ek olarak, tedarikçi başarısızlıklarının araştırılması için katlanılan maliyetler, uygun olmayan hizmetlerin düzeltilmesi, temel hizmetin yeterli olmadığı durumlarda
163
yapılan extra faaliyetlerin maliyeti ve hizmet tasarımı düzeltme maliyetleri de içsel başarısızlık maliyetleri içinde yer almaktadır.Bu maliyetler, ürün müşteriye gönderilmeden önce tespit edilen hatalar ile ilgilidir. Eğer ürünün müşteriye gönderilmeden önce hiçbir hata yoksa, söz konusu maliyetler ortaya çıkmayacaktır İçsel başarısızlık maliyetleri üretimde ortaya çıkan maliyetlerdir.
3.4.3.4 Dışsal Başarısızlık Maliyetleri
Kalite maliyetlerinin en önemli kategorisidir ve üretimden sonra ortaya çıkan maliyetlerdir. Yani bu maliyetler ürün müşteriye gönderildikten sonra ortaya çıkan maliyetlerdir. Dışsal başarısızlık maliyetleri, müşteriye dağıtılan uyumsuz birimlerin maliyetini içermektedir. Bu maliyetler, içsel başarısızlık maliyetlerinin tümünü ve buna ek olarak müşteriye dağıtımın maliyetlerini, yerine koyma, tamir, garanti, ürün sorumluluğunu kapsamaktadır164.
Hatalı ürünlerin yenileriyle değiştirilmesi, garanti kapsamındaki hizmetler ve tahakkuk eden cezaların değerlendirilmesi sonucu ürünlerin müşteriye tesliminden sonra ortaya çıkan maliyetlerdir. Müşteri şikayetleri, garanti süreci içinde yerine getirilen sorumluluklar, kabul edilmeyen ya da iade edilen ürünler, kalite gereksinimlerine uymayan ürünlerin müşteri tarafından kabul edilmesini sağlamak amacı ile fiyat indirimi gibi maliyetler,satış sonrası müşteri ile iletişim kurma sağlamak için katlanılan maliyetler, sorumluluk davaları sonucu oluşabilecek muhtemel zararları hafifletmek amacı ile yaptırılan sigortalar için prim ödemeleri nedeni ile oluşan maliyetleri kapsamaktadır165
. Bu maliyetlerin dışında bir de maddi olmayan kalite maliyetleri vardır. Bu maliyetler, kayıp müşterileri, çalışan devirhızı, azalan verimlilik, müşteri memnuniyetsizliği ve kaybolmuş satışları içermektedir. Maddi olmayan kalite maliyetlerini, maddi olan kalite maliyetlerine göre ölçmek daha zordur166
. 164 Indi vd., s.15. 165 Yükçü, s.94; http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=45. 166 Indi vd., s.15.
İşletmelerin kalite programlarını uygulamaları için çok önemli nedenler vardır. Bu nedenler, karlılık (maliyet azaltma), müşteri memnuniyetini sağlamak, verimliliği artırmak ve çevresel kalite kanunlarına uymaktır167.