Talebeleri

Vâhidî, çeĢitli ilim dallarında ihtisas yapıp medrese eğitimini bitirdikten sonra Nîsâbûr‟un değiĢik medreselerinde yıllarca müderrislik yapmıĢ ve pek çok seçkin alimin yetiĢmesine vesile olmuĢtur. Müderrislik hayatına atıldıktan kısa bir süre sonra namı civarda duyulan Vâhidî‟nin medresesine öğrenciler akın etmiĢlerdir. Vâhidî, kendisine yönelen öğrencileri ihmal etmemiĢ, eğitimlerini önemsemiĢ ve mezuniyetlerine kadar onlarla ilgilenmiĢtir. 184

Ebû‟l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cebbâre el-Mağribî el-Huzelî (ö. 465/1073), Vâhidî‟nin öğrencilerindendir. Vâhidî‟den kırâat dersleri alan bu zat ömrünün sonlarında gözlerini kaybetmiĢtir. Mağribî, kelam ve nahiv ilimleriyle de ilgilenmiĢtir. Nitekim o, tabakat kitaplarında nahivci, kelamcı ve mukrî diye nitelendirilmiĢtir. Hocası Vâhidî‟den kırâat rivayetinde bulunan Mağribî, bu ilim için bir çok Ģehre yolculuk yapıp bu alanda uzmanlaĢmıĢ ve nihayetinde el-Kâmil fi‟l-

Kirâe adlı bir eser kaleme almıĢtır. 185

Ebû‟l-Hasan Ali b. Sehl b. Abbâs en-Nîsâbûrî (ö. 491/1098) de Vâhidî‟nin ilminden istifade etmiĢ öğrencilerindendir. Âlim abid ve zâhid olan Ebû‟l-Hasan, Buhârî‟nin meĢhur Sâhih‟ini Nizâmiyye medresesinde münavebeli bir Ģekilde hocası Vâhidî ve Ebû Sa„îd el-Hîrî‟den ders almıĢtır. Nîsâbûr uleması arasında hocası

180 _{Ġbn Kesîr, Ebû‟l-Fîdâ Ġsmâîl „Ġmâduddîn Ġsmâîl b. ġihâbuddîn „Umer, Tabakâtu‟l-Fukehau‟Ģ-}

ġâfî„iyyeti, (Thk. Abdulhefîz Mansûr), Dâru‟l-Medâri‟l-Ġslâmî, Beyrût, 2004. I,303; Subkî, Tabakâtu‟Ģ-ġâfî„iyyeti‟l-Kubrâ, V, 136.

181 _{Zehebî, el-„Ġber, II, 262; Vâhidî, el-Vesît fî Tefsîri‟l-Kur‟âni‟l-Mecîd, I, 70; Vâhidî,}

Esbâbu‟n-Nuzûl, s. 8-24-27-455.

182

Bâherzî, Dumyetu‟l-Kasr ve „Usâretu Ehli‟l-„Asr, II, 1018. 183

Sem‟ânî, „Abdulkerîm b. Muhammed b. Mensûr Ebû Sa‟d, el-Ensâb, (Thk. Ebu Yahya el- Mua„limî), Mektebetu Ġbn Teymiyye, Kâhire, 1980, VI, 336; Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-

Nubelâ, XVII, 276; Mehdî, a.g.e., s.65; Altındağ, a.g.e., s. 38.

184 _{Yâkût el-Hamevî, Mu„cemu‟l-Udebâ, IV, 1660; Suyûtî, Buğyetu‟l-Vu„ât, II, 145; Hânsârî,}

a.g.e., V, 234; Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, XVIII, 340; Ġbnu‟l-Kiftî, a.g.e., II, 223;

Bâherzî, a.g.e., II, 1017; Ġbn Hallikân, a.g.e., III, 303; Ġbnu‟l-„Ġmâd, a.g.e., III,292.

185 _{Zehebî, el-„Ġber, III, 320; Fârisî, el-Muntahâb, s. 490; Ġbn Cezerî, Gâyetu‟n-Nihâye fî}

38

Vâhidî ile birlikte nam salan Ebû‟l-Hasan KuĢeyrî ve Ebû Osmân Sâbûnî‟den de istifade etmiĢtir. 186

Ebû Nasr Abdulkerîm Ali b. Ahmed b. Muhammed el-HuĢnâmî (ö. 492/1098) de Vâhidî‟nin öğrencilerindendir.187 Vâhidî‟nin seçkin öğrencilerinden biri de Ebû Saî„d Huseyn b. Muhammed b. Mahmûd b. Sûret (ö. 506/1112)‟tir. Ebû Osmân Sâbûnî‟nin torunu olan Ebû Saî„d, Hocası Vâhidî‟den tefsir dersleri almıĢtır. Ebû Saî‟d, Vâhidî dıĢında pek çok hocadan da ders almıĢtır.188

Vâhidî‟nin öğrencilerinden biri de Ebû‟l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Ġbrâhîm el-Meydânî (ö.518/1124)‟dir. Meydânî, dönemindeki edebiyatçıların öncüsüdür. Hocası Vâhidî‟den tefsir ve nahiv derslerini alan Meydânî, Vâhidî‟nin ilmî derinliğini elde etmiĢtir.189 Deyimler, ata sözleri ve lugat alanında da yetkin olan Meydânî, bu alanlarla ilgili Mecma„u‟l-Emŝâl, es-Sâmî fi‟l-

Esâmî, Nuzhetu‟t-Tarf fî „Ġlmi‟s-Sarf, en-Nahvu‟l-Meydânî ve el-Unmûzec fi‟n-Nahv

adlı eserleri kaleme almıĢtır.190

Vâhidî‟nin ilim meclisinde yetiĢen talebelerinden biri Ebû Nasr Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-Erğiyânî (ö. 520/1125)‟dir. Tabakat kitaplarında müftü, fakih, abid ve takva ehli olarak nitelenen Erğiyânî, Cuveynî‟den fıkıh ilmini okumuĢtur. Vâhidî‟den hadis dersleri alan Erğiyânî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Halef eĢ-ġîrâzî(ö.?), Ebû Ali b. Nebhân el-Kâtib (ö.?) ve baĢka hocalardan farklı ilim alanlarında dersler almıĢtır. Bunun dıĢında Sem„ânî gibi ünlü alîmler de Erğiyânî‟den rivayette bulunmuĢtur.191

Erğiyanî, Vâhidî‟nin

ًفكيدًٌنىفيػت فىأ ىلاٍو ىل ىفيسويي ىحيًر يدًجىىلَ ًٌنًّإ ٍميىويبىأ ىؿاىق ييرًعٍلا ًتىلىصىف اَّمىلىك

Yûsuf‟un kokusunu alıyorum” dedi.”192

ayetiyle ilgili tefsirini Ģu Ģekilde nakletmektedir: Müjdeci, Yûsuf‟un gömleğini Hz.Ya„kûb‟a getirmeden önce saba

186 _{Subkî, a.g.e., V, 258; Fârisî, el-Muntahâb, s. 394; Hânsârî, a.g.e., V, 239; Mehdî, a.g.e., s. 74.} 187 _{Fârisî, el-Muntahâb, s. 336; Sem„anî, el-Ensâb, II,372; Ayrıca HuĢnâmî nisbesi için bkz. Ġbn}

Esîr, el-Lubâb fî Tehzîbi‟l-Ensâb, I, 447. 188

Fârisî, el-Muntahâb, s. 204.

189 _{Ġbnu‟l-Kiftî, a.g.e., I, 121;Sem „anî, el-Ensâb, XI,563.}

190 _{Ġbnu‟l-Enbârî, Ebû‟l-Berekât Kemâluddîn b. Muhammed, Nuzhetu‟l-Elibbâ fî Tabakâti‟l-}

Udebâ Mektebetu‟l-Menar, Ürdün, 1985, s. 288; Ġbn Hallikân, a.g.e., I, 148; Yâkût el-

Hamevî, Mu„cemu‟l-Udebâ, V, 45; Tüccar, Zülfîkar, “Meydânî”, DĠA, Ġstanbul, 2004, XXIX, 504.

191 _{Subkî, a.g.e., VI, 108.} 192 _{Yusuf, 12/94.}

39

yeli, Yûsuf‟un kokusunu babasına ulaĢtırmak için Allâh‟tan izin istemiĢtir. Saba yeli, söz konusu izni aldıktan sonra, müjdeciden önce, Yûsuf‟un kokusunu babası Hz.Ya„kûb‟a ulaĢtırmıĢtır. 193

Ebû Bekr Yahyâ b. Abdirrahîm el-Makberî (ö. 522/1128) de Vâhidî‟nin öğrencilerindendir. Makberî, Vâhidî dıĢında Ebû Hafs b. Mesrur (ö. 448/1056), Ebû Osmân es-Sâbûnî, Beyhakî ve baĢka bir çok âlimden de ders almıĢtır. Bunun dıĢında Makberî, Vâhidî‟nin el-Basît, el-Vesît, el-Vecîz ve Tefsiru‟n-Nebî gibi eserlerini Sem„ânî‟ye aktarmıĢ ve bu eserlerle ilgili ona icazet vermiĢtir.194

Ebû‟l-Fadl Muhammed b. Ahmed el-Merûzî el-Mâhiyânî (ö. 525/1131) de Vâhidî‟nin öğrencilerindendir. Mahiyanî, Vâhidî‟den hadis dersleri aldığı gibi Cuveynî, Merv‟de bulunan Ebû‟l-Fadl et-Temîmî (ö.?) ve Ebû Sa„d el-Mutevelli (ö.?)‟den de fıkıh dersleri almıĢtır.195 Bununla birlikte Mâhiyânî, Vâhidî‟nin el-Vesît adlı tefsirinin tümünü Sem„ânî‟ye dinletmiĢtir.196

Vâhidî‟nin bir diğer öğrencisi de Ebû‟l-Hasan Abdulğâfir b. Ġsmâîl b. Abdilğâfir b. Muhammed el-Fârisî (ö. 529/1134)‟dir. Arap dilinde ve hadis ilminde yetkin olan Ebû‟l-Hasan el-Fârisî, anne tarafından dedesi olan KuĢeyrî ve Cuveynî‟den de istifade etmiĢtir. Nîsâbûr dıĢındaki ilmî seyahatlerinin ardından Nîsâbûr‟a yerleĢmiĢ ve bir camide imam hatiplik yapmıĢtır.197

Üretken bir kaleme sahip olan Ebû‟l-Hasan el-Fârisî, el-Mufhim bi ġerhi Ğaribi Sahihi Muslim, es-Siyâk

li Tarihi Nîsâbûr ve Mecma„u‟l-Ğarâib fi Ğarîbi‟l-Hadîs adlı eserleri kaleme

almıĢtır.198

Ebû‟l-„Abbâs Muhammed b. Fadl b. Ahmed el-Furâvî (ö. 530/1135) de Vâhidî‟nin ilim halkasında bulunmuĢ öğrencilerindendir. Tabakat âlimleri tarafından “Horasan ehlinin müsnedi, fakih, müftü, güzel huylu ve isnadı kendinde barındıran

193

Ġbn Hallikân, a.g.e., IV, 221.

194 _{Sem‟ânî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mensûr b. Muhammed b. Abdulcebbâr Ebû Sa‟d, et-}

Tehbîr fî Mu„cemi‟l-Kebîr, yrs. Tarih Yok. I, 299.

195 _{Ġbn Esîr, el-Lubâb fî Tehzîbi‟l-Ensâb, III, 157; Subkî, a.g.e., VI, 69; Mehdî, a.g.e., s. 74.} 196

Sem„anî, el-Ensâb, II,103; Fârisî, el-Muntahâb, s. 73; Ġsnevî, Tabakâtu‟Ģ-ġâfî„iyye, II, 424, 197 _{Hânsârî, a.g.e., V, 94.}

198 _{Ġbn Kâdi ġuhbe, Tabakâtu‟Ģ-ġâfî„iyye, I, 343; Zehebî, Tezkîretu‟l-Huffâz, IV, 1275, . Ġbn} Hallikân, a.g.e., III, 225; Sem„anî et-Tehbîr fî Mu„cemi‟l-Kebîr, s.147.

40

kiĢi” gibi vasıflarla nitelendirilen Furâvî, hocası Vâhidî‟nin el-Vecîz adlı eserinin ravilerindendir.199

Usul ve fıkıh alimi olan Ebû Ġsmail b. Ebî Sâlih, (ö. 532/1137) de Vâhidî‟nin ilminden istifade etmiĢ öğrencilerdendir.200 Ebû Ġshâk Ġbrâhîm b. Ahmed el- Merverûzî (ö. 533/1138) de Vâhidî‟den el-Vesît adlı tefsirini okumuĢtur.201 Vâhidî‟den aldığı icazete binaen ondan tefsir rivayetinde bulunan Ahmed b. Tâhir b. Saî‟d el-Horasânî (ö.?) de onun öğrencilerindendir.202

Vâhidî‟nin bir diğer öğrencisi Ebû Nasr Erğiyânî‟nin ağabeyi Ebû‟l-„Abbâs Ömer b. Abdillâh el-Erğiyânî (ö. 534/1139)‟dir. KardeĢi Ebû Nasr Erğiyânî‟den on yaĢ büyük olan Ebû‟l-Abbâs da fıkıh ilmini Cuveynî‟den almıĢtır.203

Tabakat kitaplarında kendisinden fakih, sâlih, doğru sözlü ve çok hayırlı biri olarak bahsedilen Ebû‟l-„Abbâs, Vâhidî ve Cuveynî dıĢında KuĢeyrî, Ebû Hâmid Ahmed b. Hasan el-Ezherî (ö.?) ve Ebû Bekr Muhammed b. Saffâr (ö.?) gibi baĢka âlimlerden de dersler almıĢtır. Bunu dıĢında Ebû‟l-„Abbâs, hocası Vâhidî‟nin Esbâbu‟n-Nuzûl adlı eserinin ravilerindendir. Bu kitâbın tahkiki yapılırken Ebû‟l-„Abbâs‟ın rivayeti dikkate alınmıĢtır. 204

Vâhidî‟nin öğrencileri arasında ondan en çok istifade ettiği söylenen ve dolayısıyla onun en önemli öğrencisi olduğu belirtilen kiĢi Ebû Muhammed Abdulcebbâr b. Muhammed b. Ahmed el-Huvvârî (ö. 553/1158)‟dir. Bu zat Vâhidî‟ye gelmeden önce Cuveynî‟nin yanında iyi bir fıkıh eğitimi almıĢ ve Meniî„ camisinin imamlığını yapmıĢtır. 205

Huvvârî, hocası Vâhidî‟nin el-Vesît adlı tefsirini bizzat kendisinden rivayet etmiĢtir. Vâhidî‟nin biyografisini ele alan kaynakların kahir ekseriyeti mutlaka Huvvârî‟nin onun ilim halkasında bulunduğundan bahs eder. Dolayısıyla Huvvârî, Vâhidî‟nin en seçkin öğrencisi kabul edilmiĢ ve Vâhidî‟nin ismi anıldığında muhatabın aklında Huvvârî adı kendiliğinden gelir olmuĢtur.206

Müftülük yapan, mütevazı ve faziletli bir kiĢiliğe sahip olan Huvvârî, Vâhidî ve

199 _{Ġbn Asâkir, Ebû‟l-Kâsım „Alî b. Hasan b. Hibetillâh ed-DimaĢkî, Tebyînu Kizbi'l-Mufteri Fî}

ma Nusibe ila'l-Ġmâm Ebi'l-Hasani'l-EĢ'arî, DimaĢk, 1929, s. 324; Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, XIX, 489; Zehebî, el-„Ġber, II, 438; Subkî, a.g.e., VI, 166.

200

Zehebî, Tezkîretu‟l-Huffâz, IV, 1277; el-„Ġber, II, 441. Subkî, a.g.e., VI, 95. 201 _{Vâhidî, el-Vecîz fî Tefsîri‟l-Kitâbi‟l-‟Azîz, I,20; Subkî, a.g.e., V, 241.} 202 _{Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, XX, 196.}

203 _{Vâhidî, et-Tefsîru‟l-Basît, (NeĢredenin mukaddimesi), I, 71.} 204

Sem„anî, el-Ensâb, I, 185,- VI, 57; Subkî, a.g.e., VII, 247.

205 _{Edirnevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu‟l-Mufessirîn, (Thk. Suleymân b. Sâlih el-Hızî),} Mektebetu‟l-„Ulûm ve‟l-Hikem, 1994, I,127; Subkî, a.g.e., VII, 144.

41

Cuveynî‟nin dıĢında Beyhakî ve KuĢeyrî gibi dönemin seçkin ilim adamlarından da ders almıĢtır. Sem„ânî, Huvvârî‟nin ders halkasında bir çok eser okuduğunu ve ondan bir çok Ģey yazdığını belirtmektedir.207