I. III Ġlmî Ortam
1.4. HAKKINDA YAPILMIġ ÇALIġMALAR
Çok yönlü bir âlim olan Vâhidî, çeĢitli ilim dallarında eserler kaleme almıĢ ve günümüze kadar araĢtırmacıların ilgisini çekmiĢtir. Nitekim gerek Türkiyede gerekse Ġslâm âleminin diğer ülkelerinde Vâhidî‟yle ilgili çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu çalıĢmalardan kastımız, Vâhidî‟nin tefsir, Kur‟ân ilimleri, edebiyat ve dil alanında verdiği eserlerin tahkikleri, özetleri ve müellifin bu alanlardaki görüĢleri hakkında hazırlanan kitap, makale ve ansiklopedi maddeleri Ģeklinde olan çalıĢmalardır. Ancak belirtmek gerekir ki Vâhidî‟yi konu edinen çalıĢmaların yeterli bir düzeyde olduğu söylenemez. Zira müfessir tefsir alanındaki onca eserine rağmen Râzî, ZemahĢerî, Kurtubî, Beydâvî ve diğer müfessirler kadar hakkında çalıĢılm yapılmamıĢtır. Hatta ülkemizdeki bazı akademik çevrelerde dahi Vâhidî‟nin sadece Esbâbu‟n-Nuzûl isimli eseri bilinmektedir. Müfessirle ilgili yapılmıĢ çalıĢmalar tarafımızdan araĢtırılmıĢtır. Gerek internet ortamında gerekse süreli yayınlarda yaptığımız taramalar neticesinde tespit dilen çalıĢmalar aĢağıdaki Ģekilde tasnif edilmiĢtir.
1.4.1. Türkiye‟deki ÇalıĢmalar
Ülkemizde Vâhidî hakkında yapılan çalıĢmaların iki yüksek lisans tezi, iki makale, iki çeviri ve bir ansiklopedi maddesi olduğu görülmektedir.
1.4.1.1.Tezler
Tezlerin birincisi, Mustafa Altundağ‟a aittir. “Müfessir el-Vâhidî ve
Fadâilu‟s-Suver Adlı Kitâbı” isimli bu yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü‟nde, 1988‟de sunulmuĢtur. Diğer tez ise Yasemin Avcı Kaya‟nındır. “Vâhidî'nin el-Vasît Adlı Tefsirindeki Metodu” adlı bu çalıĢma yüksek lisans tezi olarak Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü‟nde 2009‟da hazırlanmıĢtır.357
356 Vâhidî, et-Tefsîru‟l-Basît, (NeĢredenin mukaddimesi), I, 91. 357http://ktp.isam.org.tr/?url= EriĢim Târîhi, 02.01.2017.
67
1.4.1.2.Makaleler
Konuyla ilgili yazılan makalelerin ilki, “Vâhidî ve Tefsirindeki Metodu”. Osmân Kara‟ya aittir.358 “Ebû‟l-Hasan el-Vâhidî‟nin Hayatı, Eserleri ve Tefsir
Tarihindeki Yeri” adlı makale ise Hadiye Ünsal tarafından yazılmıĢtır.359
1.4.1.3. Ansiklopedi Maddesi
Konuyla ilgili bir ansiklopedi maddesine rastlanılmıĢtır. O da Abdurahman Çetin‟nin, “Vâhidî” isimli maddesidir.360
1.4.1.4. Çeviri
Necati Tetik ve Necdet Çağıl, Kur‟ân-ı Kerîm‟in ĠniĢ Sebepleri.361
Mehmet Alî Kara, el-Vecîz fî Tefsîri‟l-Kitâbi‟l-Azîz Tercümesi.362
1.4.2. Türkiye DıĢındaki ÇalıĢmalar
Vâhidî, Ġslâm âleminin diğer ülkelerinde de çalıĢılmıĢtır. Ancak hak ettiği Ģekilde ilgi gördüğü söylenemez. Nitekim bu çalıĢmalar kemiyet açısından hatırı sayılır bir miktar teĢkil etmemektedir. Müfessirle ilgili yurt dıĢında yapılan çalıĢmalar aĢağıdaki Ģekilde tasnif edilebilir.
1.4.2.1. Ġhtisar
Yapılan incelemeler neticesinde Vahidî‟nin eserleriyle ilgili bir ihtisar çalıĢmasına rastlanmıĢtır. O da Ġbrâhîm b. Ömer el-Ca„berî(ö. 732/1332)‟nin
Esbâbu‟n-Nuzûl‟un kısaltmasından derlediği Takrîbu‟l-Me‟mul fi Tertîbi Esbâbi‟n- nuzûl isimli çalıĢmasıdır.363 Ca„berî, bu çalıĢmasında Vâhidî‟nin Esbâbu‟n-Nuzûl adlı Eserinin, isnadlarını hazfederek kısaltmıĢtır.
1.4.2.2. Tahkikler
Vâhidî‟nin eserleri için özellikle Arap âleminde bir çok tahkik gerçekleĢtirilmiĢtir. Söz konusu tahkikler Ģunlardır: Seyyid Ahmed Sakar,364
Mustafa Dîb el-Buğâ,365 Seyyid el-Cumeylî,366 „Ġsâm b. Abdilmuhsin el-
358
GümüĢhane Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 2, sayı: 3 (2013). 359
Çukurova Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, sayı, 13, s. 135-164. 360 Abdurahman Çetin, “Vâhidî” DĠA, Ġstanbul, 2012.
361 Esbabu‟n-Nuzûl‟ün çevirisi, Erzurum, Tarih Yok. 362 yrs. Tarih Yok.
363
Bkz. Suyûtî, el-Ġtkân I, 59; Altındağ, a.g.e., s.44; Rıdvan, a.g.e., s.12. 364 Kâhire, 1969.
365 DimaĢk, 1988. 366 Beyrût, 1990.
68
Humeydân,367 Kemâl Besyûnî Zağlûl368 ve Mâhir Yâsîn el-Fahl,369 Vâhidî‟nin
Esbâbu‟n-Nuzûl isimli eserini ayrı ayrı tahkik etmiĢlerdir.370 Mustafa es-Sakkâ371 ve Safvân Adnân Dâvûdî372 de onun el-Vecîz fî Tefsîri‟l-Kitâbi‟l-Azîz adlı eserini tahkik etmiĢlerdir. Âdil Ahmed Abdulmevcûd vd. de onun el-Vesît fî tefsîri‟l-Kur‟âni‟l-
mecîd,373 Adil el-Ferîcât, Kitâbu‟d-Da„âvât ve‟l-Fusûl,374 el-Fevdân, Muhammed b. Sâlih b. Abdillâh, et-Tefsîru‟l-Basît375 ve Afîf Muhammed Abdurrahmân376 da onun
el-Vesît fi‟l-Emsâl isimli eserlerini tahkik etmiĢlerdir.
1.4.2.3. Kitaplar
Vahidî ve eserleriyle ilgili iki kitap çalıĢmasının yapıldığı görülmektedir. Bunlar, Ġsmail b. Muhammed el-Hadramî(ö. 677/1278)‟nin „Umdetu‟l-Kavî ve‟d-
Daîfi el-KâĢif li mâ Vakaa‟ fî Vesîti‟l-Vâhidî mine‟t-Tebdîl ve‟t-Tahrîf ve Ebû‟l-
Fedâil Ahmed b. Abdillatîf et-Tebrîzî‟nin Mecma„u‟l-Eltâf fi‟l-cem„i beyne Letâ„ifi‟l-
Basît ve‟l-KeĢĢâf adlı çalıĢmalardır.377
1.4.2.4. Tezler
Vâhidî ile ilgili yazılan tezler Ģunlardır: Cevde Muhammed Muhammed el- Mehdî‟nin, el-Vâhidî ve Menhecuhu fi‟t-Tefsîr,378 Mehâ Abdurrahmân Netû‟nun, el-
Vâhidî ve Menhecuhû fi‟l-Akîde: „Ard ve bahs,379 Rıdâ Bilâl Receb‟in, et-
Tazavvuku‟l-Edebî „Ġnde‟l-Vâhidî: es-Seyfiyyât Nemûzecen ma„a ġerhi‟l-Vâhidî li- Dîvâni‟l-Mutenebbî,380
Gıyâs Muhammed Bâbû‟nun ez-Zevâhiru‟n-Nahviyye fî
ġerhi‟l-Vâhidî li-Dîvâni‟l-Mutenebbî,381
, Salih el-Ferrâc‟ın el-Vâhidî en-Nahvî min
Hilâli Kitabihi el-Bâsît,382 ġec„î Ali es-Seyyid Ferecânî‟nin el-Kadayâ‟n-Nahviyye
367 Beyrût, 1991. 368
Beyrût, 1991. 369 Riyad 2005
370 Çetin, Abdurahman, Vâhidî, DĠA, Ġstanbul, 2012, XXXXII, s. 438-439. 371 Kâhire, 1955. 372 DimaĢk, 1995. 373 Beyrût, 1994. 374 DimaĢk, 2008. 375 Riyad, 2010. 376 Kuveyt, 1975.
377 Katib Çelebî, a.g.e., II, 1597; Vâhidî, el-Vecîz fî tefsîri‟l-kitâbi‟l-„azîz, (NeĢredenin Mukaddimesi), I, 32.
378 Doktora Tezi, Câmia„tu Ezher, Kâhire, Tarih Yok. 379
Doktora Tezi, Câmia„tu Ummulkurâ, Mekke, 2006. 380 Yüksek Lisans Tezi, el-Câmia„tu‟l-Lubnâniyye, 1996. 381 Yüksek Lisans Tezi, Câmia„tu TiĢrîn, Lazkiye, 2005.
69
ve‟s-Sarfiyye fî‟l-Vesît383
„Abdurrahmân, b. Hasan b. „Abduh el-Bârkiyyî, en‟Nehvu
fî‟l-Vesît li‟l-Vâhidî384
ve Ahmed el-Fâlih‟in Eseru „Ġlmi Esbâbi‟n-Nuzûl „inde‟l- Vâhidî fî Tefsîrihi‟l-Basît min Evveli‟l-Fâtiha ilâ Nihâyeti Sûreti‟l-Mâide385 isimli çalıĢmalarından ibarettir.
1.4.2.5. Makaleler
Vâhidî ile ilgili kaleme alınan makalelerin iki tane olduğu görülmektedir. Bunlar da Rıdvan, Ömer Ġbrâhîm‟in, el-Vâhidî ve Menhecuhu fi Tefsîrihi‟l-Basît386 ve Walid A.Saleh‟in “The Last of the Nishapuri School of Tafsîr: Al-Wâhidî (d.
468/1076) and His Significance in the History of Qur‟anic Exegesis”387 adlı makaleleridir.
383
Doktora Tezi, Câmia„tu Ezher?
384 Yüksek Lisans Tezi, Câmia„tu Ummu‟l-Kura, Mekke, 2005.
385 Yüksek Lisans Tezi, Camia„tu‟l-Ġmam Muhammed b. Suûd el-Ġslâmî, 1429. 386 Camia„tu‟l-Medînetu‟l-„Alemiyye, Malezya, 2011.
387
Journal of the American Oriental Society, Vol: 126, American, 2006. Bkz. Hadiye Ünsal, Ebû‟l-
Hasan el-Vâhidî‟nin Hayatı, Eserleri ve Tefsir Târîhindeki Yeri, Çukurova Üniversitesi
70