Tıbbi müdahale, kişiyi bedensel, fiziksel veya ruhsal bir rahatsızlık veya bozukluktan korumak, rahatsızlık oluşmuşsa bunu teşhis ve tedavi etmek, bu mümkün olmadığı takdirde etkilerini en aza indirmek ya da acıları dindirmek ve kişinin iyileşmesinden sonra iyilik halinin devamını sağlamak amacıyla tıp mesleğini icraya kanunen yetkili ve konusunda eğitim almış kimseler tarafından tıp bilimince genel kabul görmüş kural ve esaslara uygun olarak gerçekleştirilen, en basit teşhis ve tedavi yöntemlerinden en ağır cerrahi müdahalelere kadar uzanan girişimsel ve/veya girişimsel olmayan her çeşit faaliyettir90.
bulundurmakla yükümlü olmadığı, ancak tedaviyi gerçekleştirecek donanıma sahip olmamasına rağmen tedavinin yapılması halinde üstlenme kusuru bulunduğu yönünde bkz. Hakeri, ss. 303–304.
90 Bayraktar, s. 24; Nevzat Gürelli, “Hukuk Açısından Cerrahi Müdahalenin Sınırları”, İÜHFM,
Doğumunun 100. Yılında Atatürk’ e Armağan, C. 45–47, S. 1–4, 1982, ss. 270-271; Ayan, s. 5; Aşçıoğlu, s. 2 ; Çilingiroğlu, s. 15; Ahmet Taşkın, Organ ve Doku Nakillerinde Hekimin Cezai
Sorumluluğu, Adil Yayınevi, Ankara, 1997, s. 40; Sütlaş, s. 42; Çakmut, s. 24; Hatice Sarıtaş, Hasta Hakları Açısından Hekim Sorumluluğu, Bilge Yayınevi, Ankara, 2005, s. 18; Filiz Yavuz İpekyüz, Türk Hukukunda Hekimlik Sözleşmesi, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006, s. 22; Merter Özay, Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahalelerde Hekimin Hukuki Sorumluluğu, Yetkin Yayınları, Ankara
2006, s. 20; Savaş, (Sorumluluk), s. 54; Battal Yılmaz, Açıklamalı-İçtihatlı Hekimin Hukuki
Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, 2. Baskı, Ankara, 2010, s. 1; Mehmet Emin Özgül, Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Uygunluğu, On İki Levha Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2010, s. 5-6; Zarife
Şenocak, “Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası”, AÜHFD, C.50, S.4, 2001, s. 66; Hasan Seçkin Ozanoğlu, “Hekimlerin Hastalarını Aydınlatma Yükümlülüğü”, AÜHFD, C.52, S.3, 2003, ss. 58–59; Mustafa Kıcalıoğlu, “Yargı Kararları Işığında Doktorun (Hekimin) Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki Sorumluluğu”, THD, S. 4, Aralık 2006, s. 17; Petek, s. 179; Özlem Yenerer Çakmut, “Tıpta Aydınlatma ve Rıza”, Roche Sağlık Hukuku Günleri, C. I, Tebliğler, İstanbul, 2007, (Tıpta Aydınlatma) s. 4; Fatih Birtek, “Tıbbi Müdahaleler Açısından Komplikasyon-Malpraktis Ayrımı”,
İBD, C.81, S.5, 2007, s. 1998; Hakan Hakeri,”Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğunun Koşulları
Tıbbi müdahalenin asıl amacı teşhis ve tedavidir91. Teşhis ve tedavi amacı doğrudan olabileceği gibi, estetik müdahaleler92, cinsiyet değişikliği93, kısırlaştırma94 organ - doku nakli95 ve tedavi amaçlı tıbbi deneme96 müdahalelerinde olduğu gibi
Hataları (Malpraktis) Komplikasyon ve Sağlık Mesleği Mensuplarının Sorumluluğu (Yayına
Hazırlayan: Prof. Dr.Yener Ünver), İstanbul, 2008, (Tıbbi Müdahale), s. 15; Berna Özpınar, “Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki Sorumluluğun Türleri”, Sağlık Hukuku Kurultayı, 1-3 Kasım 2007, Ankara Barosu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2009, s. 270; Halide Savaş, “Yargı Kararları Işığında Hekimin Sorumluluğu”, Sağlık Hukuku Kurultayı, 1-3 Kasım 2007, Ankara Barosu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2009, (Hekimin Sorumluluğu), s. 178; Mehmet Demir, “Hekimin Sözleşmeden Doğan Sorumluluğu”, AÜHFD, C.57, S.3, 2008, (AÜHFD), s. 234; Mustafa Çeker, “Tıbbi Müdahalelerde Hukuka Uygunluk Sorunu“, http://www.cu.edu.tr/insanlar/ mceker/t%C4 %B1bbim%C3%BCdahaleler .rtf (19.09.2010); Mustafa Kıcalıoğlu, Doktorların ve Hastanelerin Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan
Hukuki Sorumlulukları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011, (Doktorların Sorumlulukları), s. 1.
91 Ayan, s. 5, 15; Bayraktar, s. 6; Zevkliler, s. 23; Birtek, s. 1998; Yahya Deryal, “İnsan Sağlığına ve
Vücut Bütünlüğüne Yönelik Tıbbi Müdahalelerde Hastanın Rızası”, www.hastahaklari.org/aydin1htm
(19.09.2010); Çeker; Özgül, s. 6.
92
Doktrinde çoğunluk, güzelleştirme amaçlı estetik müdahalelerin kişinin ruh sağlığına yönelik olduğu düşüncesinden hareketle estetik müdahalelerde dolaylı tedavi amacı olduğunu savunmaktadır. Ancak bu yazarlar dahi sadece zevk veya gelir artırma amaçlı müdahalelerde dolaylı tedavi amacı bulunmadığını ve bu müdahalelerin hukuka aykırı olduğunu belirtmektedir. Bu yönde bkz. Belgesay, s. 75; Bayraktar, s. 168; Zevkliler, s. 28 vd.; Enis Sarıal, Sağlar arası Organ Nakillerinden Doğan
Hukuksal İlişkiler, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1986, ss. 76–77; Ayan, s. 34; Aşçıoğlu, ss.
51-52; Çilingiroğlu, ss. 20–21; Şenocak, s. 66; Elçin Arı, “Estetik Cerrahın Hukuki Sorumluluğu,
İzBD. Ocak 2002, ss. 13–14; İpekyüz, s. 24, 31; Petek, ss. 182–184; Savaş, (Sorumluluk), s. 57;
Çakmut, s. 182; Ahmet Nezih Kök ve Hasan Çankaya, “Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahalelerde Tıbbi, Etik ve Hukuki Sorunlar” Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, C. 11, S. 3, 2003, ss. 200-201; Ünal Er,
Sağlık Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara 2008, ss. 116–117; Çeker. Tedavi amaçlı cerrahi
müdahaleler ile kozmetik amaçlı cerrahi müdahalelerin ayrılması gerektiğini ve kozmetik amaçlı estetik müdahalelerde hiçbir zaman dolaylı da olsa bir tedavi amacı bulunmadığı yönünde bkz. Barış Erman, Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003, ss. 200–201; B.Yılmaz, s. 61. Ayrıca estetik müdahalelerin tıbbi müdahale sayılamayacağı yönünde bkz. Gürelli, s. 272.
93 Cinsiyet değiştirmek isteyen kişinin akıl hastası olduğu ve müdahale ile bu kişinin tedavi olanağı
ortadan kaldırıldığından cinsiyet değişikliğine izin verilemeyeceği yönünde günümüzde kabul edilmeyen görüş için bkz. Gürelli, s. 273.Transeksüellere yönelik cinsiyet değişikliği müdahalelerinde dolaylı tedavi amacı bulunduğu yönünde bkz. Bayraktar, s. 167; Çilingiroğlu, s. 28; Ayan, s. 30; Aşçıoğlu, s. 59; B. Erman, s. 211; Çakmut, ss. 175–180; Savaş, (Hekimin Sorumluluğu), s. 179;
dolaylı teşhis ve tedavi amacı da olabilir97. İnceleme konumuz dışında kalan bilimsel araştırma amaçlı tıbbi denemeler ise, tedavi etmekten ziyade bilimsel gelişmeyi ve araştırma sonuçlarını gözlemeyi hedeflemiş olup tıbbi müdahale kapsamında sayılmamaktadır98. Bilimsel amaçlı tıbbi denemeler Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik99 m. 4 uyarınca ilaç klinik araştırmaları, ilaç dışı klinik araştırmalar, yeni bir cerrahi yöntem kullanılarak yapılan klinik araştırmalar gibi her türlü araştırma olarak tanımlanmıştır100.
Günümüzde yapay döllenme, kürtaj, sünnet vb. tedavi amacı taşımayan müdahaleler ile sayısı ve çeşitleri sürekli artan teşhis amaçlı girişimsel müdahaleler de tıbbi müdahale kapsamına alınmıştır101. Bu çerçevede ışın tedavileri, ultrason, organ-fonksiyon testleri, fetal kan testi, biyopsi, laparoskopi, artroskopi, endoskopi, B.Yılmaz, s. 66; Özgül, ss. 130–131. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’ nun 40. maddesi ile cinsiyet değiştirme müdahaleleri için ruh sağlığının bozukluğuna dair rapor ve mahkemeye başvuru şartları getirilmiş olup, keyfi cinsiyet değişikliği isteklerinin önüne geçilmeye çalışılmıştır.
94 Kısırlaştırmaya ancak belirli hallerde ve tedavi amacıyla başvurulabileceği yönünde bkz. Gürelli, s.
274; Zevkliler, s. 30; Ayan, s. 25; Çilingiroğlu, s. 27; Çakmut, s. 130; İpekyüz, s. 36; Özgül, s. 123. 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanunun 4. maddesi uyarınca haklı bir neden aranmaksızın tıbbi sakınca bulunmaması ve reşit kişinin rıza göstermesi halinde kısırlaştırma yapılabileceği yönünde bkz. Aşçıoğlu, s. 60; B. Yılmaz, s. 68. Kısırlaştırmada dolaylı dahi olsa tedavi amacı bulunmadığı yönünde bkz. B. Erman, ss. 202-203; Şenocak, s. 66.
95 Organ ve doku nakillerinde organ naklolunan kişi yönünden tedavi amacı olması gerektiği yönünde
bkz. Nevzat Toroslu, “Organ Aktarma ve Cezai Sorumluluk”, AÜHFD, C. 35, S. 1–4, 1978, ss. 97– 98; Sarıal, s. 15–16; Zevkliler, s. 22; O.Berat Gürzumar, “Özel Hukukumuzda Organ Nakli ve 2238 Sayılı Yasa Üzerine Düşünceler”, ABD, C. 48, S. 3, 1991, s. 372–373; Ayan, ss. 18–19; Aşçıoğlu, s.53; B. Erman, s. 216; Çakmut, s. 162–163; Hakeri, s. 56–58; Özgül, s. 112.
96 Tedavi amaçlı tıbbi denemeler, hasta üzerinde yeni tıbbi yöntemlerin uygulanarak hastanın tedavisi
olarak tanımlanmaktadır. Bu yönde bkz. Zevkliler, s. 24; Ayan, s. 13; Taşkın, s. 48. Çakmut, s. 40; B. Erman, s. 226; Özgül, s. 20, 143; Hakeri, ss. 80–82. Yeni tıbbi yöntemler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik; Özgül, ss. 20-38, 286-316.
97 Bayraktar, s. 149; Çakmut, s. 35; Sarıtaş, s. 18; İpekyüz, s. 22, B.Yılmaz, s. 5. 98 Ayan, s 14; B.Erman, s. 228; Özgül, s. 24.
99 RG: 23.12.2008 T. ve 27089 S.
100 Bilimsel amaçlı tıbbi denemeler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Özgül, s. 24 vd.
kolonoskopi, arteryografi, koroner anjiyografi, endoskopi, endo–rektoskopi de tıbbı müdahale kavramına dahildir102. Tıbbi müdahalelerin bir diğer amacı da kişiyi ruhsal, bedensel ve fiziksel rahatsızlıktan korumak olduğuna göre, aşı, ilaçla tedavi ve ameliyat sonrası kontrol faaliyetleri gibi vücut bütünlüğüne dokunmamakla beraber fiziksel veya terapi ve hipnotizma gibi ruhsal rahatsızlıkların oluşmasını veya tekrarını engelleyen müdahaleler de tıbbi müdahale kapsamındadır103.
2. Tıbbi Müdahale Çeşitleri
Tıbbi müdahaleler amaçlarına göre temel olarak beş başlık altında toplanmaktadır. Bunlar, eğitim amaçlı tıbbi araştırma ve denemeler, önleme amaçlı tıbbi müdahaleler, teşhis amaçlı tıbbi müdahaleler, tedavi amaçlı tıbbi müdahaleler ve iyilik halini devam ettirme amaçlı tıbbi müdahalelerdir104.
Uygulanma şekline göre tıbbi müdahaleler, beden bütünlüğüne yönelik tıbbi müdahaleler ve beden bütünlüğüne yönelik olmayan tıbbi müdahaleler şeklinde sınıflandırılmaktadır105. Beden bütünlüğüne yönelik olmayan tıbbi müdahaleler, psikolojik tedavi faaliyetleri, ilaçla tedavi faaliyetleri, teşhis ve ameliyat sonrası kontrol faaliyetleri, sun’ i döllenme, embriyo aktarmaları, saç ekimi ile protez ve benzeri yapay maddelerle yapılan tedavilerdir106.
İcra yerine göre tıbbi müdahaleler de bağımsız çalışan hekim tarafından yapılan müdahaleler ve sağlık kurum veya kuruluşlarında yapılan müdahaleler şeklinde sınıflandırılmaktadır107. Sağlık kurum ve kuruluşlarında yapılan
müdahaleler ise hastanelerde yapılan müdahaleler ve ayakta teşhis ve tedavi yapılan
102 Şenocak, s. 67; Oğuz Polat, Tıbbi Uygulama Hataları, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005, s. 178. 103 Savaş, (Hekimin Sorumluluğu), s. 177; Ayan, ss. 36–37; Aşçıoğlu, s. 63; İpekyüz, s. 45; Özgül, s.
144; B. Yılmaz, s. 69.
104 Ayan, ss. 10–46; Savaş (Hekimin Sorumluluğu), s. 179; Er, ss 99–133.
105 Ayan, ss 16–44; Savaş, (Hekimin Sorumluluğu), s. 179 Ahmet Kılıçoğlu, “Hekimin Hukuksal
Sorumluluğu”, Tıp Etiği-Hukuku- Tarihi Dergisi, C.4, S. 4, 1996, s. 9.
106 Ayan, s. 35–44. 107 Ayan, s. 44–46.
sağlık kuruluşlarında yapılan müdahaleler olarak iki alt sınıfa ayrılmaktadır.
B. Tıbbi Uygulama Hatası Ve Komplikasyon Kavramı