• Sonuç bulunamadı

B. Aydınlatma Yükümlülüğü

4. Aydınlatma Çeşitleri

a. Karar (Müdahale) Aydınlatması

Müdahale aydınlatması, hastanın rızasının tıbbi müdahaleyi haklı kılabilmesi için ne ölçüde aydınlatılması gerektiğini belirlemektedir232. Hastanın kendi geleceğini belirleme hakkı çerçevesinde kendi vücut veya ruh bütünlüğü üzerine yönelik tıbbi müdahaleler yönünden karar verebilmesi için ayrıntılı olarak aydınlatılması şarttır. Karar aydınlatması, hasta veya kanuni temsilcisinin teşhis, tedavi yöntemleri ve tedavinin muhtemel riskleri konusunda aydınlatılmasıdır. Bu nedenle karar aydınlatması, teşhis aydınlatması, süreç aydınlatması ve riziko aydınlatması olarak üçe ayrılmaktadır. Sadece teşhis konulmasının amaçlandığı durumlar haricinde her üç aydınlatmanın da yapılması zorunludur233.

229 Bayraktar, s. 127; Özsunay, ss . 39–40; Sarıal, s.57; Ayan, s. 76; Çilingiroğlu, s. 65; Şenocak,

(Hekimin Sorumluluğu), s. 51; İpekyüz, s. 82; Özay, ss. 62–63; Boran, s. 99; Özdemir, (Aydınlatma), s. 360; Çakmut, (Tıpta Aydınlatma), s. 15; Er, s. 89; B. Yılmaz, (Aydınlatılmış Rıza), s. 172; Çakmut, (Tedaviyi Reddetme), s. 69.

230 Bayraktar, s. 128; Deutsch, s. 177; Ertaş, s. 189; Özsunay, s. 52; Şenocak, (Hekimin Sorumluluğu),

s. 50; Ozanoğlu, s. 71; Özgül, s. 214.

231 İngiliz ve Amerikan Hukukunda hastanın en geniş şekilde ve her türlü olgudan haberdar edilmesi

gerektiği yönünde Hazel Bıggs, “Hekimin Aydınlatma ve Sır Saklama Yükümlülüğü”, Sağlık

Hukuku Kurultayı 1–3 Kasım 2007, Ankara Barosu Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2009, s. 55.

232 Şenocak, (Hekimin Sorumluluğu), s. 52; Ozanoğlu, s. 65; Hakeri, s. 108. 233 Sarıal, s. 57; Ayan, s. 73; İpekyüz, s. 80.

(1) Teşhis Aydınlatması

Teşhis aydınlatması, hekimin hastanın öyküsünü alması, hastayı muayenesi ve yaptığı tetkikler neticesinde elde ettiği verilerin hastaya açıklanmasıdır234. Haklı bir sebep bulunmaksızın teşhis hakkında hastaya bilgi vermemek veya gizlemek aydınlatma yükümlülüğünün ihlali olduğu gibi özen yükümlülüğünün de ihlali anlamına gelmektedir235. Terapötik nedenlerle, hastanın yararı söz konusu olduğunda236 teşhisin bildirilmemesi istisnai olarak mümkündür237. Hasta aydınlatılırken onun yaşı ve entelektüel durumu da dikkate alınmalı, hastanın anlayacağı şekilde aydınlatma yapılmalıdır.

(2) Süreç Aydınlatması

Süreç aydınlatması, hastaya uygulanacak tedavinin türü, içeriği ve tedavi yapılmadığı takdirde oluşabilecek olumsuzluklar238 konusunda hastanın aydınlatılmasıdır239. Süreç aydınlatmasıyla kastedilen yapılacak tedavinin içeriğinin

234 Ayan, s. 71; Özsunay, s. 41; Çilingiroğlu, s. 60; Taşkın, s. 109; B. Erman, s. 107; Ozanoğlu, s. 66;

Özdemir, s. 97; Polat, s. 93; Sütlaş, s. 78; Sert, s. 225; Özay, s. 61; İpekyüz, s. 77; Petek, s. 202; Özdemir, (Aydınlatma), s. 353; Demir, (Kurultay), s. 157; Hatırnaz, s. 61; Zarife Şenocak,

İstenmeden Dünyaya Gelen Özürlü Çocuk ve Tazminat, Turhan Kitabevi, Ankara, 2009,

(İstenmeden Dünyaya Gelen Çocuk), s. 97; Hakeri, s. 111; Demir, s. 228; Özgül, s. 193.

235 Ozanoğlu, s. 66

236 HHY’ nin 19. maddesinde hastanın konulan teşhisi öğrenmesi onda manevi yönden büyük baskı

yaratacaksa, tedavi rizikosunu arttıracaksa veya hastalığın seyrinin vahim görülmesi hallerinde teşhisin hastadan gizlenmesi mümkün olduğu belirtilmiştir. Bu durumlar genellikle hastanın ölümcül ve tedavisi olmayan bir rahatsızlığa yakalanması durumlarında ortaya çıkmaktadır.

237 Giesen, s. 221; B. Erman, s. 106; İpekyüz, s. 79; Özgül, s. 193; Hakeri, s. 111–112.

238 “Davacı köyde çiftçilikle iştigal eden kimsedir. Sağlığı ve yaşamı için ağır tehlikeli sonuçları bilen

veya bilmesi gereken hasta olarak kabul edilemez. Bu durumda davalı doktorun anılan yükümlülüğü- nü yerine getirdiğinin kabulü için aşı yapılmasının değil, yapılmamasının sonuçlarının hastaya, varsa yakınlarına anlatması, bütün çabalarına rağmen aşı yapılmasına karşı konulması halinde de hastanın açıklayıcı beyan ve imzasının alınmasını gerektirir” yönünde Y. 13. HD. 20.11.2000 T. ve 2000/8582 E., 2000/10298 K. Sayılı Kararı için bkz. Hasan Özkan/Sunay Öner Akyıldız. Açıklamalı – İçtihatlı

tüm ayrıntılarıyla anlatılması değil, genel olarak hastaya tedavi konusunda bilgi verilmesidir. Bu çerçevede hekimin hastaya uygulamayı düşündüğü tedavi yöntemi ile birlikte alternatif tedavi yöntemlerini de hastaya anlatması gerekmektedir240.

(3) Risk Aydınlatması

Özel sağlık kurum ve kuruluşları ve bu kurumlar bünyesinde çalışan hekimler gereken özeni gösterse bile, beklenmedik durumların ve komplikasyonların ortaya çıkması mümkündür. Bu nedenle hekimin hastasını uygulanmasını düşündüğü tedavinin bilimsel ve teknik gelişmeler çerçevesinde bilinen veya bilinmesi gereken komplikasyonlar konusunda aydınlatması gereklidir241. Hastanın tedavi yönteminin yan etkileri konusunda aydınlatılmasına risk aydınlatması denilmektedir.

239 Çilingiroğlu, s. 60; Özsunay, s. 41; Ayan, ss. 71–72; Taşkın, s. 109; Ozanoğlu, s. 66; Özdemir, s.

97; Özay, s. 61; İpekyüz, s. 78; Petek, s. 202; Demir, (Kurultay), ss. 157–158; Özdemir, (Aydınlatma), s. 354; Şenocak, (İstenmeden Dünyaya Gelen Çocuk), s. 97; Hakeri, s. 112; Demir, s. 228; Özgül, s. 194; C.Doğan, s. 139.

240 B. Erman, s. 114; Çakmut, s. 231; Sarıtaş, s. 58; Petek, s. 202; Demir, s. 229; Özgül, s.195.

Hekimin hastaya uygulamasını düşündüğü tedavi yönteminin alternatif tedavi yönteminden daha az riskli olması ve alternatif yöntemin henüz güvenilir olmaması durumlarında bu yükümlülüğün bulunmadığı yönünde bkz. Hakeri, ss. 114–115.

241 Ertaş, s. 188; Reisoğlu, s. 6; Özsunay, ss. 38, 41; Çilingiroğlu, s. 60; Ayan, s. 72; Aşçıoğlu, s. 33;

Sarıal, s. 57; H. Erman, s. 147; Ozanoğlu, s. 67; B. Erman, s. 109; Çakmut, s. 228 vd.; Arı, s. 27; Özdemir, s. 98; Sert, s. 225; Polat, s. 93; Özay, s. 61; İpekyüz, ss. 78–79; Petek, s. 202; Özdemir, (Aydınlatma), s. 355; Hatırnaz, s. 61; Şenocak, (İstenmeden Dünyaya Gelen Çocuk), ss. 97–98; Hakeri, s. 117; Demir, s. 230; Özgül, s. 199; Çakmut, (Tedaviyi Reddetme), ss. 66–67; C.Doğan, s. 139. “…Tıbbi müdahaleler ve hekimin girişeceği diğer eylemler kişinin sağlığını, vücut bütünlüğünü ilgilendirdiği, muhtemel tehlikeleri meydana getirici nitelikte olduğu için, bunların gerçekleştirilmesine karar verme yetkisi hekime değil, müdahalelere maruz kalacak kişiye ( hastaya ) aittir. Yalnız bu rızanın hukuken geçerli olabilmesi için kişinin, sağlık durumunu, yapılacak müdahaleyi ve etkileri ile sonuçlarını bilmesi, bu konuda yeteri kadar aydınlanması ve iradesini bildirirken baskı altında kalmaması, serbest olması gerekir. Davalının, rızasının bulunduğu kabul edilse dahi az yukarıda açıklanan şekilde muayenenin muhtemel sonuçları, riski davacıya bildirilmemiştir. Bu yönün ispati davalı doktora düşer.” yönünde Y. 4. HD. 07.03.1977 T. ve 1976/6297 E., 1977/2541 K. Sayılı Kararı, Kazancı Bilişim İBB; “Somut olaya bakıldığında, davacının yüzündeki kırışıkları gidermek için davalı klinik ve doktora başvurduğu, davalı doktorun davacının yüzüne fill-new adlı dolgu malzemesi enjekte ettiği, sonuçta davacının yüzünde giderilmesi

Ancak bu noktada açığa kavuşturulması gereken en önemli husus, hangi risklerin hasta ile paylaşılması gerektiği yani risk aydınlatmasının sınırının belirlenmesidir. Bu konuda bir ölçüt yan etkinin gerçekleşme oranına göre sınırın çizilmesidir242. Buna göre hekim, hastaya yapılan müdahalede gerçekleşme olasılığı yüksek yan etkilerle ilgili olarak hastayı ayrıntılı olarak aydınlatmalı, çok nadir gerçekleşen ve hastanın karar vermesine etki etmeyecek yan etkiler konusunda ise hastayı aydınlatmamalıdır243. Yine, yan etkinin ağırlığına(büyüklüğüne), yani hasta üzerinde bırakabileceği kalıcı hasara göre sınırın çizilmesi de diğer bir ölçüttür. Son olarak, hastanın kişisel durumunun dikkate alınarak durumuna uygun düşen şekilde aydınlatılması da diğer bir ölçüttür244. Doktrinde, hastanın durumuna göre aydınlatma ölçütünün kullanılması gerektiği ifade olunmakla beraber, uygulamada genellikle yan etkinin sıklığı ve ağırlığı ölçütüne başvurulmaktadır245.

mümkün olmayan hasar oluştuğu, taraflar arasında ihtilaflı değildir. 22.12.2006 tarihli Adli Tıp Raporunda, enjeksiyon işleminin ve daha sonra gelişen deri altı yabancı cisim reaksiyonu sonrası uygulanan kortikosteroid tedavisi işleminin günümüz tıp kurallarına ve kozmetik cerrahisi tekniğine uygun bir işlem olduğu, daha sonra yüz bölgesinde gelişen lezyonların, bu işlem sonrası nadir gelişen komplikasyonlardan olduğu bildirilmiş ise de, davalının bu işlemi yapmadan önce davacıya işlemin muhtemel komplikasyonları hakkında bilgi verip vermediği, riskleri anlatıp anlatmadığı, özetle aydınlatılmış rıza alınıp alınmadığı konusunda bir inceleme yapılmamıştır.” Yönünde Y. 13. HD.,18.09.2008 T. ve 2008/4519 E., 2008/10750 K. Sayılı Kararı, Kazancı Bilişim İBB; Hekimin her ne kadar kusurlu değilse de ‘Ameliyat yönünde rıza alınmasına rağmen hastanın, ameliyatın yapılması esnasında ve sonrasında meydana gelecek komplikasyonlara ilişkin bilgilendirilmediği, buna ilişkin aydınlatılmış bilgi rızası (onamı) bulunmadığı’ gerekçesiyle hekimin tazminat ödemesi gerektiğine hükmeden Yargıtay 13. HD kararı ile ilgili haber hakkında bkz. http://www.radikal.com.tr/Default. aspx?aType=HaberDetay&ArticleID=908809&Date=18.11.20 08& CategoryID=97. Aksi yönde hastanın riskler hakkında aydınlatılması halinde tedaviden kaçınabileceği fikri için bkz. Bayraktar, s. 130; Kaneti, ss. 70–71.

242 Ozanoğlu, s. 67; Özdemir, (Aydınlatma), s. 355; Hakeri, ss. 109–110. Aksi yönde, riske az

rastlanmasının aydınlatma yükümlülüğünü ortadan kaldırmadığı yönünde Y. 13. HD., 18.09.2008 T. ve 2008/4519 E., 2008/10750 K. Sayılı Kararı, Kazancı Bilişim İBB.

243 Bayraktar, s. 127; Sarıal, s. 58; Ayan, s. 72; Özdemir, (Aydınlatma), 356. 244 Özdemir, (Aydınlatma), s. 361.

b. Tedavi (Güvenlik) Aydınlatması

Tedavi aydınlatması, hastanın tıbbi durumu, tıbbi müdahalenin gerekliliği, ilaçların etkileri246 ve iyileşme sürecinin işleyişi konusunda bilgilendirilmesidir247. Bu çerçevede özel sağlık kurum veya kuruluşunda çalışan hekimin hastaya tıbbi müdahale sonrası uyması gereken diyeti veya yapması gereken spor faaliyetlerini açıklaması, hastanın kullanması gereken ilaçların dozu, kullanım şekli, başka ilaçlarla etkileşimi ve yan etkilerini açıklaması248 bu çerçevede düşünülmelidir.

c. Diğer Aydınlatma Türleri

Karar ve tedavi aydınlatmasının dışında, hasta ve yakınlarının hastanın alacağı tedavi veya ameliyatın maliyeti hakkında da aydınlatılması gerektiği ifade edilmektedir249. Buna ekonomi aydınlatması denilmekte olup, hastanın yapılacak tedavi hakkında yaklaşık olarak aydınlatılması hastanın tedavi bitiminde beklenmedik bir maliyetle karşılaşmasını ve gereksiz harcamaların yapılmasını

246 Hekimin kullandığı ilacın araç kullanmayı etkilemesi halinde hekimin bu konuda uyarıda

bulunmakla yükümlü olduğu yönünde Özgül, s. 192; “Davacının kulak zarının delik olduğu doktor tarafından bilindiği halde, tedavide kullanılan ilacın yan etkilerinin daha fazla olabileceğinin kendisine bildirilmemesi ve böylece hizmetten yararlanmama hakkının tanınmaması, riskin azaltılabilmesi için ilaç dozunu ayarlamada gerekli özenin gösterilmemesinin ağır hizmet kusuru oluşturduğu” yönünde DİDDGK., 07.03.2003 T. ve 2002/716 E., 2003/91 K. Sayılı Kararı, Kazancı Bilişim İBB.

247 Ozanoğlu, s. 68; Şenocak, (İstenmeden Dünyaya Gelen Çocuk), s. 98; B. Erman, s. 100; Özdemir,

(Aydınlatma), ss. 356–357; Hakeri, s. 104; Demir, s. 225; Özgül, s. 188 vd; C.Doğan, s. 137.

248 Hekimin ilaçla ilgili aydınlatma yükümlülüğünün kapsamı ve yükümlülüğe aykırı davranılmasının

doğuracağı sonuçlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Petek, (İlaç Üreticisi), s. 279 vd.; Erkin Göçmen ve Ş. Ali Göçmen, “İlaç Kullanımından Doğan Zararlardan Hekimin, Eczacının ve İlaç Üreticisinin Sorumluluğu, İBD, C. 77, S. 3, 2003, s. 641; Hakeri, s. 107. Aynı yönde “Davacının kulak zarının delik olduğu doktor tarafından bilindiği halde, tedavide kullanılan ilacın yan etkilerinin daha fazla olabileceğinin kendisine bildirilmemesi ve böylece hizmetten yararlanmama hakkının tanınmaması, riskin azaltılabilmesi için ilaç dozunu ayarlamada gerekli özenin gösterilmemesinin ağır hizmet kusurunun oluşturduğu” yönünde devlet hastaneleri ile ilgili DİDDGK., 07.03.2003 T. ve 2002/716 E., 2003/91 K. Sayılı Kararı, Kazancı Bilişim İBB.

249 B. Erman, s. 100; Ozanoğlu, s. 69; Büyüksağiş, s. 125; İpekyüz, ss. 80–81; Özcan ve Özel, s. 64;

engellemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca ekonomi aydınlatmasının hastanın genel veya özel sağlık sigortasının hastaya yapılması düşünülen müdahaleleri karşılayıp karşılamayacağının bildirilmesini de kapsamaktadır250.

Tıbbi Hizmetlerin Kötü Uygulanmasından Doğan Sorumluluk Kanunu Tasarısının 23. maddesinin 1. fıkrasında da “Hastaya, alacağı hizmetin bedeli ile ilgili bilgi önceden verilir. Sağlık personeli, hastaya gereksiz harcamalar yaptıramaz” denilmektedir. Belirli bir teşhis üzerine yapılacak planlanan ameliyatlar için paket fiyatların belirlenmesi mümkün olmakla birlikte, her olayda özel sağlık kurumunun yapılacak müdahalelerin maliyeti konusunda aydınlatması mümkün değildir. Zira, aynı hastalık teşhisi konulan iki hastanın dahi aynı maliyetle hastaneden çıkacağını garanti etmek mümkün değildir. Hastanın fizyolojik yapısı, hastalığın aşaması, iyileşme evresinin uzunluğu, kullanılan malzemeler vb. birçok sebeple maliyetin değişmesi mümkündür. Bu nedenle ekonomi aydınlatması yükümlülüğünün kapsamının çok geniş tutulmaması gerekmektedir. Ancak ekonomi aydınlatmasının makul bir şekilde yapılmaması halinde, özel sağlık kurumu ve/veya hekim BK 390/2 göstermesi gereken özen yükümlülüğüne aykırı davranması sebebiyle hastanın uğradığı maddi zararları karşılamakla yükümlüdür.

5. Aydınlatma Yükümlülüğünün Ortadan Kalktığı Durumlar