Türkiye-Sudan İlişkilerinin Barış ve Askeri Güvenlik Boyutu

163 Otomotiv Ana ve Yan Sanayi

Hindistan (18.4) Türkiye (14.1) Fransa (10.1) İtalya (9.5) Almanya (9.4)

MFN: %8.1 Türkiye: %8.1 Arap Ligi: %0 COMESA: %1.6

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi

Çin (25.6) G. Kore (22.7) Hindistan (18.4) S. Arabistan (8.4) Türkiye (5.3)

MFN: %10 Türkiye: %10 Arap Ligi: %0 COMESA: %2

Mobilya

Çin (47) Mısır (35) Türkiye (5.5) S. Arabistan (4.7) İtalya (3.4)

MFN: %40 Türkiye: %40 Arap Ligi: %0 COMESA: %8 International Trade Center (ITC) Trademap, Temel İstatistikler.

164

Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti arasında askerî alanda eğitim, öğretim ve ssavunma sanayi alanlarında karşılıklı iş birliğinin tesis edilmesini amaçlayan ve 17 maddelik “Her Türlü Askeri İş Birliği Antlaşması” imzalanmıştır. Aynı yıl İstanbul’da imzalanan ve 26/2/2013 tarihli ve 6441 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan

“Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askeri Alanda Eğitim, Teknik ve Bilimsel İş birliği Çerçeve Anlaşmasının” onaylanması;

Dışişleri Bakanlığının 17/9/2014 tarihli ve 6898919 sayılı yazısı üzerine, 31/5/1963 tarihli ve 244 sayılı Kanunun 3’üncü maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 30/9/2014 tarihinde kararlaştırılmıştır.

Türkiye ile Sudan arasındaki güvenlik iş birliği çerçevesinde Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından Sudan Polis Teşkilatı mensuplarına Türkiye ve Sudan’da her yıl çeşitli eğitimler verilmektedir. Ayrıca 26 Kasım-5 Aralık 2011 tarihleri arasında, Sudan Ulusal İstihbarat ve Güvenlik Servisi’ne bağlı hizmet veren, Sudan devletinin üst bürokrasisi, ordusu ve istihbaratını stratejik temelde eğiten en üst kurum konumundaki Sudan Yüksek Güvenlik Akademisi’nden 26 kişi, toplamda ise alanlarında uzman 60 Sudanlı katılımcı, Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM) tarafından İstanbul’da düzenlenen stratejik vizyon geliştirme programına davet edilmiştir. Söz konusu çalıştay da Sudan devlet kurumlarında üst düzey mevkilerde bulunan kişilere stratejik alanda çeşitli eğitim ve kurslar verilmiştir.

Mart 2013’te Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Sudan’la yapılacak olan askeri iş birliğiyle ilgili 2011 tarihli bir çerçeve sözleşmesini onaylamıştır. 2014 yılında İstanbul’da düzenlenen Uluslararası Hava Harp Tarihi (International Symposium on the History of Air Warfare- ISAW) sempozyumuna Sudan Hava Kuvvetleri Komutanı da katılmıştır.⁴⁴⁵Sudanlı yetkililerin resmi davetine icaben 23-25 Mart 2015 tarihleri arasında dönemin Türk Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Akın Öztürk de Sudan’a cumhuriyet tarihinin ilk üst düzey askeri ziyaretini gerçekleştirmiştir. Ayrıca 10 Mayıs 2011’de İstanbul’da Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askeri Alanda Eğitim, Teknik ve Bilimsel İş Birliği Çerçeve Anlaşması imzalanmıştır.⁴⁴⁶ 2015 yılının nisan ayında Sudan Genelkurmay Başkanlığı’ndan,

445 “Orgeneral Akın Öztürk Sudan'ı ziyaret etti”,10/04/15

http://www.kokpit.aero/komutan-akin-ozturk-sudan-ziyaret [05.11.2017].

446 “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askeri Alanda Eğitim Teknik ve Bilimsel İş Birliği Çerçeve Anlaşması”, Resmî Gazete, 15.03.2013,

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130315-13.htm[27.08.2017].

165

aralarında askeri müze müdürünün de bulunduğu bir heyet, müzelerin ve anıtların korunması ve idari konularda Türkiye’nin tecrübesini anlamak amacıyla Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret sırasında antikalar alanında Sudan Silahlı Kuvvetleri’nin Türkiye tarafından eğitimine ilişkin bir protokol de imzalanmıştır.⁴⁴⁷ Darfur’daki iç savaşta 200 binden fazla insan yaşamını yitirmiştir. İç savaş 2003 yılında, ‘Sudan Kurtuluş Ordusu’⁴⁴⁸ ile ‘Adalet ve Eşitlik Hareketi’ ⁴⁴⁹ adlı iki örgütün, eşit haklara sahip olmadıkları, bölgenin ihmal edildiği gerekçesiyle merkezi yönetime karşı ayaklanmasıyla başlamıştır. Bölgede yaşananlar üzerine Sudan’ın zorla kabul ettiği çok uluslu bir güç 2007 yılında bölgeye gelmiştir.⁴⁵⁰

NATO tarafından başlatılan lojistik desteğin bir bölümü olarak Afrika Birliği'nin Darfur’daki Barışı Koruma Misyonu (UNAMID)’na verilen eğitim ve taşıma desteğine Türk Silahlı Kuvvetleri de bir nakliye C-130 uçağı ile katkı sağlamıştır.⁴⁵¹ Bunun yanı sıra Osmanlı Devleti’nden bu yana Sudan’la tesis edilen dostluk ve kardeşlik bağlarının askerî alanlarda da ön plana çıkması söz konusu olmuştur.

Örneğin Sudanlı tarihçi Dr. Hasan Mekki, Darfur’a yönelik askerî harekâtın gündeme

Türkiye’nin son yıllarda başta Sudan olmak üzere Afrika ülkeleriyle imzaladığı savunma sanayii ve askerî iş birliği alanındaki antlaşmalar; Türkiye ile Afrika arasındaki güvenlik ilişkilerini de olumlu etkilemektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. (Tuğrul Oğuzhan Yılmaz, “Türkiye- Afrika İlişkilerinin Güvenlik Boyutu: Türk Savunma Sanayii ve Afrika”, Türk Dünyası Araştırmaları, c.120, s.237 (2018):47, 50, 60.

447 Sudan Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu’ndan alınan bilgiler.

448 “Sudan Kurtuluş Ordusu”, Sudan Özgürlük Cephesi adlı grubun silahlı kanadı olup, 2002 yılında Zaghawa, Masalit ve Fur kabileleri tarafından kuruldu. Lideri Fûr kabilesine mensubu Sudanlı bir avukat olan Abdulvahid Muhammed Nur’dur. Fransa’da ikamet etmektedir. Hareket bildirilerinde Sudan’daki idari yapının İslami yöneliş yerine seküler bir tarzda yeniden yapılandırılmasını istemektedir.

http://www.aljazeera.net/encyclopedia/movementsandparties/2014/2/10/%D8%AD%D8%B1%D9%8

3%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86 [27.08.2017].

449 “Adalet ve Eşitlik Hareketi (JEM)”, 2001’de Sudan Kurtuluş Hareketi tarafından bilinen bir bölünmenin gölgesinde, Zaghawa kabilesi tarafından kuruldu ve 2003 Şubat’ında askeri faaliyetine başladı. Geçmişte Hasan Turabi ve Ömer el-Beşir ile aynı hareket içinde yer alan Halil İbrahim, 1989 yılından sonra ülkede yeşeren İslamlaşma süreci boyunca Sudan’da iktidarda bulunan Milli Kongre Partisi’nin üyeliğini yapmış ve Darfur Eyaleti Sağlık Bakanlığı görevini yürütmüştür. Zaman içerisinde etnik yaklaşımlar ve idari konularda hükümetle ayrı düşmüş ve 2003 yılı mart ayında Milli Kongre Partisi’nden ayrılarak bu hareketi kurduğunu ilan etmiştir. Enver Arpa, “Sudan ve Darfur Sorunu”, Avrasya Etüdler 40/ 2011-2: 112. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/421959 [27.08.2017].

450 Alper Yoldaş, “Türk ordusunda gördü, Darfur’a barış götürmek için Cobra istedi”,

http://www.hurriyet.com.tr/turk-ordusunda-gordu-darfur-a-baris-goturmek-icin-cobra-istedi-9241489, 22 Haziran 2008 [27.08.2017].

451 “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Barışı Destekleme Harekâtına Katkıları”,

http://www.tsk.tr/4_ULUSLARARASI_ILISKILER/4_6_Turkiyenin_Barisi_Destekleme_Harekatina _Katkilari/konular/Turk_Silahli_%20Kuvvetlerinin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari.htm, 1 Ekim, 2011 [27.08.2017].

166

gelmesi ve konudaki tartışmalar neticesinde: “Eğer Darfur’a dışardan askerler gelmesi gerekirse Türk askerleri olması lâzım” diyerek Sudan halkı ve Darfurluların günümüzde dahi Türkiye ve Türklere karşı beslemeye devam ettiği güzel duygulara tercüman olmuştur.⁴⁵²

Ayrıca Güney Sudan’ın başkenti Juba’daki BM İleri Üssü’nde, 2005 yılının mart ayında kurulan BM Sudan Misyonu’na (UNMIS), Nisan 2005’ten itibaren 6 aylık süreler ile üç personel,⁴⁵³ Hartum’da kurulan BM Barış Gücü ana karargâhı için de bir personel görevlendirmiştir.

Sudan’ın Başkenti Hartum’dan 140 km. mesafedeki Hasahisa şehrinde Oktay Ercan’ın

%34, Katar Devletinin %33, Sudan Devletinin %33 ortaklığı ile kurulan Sur adlı Türk fabrikasının yıllık 120 milyon dolar ihracat kapasitesi ile Sudan’da ilk yatırımını 2003 yılında gerçekleştirerek bugün 3.900 kişiyi istihdam etmektedir. Önümüzdeki dönem kapasitesini ikiye katlayarak 10 000 kişiyi istihdam etmeyi hedeflemektedir. Sudan ordusunun tamamına resmi üniforma imali için çalışmalar yapan Sur fabrikası, Sudan’ın farklı bölgelerinde Sudan’ın çeşitli şehirlerinde şubeleri bulunan ve 2004 yılında Ankara ve Doha ortaklığında yürütülen firma (2 tanı, iplikçilik fabrikası, dört örgü fabrikası (örme fabrikası), boyama ve bitirme fabrikası) toplam 8 fabrika işletmektedir.100 milyon dolarlık tesisi dönemin Türk Milli Savunma Bakan Yardımcısı Şuay Alpay’ın yanı sıra Katar Savunma Bakanı Halid Bin Muhammed Atiyye’nin de katılımıyla, 8 Ocak 2017 yılında Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’in teşrifiyle firmanın yeni binasını resmen açılmıştır. ⁴⁵⁴ Sur fabrikası, 2017 yılı itibariyle bir yılda 410 bin ton pamuk üretimi ile Sudan’ın ürettiği pamuğun %60’ını işlemeyi hedeflemektedir.

Sudan, 16-20 Haziran 2014 tarihinde Kızıldeniz’deki Port Sudan limanında, Türk Deniz Kuvvetleri’nden 700 kişilik bir grubu taşıyan dört savaş gemisi ile Türk savaş gemisi Barbaros’u kabul etmiştir. Böylece ilk defa Türk Deniz Kuvvetleri ile Sudan donanması arasında ortak askeri tatbikatlar yapılmıştır.⁴⁵⁵ 2015 yılının nisan ayında da

452 Nour, Birinci Dünya…, agm:383.

453 “TSK'nın uluslararası görevleri”, http://www.hurriyet.com.tr/tsknin-uluslararasi-gorevleri-5036108, 05 Eylül 2006 [27.08.2017].

454 MohammedAmin,http://aa.com.tr/en/africa/turkey-qatar-sudan-defense-ministers-meet-in-khartoum/722832# [11.02.2017].

455 https://www.sasapost.com/sudan-looking-for-influence-in-the-middle-east/, 29.11.2015 [17.07.2017].

167

Sudan ve Türkiye, yine Port Sudan’da ortak askeri manevra ve tatbikatlar yapmak için anlaşmış ve bu doğrultuda Sudan donanması, Türk savaş gemilerinin konvoyuna bağlanmıştır.⁴⁵⁶