Türkiye-Sudan Arasındaki Ticaret Hacmi

Türkiye ile Sudan arasındaki ticaret hacmi son yıllarda hızla artmaktadır. 1990 yılında sadece 27 milyon dolar olan ticaret hacmi 2012 yılında 300 milyon dolara yükselmiştir.

Sudan; Güney Afrika ve Nijerya’dan sonra Türkiye’nin Sahra-altı Afrika (SAA)’da yatırım yaptığı ülkelerin başında gelmekte ve Nijerya’dan sonra Türkiye’nin en çok dış ticaret hacmine sahip olduğu ülke konumunda bulunmaktadır. Aynı zamanda da Türkiye’nin ihracat yaptığı Sahraaltı Afrika (SAA) ülkeleri arasında Güney Afrika Cumhuriyeti, Nijerya ve Etiyopya’dan sonra dördüncü sırada yer almaktadır. (Bkz.

Tablo 5.1) Sudan, 2016 yılında ise bu üç ülkeyi de geride bırakarak SAA’da en çok

419 Mohamed Ali, Fatih Çiftçi, Sudan ile Ticareti Geliştirecek Önemli Adım

https://www.haberler.com/sudan-ile-ticareti-gelistirecek-onemli-adim-9921648-haberi/,11 Ağustos 2017 [13.08.2017].

420 İsmet Cabbar, “25-30 Ocak 2016 Sudan İş Gezisi Sonuç Raporu”, https://tr.linkedin.com/pulse/25-30-ocak-2016-sudan-i%C5%9F-gezisi-sonu%C3%A7-raporu-ismet-cabbar.

1 Şubat 2016 [18.07.2017].

147

ihracat yapılan ülke olmuştur. 2017 yılı itibariyle iki ülke arasındaki ticaret hacmi 500 milyon dolara ulaşmıştır. İki ülke ortaklık anlaşması imzaladıktan sonra, önümüzdeki iki yıl içeresinde Türkiye ile Sudan arasında dış ticaret hacminin 2 milyar dolara çıkması hedeflenmektedir. Ankara’daki çalışmalarını tamamlayan Sudan-Türk Teknik Komitesi toplantıları sırasında ise iki ülke 2018 yılı sonunda ticaret ve yatırım hacmini bir milyar dolara çıkarılması karara bağlanmıştır.⁴²¹

Tablo 5.1: 2002-2016 Yılları Arasında Türkiye-Sudan Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon $)

Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge

2001 54.577 1.392 55.969 53.185

2002 55.939 12.405 68.344 43.534

2003 63.791 7.143 70.934 56.648

2004 88.442 12.079 100.521 76.363

2005 145.161 7.955 153.116 137.206

2006 216.967 7.623 224.590 209.344

2007 179.697 8.400 188.097 171.297

2008 233.861 9.208 243.069 224.653

2009 244.805 7.262 252.067 237.543

2010 227.615 5.215 232.830 222.400

2011 243.723 9.370 253.093 234.353

2012 279.750 11.171 290.921 268.579

2013 268.700 26.330 295.030 242.37

2014 308.102 12.150 320.252 295.952

2015 424.555 24.607 449.162 399.948

2016 461.767 49.636 511.403 412.131

2017(Ocak-Nisan) 155.439 38.782 194.221 116.657

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2002-2016 Temel Verileri

421 https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2018/07/04/sudan-ile-ortak-ticaret-anlasmasi-imzalandi [25.07.2018].

148

Yukarıdaki tablodan anlaşılan odur ki, Türkiye’nin Sudan ile ekonomik ve ticari ilişkileri iki ülke arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkilerdeki gibi çok geniş ve güçlü olmamakla beraber bu durum her zaman Türkiye’nin lehine olmuştur. Aynı tabloda 2001 ve 2016 yılları arasında Türkiye’nin Sudan’a yaptığı ihracat, Sudan’dan yaptığı ithalat, iki ülke arasındaki denge ve hacim miktarları da gösterilmektedir. İlgili tablo (5.1)’de İki ülke arasındaki dış ticaret dengesinin her zaman Türkiye’nin lehine olduğunu göstermektedir. Ayrıca hacim ile denge eğrilerinin de birbirine çok yakın olduğu görülmektedir. Bu da iki ülke arasında toplam dış ticarette en büyük payın ihracata ait olduğunu ve ithalatın iki ülkenin dış ticaret potansiyelini belirleyici özelliğinin zayıf kaldığını göstermektedir.

Tablo (5.1)’egöre 2001 yılında Sudan’a gerçekleştirilen ihracat 54,5 milyon dolar iken Sudan’dan yapılan ithalat 1,3 milyon dolardır. Aynı yılın denge ile hacminin aynı noktada bir araya gelmesi ilgili yılda ithalatın yok denecek kadar az olduğuna işaret etmektedir. 2006 ve 2010 yıllarında da hacim ile dengenin birbirine çok yaklaştığını dolayısıyla ithalatın bu yıllarda azaldığını söylemek mümkündür. 2001 yılından sonra ise 5 yıl içerisinde ihracat dörde katlanmıştır. Ayrıca 2008 yılından bu yana her yıl 200 milyon doların üstünde ihracat gerçekleşmiştir.

Toplam dış ticarete bakıldığında, 2007 yılına kadar düzenli bir artış olduğu görülmektedir. Hacimdeki en büyük düşüş, ihracattan kaynaklı olarak 2007 yılında yaşanmıştır. 2009 yılında Türkiye’nin Sudan’a ihracatı %4.5 artış göstermiş, 2010 yılında ise %8’lik bir azalma meydana gelmiştir. 2010 yılında Türkiye’nin Sudan’dan olan ithalatı ise %28 oranında azalarak 5,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

İthalatın oldukça sınırlı sayıda ürünü kapsadığı ve neredeyse tamamının tarım ürünlerinden kaynaklandığı görülmektedir. İthalatın %51’ini susam tohumu oluşturmakta ve bu ürünü hayvan derileri izlemektedir.

2012 yılında Türkiye’nin Sudan’a yapmış olduğu ihracat hacmi 2011 yılı ile karşılaştırıldığında ortalama %15’lik bir artışla 279 milyon dolara yükselmiştir.

Sudan’dan Türkiye’nin ithalatı ise %19 oranında bir artışla 11 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye 2012 yılında Sudan’ın ihracatında 16., ithalatında ise 5. sırada yer almıştır. Bunun dışında 2010 ve 2013 yıllarında toplam dış ticarette azalmalar yaşanmıştır. Lakin 2013 yılında %3.9’luk düşüşle yaklaşık 269 milyon dolar civarında gerçekleştirilen bu ihracat hacmi, 2014 yılında ise %14.7 oranında artarak 308 milyon dolara ulaşmıştır. 2012 yılında 11,2 milyon dolar olarak Sudan’dan yapılan ithalat ise

149

2013 yılında %135.7’lik artışla 26,3 milyon dolara yükselmiştir. 2014 yılında ithalat

%53.9 azalarak 12.1 milyon dolara gerilemiştir.

Türkiye’nin 2013 yılında Sudan’ın ihracatındaki payı %0.42’dir. 2015 yılı verilerine göre ise Sudan’ın en çok ihracat yaptığı ülkeler arasında Türkiye 11. sırada yer almıştır.⁴²² 2015 yılında iki ülke arasındaki ticaret iş birliği hacmi 2014 yılına göre

%40 oranında artarak yaklaşık 414 milyon dolar yükselmiştir. Türkiye’nin Sudan’a ihracatı 2015 yılında yüzde 37.9 oranında artarak 449.162milyon dolara yükselmiştir.

Sudan’dan ithalat ise 12 milyon dolardan 24.6 milyon dolara çıkmıştır. 2015 yılından sonra denge-hacim arasındaki fark artmıştır. Bu farkın nedeni ise ihracattaki artıştan kaynaklanmaktadır. Sudan’dan yapılan ithalat 2011-2015 yılları arasında ortalama yıllık %22 oranında artmış ve yaklaşık 50 milyon dolar ile 2016 yılı en fazla ithalat yapılan yıl olmuştur.

Türkiye’nin Sudan’a ihracatı genel olarak artış eğilimindedir. En büyük artış %38 ile 2015 yılında görülmüş ve ihracat ilk defa 400 milyon dolar barajını aşarak 425 milyon dolara ulaşmıştır.2016 yılında ise sınırlı bir artışla 462 milyon dolar civarında gerçekleşmiştir.

Türkiye ve Sudan arasındaki ticaret hacmi 2012 yılında 250-300 milyon dolar arasındayken bu rakam 2015 yılının sonunda 500 milyon doları aşmıştır. 2016 yılında ise ihracat ve ithalat en yüksek seviyesine çıkmış ve sırasıyla 461.7 milyon dolar ve 49.6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.⁴²³

Türkiye’nin Sudan’a yönelik ihracat kalemleri en çok buğday ve buğday unu, kuru baklagiller, mayalar, elektrik transformatörleri, traktör, enzimler, elektrik kontrol ve dağıtım tabloları, toprağı; hazırlama, işleme, ekme makinaları, çikolatalı ve kakaolu mamuller, alüminyum tel ve kablo, demir-çelikten yapılan gaz veya sıvı halde gazlar için kaplar, elektrik akümülatörleri, torba ve çuval, ayçiçeği tohumu, oto yan sanayi ürünleri, römorklar, tohum, hububat işlemek için tarım makinaları, makine ve ekipmanları, işlenmiş ürünler, taşımacılık ekipmanları, gıda maddeleri, kakaolu şeker ürünleri,elektrik akümülatörleri ve elektrikli su ısıtıcıları, kimyasallar tekstil ürünleri, petrol ürünleri, ilaçlar, işlenmemiş ürünler, kâğıt ve karton ambalaj, kara ulaşım araçları, demir ve çelik, belirli sanayi kollarında kullanılan makina ve cihazlar,

422 http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/Sudan [2.2.2017].

423 TUİK, www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=62 [11.08.2017].

150

metallerden nihai ürünler, sebze, meyve ve mamulleri ihraç etmektedir.⁴²⁴(Bkz.

Tablo5.2)

Tablo 5.2: Son Üç Yılda Türkiye’nin Sudan’a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon $)

International Trade Center (ITC) Trademap, Temel İstatistikleri.

Türkiye, 2013 yılında Sudan’dan yaptığı ithalatın on katı değerinde bu ülkeye ihracat

424 Trakyalı İş adamları Afrika´da Yeni Pazarlar Arıyor, http://www.trakyaka.org.tr/haberdetay-1175-_trakyali_isadamlari_afrika%C2%B4da_yeni_pazarlar_ariyor.html,29 Aralık 2015 [18.07.2017].

151

gerçekleştirmiştir. 269 milyon dolar ihracatla, Sudan’ın ithalatının %3.4’üne sahip olmuştur. Bu doğrultuda Türkiye, Sudan’a en çok ihraç eden ülkeler sıralamasında (Tablo 5.3) göre yedinci sıradadır. 2015 yılı verilerine göre ise altıncı sıraya yükselmiştir.⁴²⁵

Tablo 5.3: Sudan’ın2014-2016 Döneminde Ülkeler Bazında İthalatı ve Türkiye’nin Konumu (Milyon $)

International Trade Center (ITC) Trademap, Temel İstatistikleri.

Türkiye’nin Sudan’dan gerçekleştirilen ithalat ise dalgalı bir seyir izlemektedir.

425 http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/Sudan [02.02.2017]

152

Miktar bakımından da oldukça düşük düzeydedir. Tablo 5.4’de 2014-2016 döneminde Türkiye’nin Sudan’dan ithal ettiği ürünler ve bunların rakamları verilmiştir. Buna göre 2016 yılında 27 milyon dolara çıkan ithalat miktarının %50’den fazlasını yağlı tohum ve meyveler grubu oluşturmaktadır. İkinci sırayı çoğunluğunu altının oluşturduğu inciler, kıymetli taşlar ve madenler, bunların ardından ise pamuk almaktadır. 2013 yılından önce Türkiye, Sudan’dan altın ithalatı yapmazken, 2013 yılında altın alımı başlamıştır. Sudan’ın dünyaya en çok sattığı ürün grubu olan ham postlar ve derilerin ülkeden ithalatı ilgili yıllarda giderek azalmış, 3.5 milyon dolardan 2016 yılında 734 bin dolara inmiştir. 2014 ve 2015 yıllarında alımı yapılmayan şeker, 2016 yılında 3.4 milyon dolar kadar ithal edilmiştir. Türkiye’nin son yıllarda plastik ve plastikten eşya ithalatı giderek artmaktadır. 2012 yılında 2 bin dolar olan tutar, 2016 yılında 1.5 milyon dolara kadar çıkmıştır. İçerisinde Arap zamkı da bulunan sakız, reçine, lak ve bitkisel özsu ithalatı 2014 yılında 370 bin dolar kadar ithal edilmiştir.

Tablo 5.4: Son üç yılında Türkiye’nin Sudan’dan İthalatında Başlıca Ürünler (Bin $)

International Trade Center (ITC) Trademap, Temel İstatistikleri.

153

Sudan’ın genel olarak Türkiye’ye yönelik ihracatında başlıca ürünler arasında ise petrol, canlı hayvan, susam, pamuk, Arap zamkı, altın, şeker, ek traksiyonu veya rafinajından elde edilen melaslar, yağlı tohumlar, doğal bal, şeker, şekerli meyveler, deri, kösele, ham post, hayvansal ve bitkisel ham maddeler, hazır deriler, postlar ve mamulleri sebze, meyve ve ayçiçeği tohumu yer almaktadır.⁴²⁶

Tablo 5.5: Sudan’ın 2014-2016 Döneminde Ülkeler Bazında İhracatı ve Türkiye’nin Konumu (milyon $)

International Trade Center (ITC) Trademap, Temel İstatistikleri.

Bugün itibariyle Sudan pazarında dikkat çekici bir şekilde yatırım ve ticaret alanında faaliyet gösteren 400’den fazla şirket bulunmaktadır. Sudan’daki Türk firmaları müteahhitlik, dekorasyon, mobilya, su sondajları, çelik kapı, pencere, prefabrik yapı elemanları, pvc, çimento ve demir gibi inşaat malzemeleri üretiminde faaliyet göstermektedir. Sudan’daki Türk İş Adamları Federasyonu Başkanı Mohamed Jantın, Sudan’daki şirketlerinin sayısının 480’den fazla olduğunu ve söz konusu Federasyon’a 85’ten fazla şirketinin üye olduğunu belirtmiştir.

Sudan’da bugüne kadar çeşitli alanlarda yatırım yapan 80 Türk şirketi ile 2000’den fazla iş adamı ve Türk iş adamı bulunmaktadır. Bunlardan bir başarılı örnek Sudan’da inşaat faaliyetleri yürüten Yapı Merkezi’dir. Bu şirket, Nil Nehri üzerine birçok köprü

426 İzmir Ticaret Odası, Sudan Cumhuriyeti Ülke Raporu, Mayıs 2016.

izto.org.tr/demo_betanix/uploads/cms/.../5606_1470319964.pdf [24.07.2017].

154

inşa etmiştir. Sudan’da hazır giyim işi yapan Türk iş adamı Oktay Ercan, Sudan’da üretim yapan ve ilk açıldığında 1.100 kişiyi istihdam ettiği “Sur Sivil ve Askeri Tekstil” fabrikasında 2003’ten bu yana Sudan Savunma Bakanlığı’yla ortak üretim faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Ömer el-Beşir’in kıyafetleri de dahil olmak üzere, Sudan ve Etiyopya ordusunun üniforma ihtiyaçlarını karşılayan Ercan Sudan’da ciddi ekonomik faaliyetler yürütmektedir. Sudan’ın, 2006 yılında yüzde 11.2, 2007 yılında ise yüzde 10.6 ve 2008 yılında yüzde 8 büyüme kaydederek Çin’den sonra Dünya’nın en hızlı büyüyen ülkesi olduğunu göz önünde bulundurursak Sudan’daki yatırımlar oldukça önemlidir.⁴²⁷

Sudan’da Türk firmaları tarafından üstlenilen yatırımların toplam değeri 300 milyon dolar civarındadır. Ayrıca diğer alanlarda faaliyet gösteren Türk girişimcilerin doğrudan yatırımları da 300 milyon dolara yaklaşmıştır.

T.C. Merkez Bankası’nın 2014 yılında yayınladığı Uluslararası Yatırım Pozisyonu raporuna göre; 2001-2013 döneminde Türkiye’de yerleşik kişilerin Sudan’daki doğrudan yabancı yatırımları 60 milyon dolar tutarında gerçekleşmiştir. 35 milyon dolar ile en çok doğrudan yatırım yapılan yıl ise 2008 olmuştur Bkz. (Tablo 5.6).

Tablo 5.6: Yurt İçinde Yerleşik Kişilerin Sudan’daki Doğrudan Yatırımları (2001-2015) (Milyon $)

Yıl 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

0 0 1 0 0 0 0 35 0 20 0 2 2 8 14

T.C Merkez Bankası Yatırım Pozisyonu, Kasım, 2016, 17.

Yukarıdaki tablo incelendiğinde, Sudan’ın bazı yıllar dışında SAA ülkeleri arasında genelde Türk yatırımı alan bir ülke olduğu söylenebilir.⁴²⁸ Sudan’da sadece inşaat sektöründe faaliyet gösteren 30’a yakın Türk firması bulunmaktadır.⁴²⁹ Türk müteahhitleri Sudan’da bugüne kadar 2,24 milyar dolar değerinde 64 projeye imza atmışlardır.⁴³⁰

427 http://emlakkulisi.com/sudan-her-projesini-once-turk-sirketlerine-teklif-ediyor/24684, 23 Ekim 2009 [24.07.2017].

428 Şenay Hiçyılmaz, “Türkiye-Afrika Ekonomik İlişkileri: Nijerya, Etiyopya, Sudan ve Angola Örneği”

(Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı), Haziran 2017, 32.

429 T.C. Hartum Büyükelçiliği Resmî İnternet Sitesi [21.5.2015].

430 “Sudan Ülke Bülteni”, DEİK (2013),11.

155

Türkiye Ekonomi Bakanlığı’nın, Türkiye’de 31 Aralık 2014 tarihi itibariyle faaliyette bulunan yabancı sermayeli firmalar listesine göre Türkiye’de Sudan kökenli 63 firma bulunmaktaydı.⁴³¹ 2016 yılı sonuna kadar Türkiye’de bulunan Sudan sermayeli firmalara 30 tane daha eklenmiş olup bunların sayıları 93’e çıkmıştır.⁴³²