Türkiye’nin Afrika’daki İnsani Yardım Politikası

85

kaynakları kullanma kapasitelerinin geliştirilmesine bağlı olacaktır. Afrika kaynak zengini olan fakat yoksul bir kıtadır. Afrika nüfusunun %80’i tarımla hayatını sürdürmektedir. Ancak Afrika’daki söz konusu tarım faaliyetleri günümüzde hala küçük ölçekli geçim sağlamak üzere yapılan ilkel tarımdır. Bu nedenle de ticari olarak ciddi bir anlam ifade etmemektedir. Oysa Afrika, bu noktada tarımını modernize ederek refah ve zenginlik ile istihdam yaratan bir araca dönüştüren Türkiye gibi ülkelerin deneyimlerinden yararlanabilir.²³⁷ Bilhassa Türkiye, Afrika ile ticari ve ekonomik ilişkileri bağlamında Tunus, Fas, Cezayir, Mısır, Etiyopya, Sudan ve Güney Afrika ile çifte vergilendirmeden kaçınılması ve yatırım koruması konusunda çeşitli antlaşmalar imzalamıştır.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve Afrika Ticaret Odaları Birliği; Sanayi, Tarım ve Ticaret Borsaları’nın girişimleriyle Türkiye ile Afrika arasındaki mevcut ekonomik diyalogu ve iş birliğini artırmak amacıyla Türk-Afrika Odası kurulmuştur. Söz konusu kurum, David H. Shinne göre; her ne kadar bir çalışma planını kabul etmiş olsa da şu ana kadar çok şey başarmış gibi görünmemektedir.

Türkiye, Cibuti örneğinde olduğu gibi Afrika’da serbest ticaret bölgeleri kurup iş adamlarını ticarete teşvik ederek ticari ilişkilerinde yeni alanlar açmalıdır. Çifte vergilendirme ve ulaşımla ile alakalı meseleler derhal yoluna koyulmalıdır. Finansman yetersizliği konusu başlıca engel olmakla birlikte ciddi bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Banka kredileri yeterli seviyede değildir ve sigorta hizmetlerine yeterince imkân sağlanamamaktadır. Bu yönüyle Türkiye’nin Afrika’daki zayıf yönleri Afrika ülkeleri tarafından da görülmektedir. Buna rağmen nispeten mütevazı, doğrudan yabancı yatırımlar (DYY), genel olarak Türkiye’nin lehine bir ticaret dengesi arz etse de halen izlenecek politik seyir netlik kazanmış görünmemektedir.

86

Bazı Afrika ülkeleri, yaşanan savaşlar yahut doğal felaketler neticesinde büyük insani krizlerle karşı karşıya kalmışlardır. Bunların yanı sıra özellikle Batı Afrika’da ebola gibi salgın hastalıklar baş göstermiş ve bölge de insani yardımlara büyük ihtiyaç duymaktadır. Kıtada varlık gösteren aktörler bu krizleri görmezden gelmekte ve hatta bu krizleri fırsata çevirme yolları aramaktadırlar. Bu açıdan Türkiye bir istisnayı teşkil etmekte ve bu konuda insani değerleri ön plana çıkarmaktadır.

2012 yılında Türkiye, Afrika’ya en çok yardım yapan üçüncü ülke olmuştu. Bu konuda ABD ve Birleşik Krallık ta başı çekmektedir. Ancak GSMH oranlarını da hesaba katarsak bu şekilde değerlendirildiğinde Türkiye en çok yardım yapan ülke pozisyonuna yükselmektedir. 2014’te Türkiye GSMH’sinin %0.27’sini yardım çalışmalarına ayırmışken ABD %0.7’sini, Birleşik Krallık ise %0.02’sini ayırmıştır.²³⁸ Türkiye’nin insani yardımlarının en yoğun olduğu ülkelerden biri de Somali’dir.

Somali’de Türkiye algısı oldukça olumlu bir seyirde ilerlemektedir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Mogadişu ziyareti sırasında herhangibir ileri düzey güvenlik önlemi olmaksızın rahatlıkla yürüyebilmiş ve halkın içine karışabilmiştir.²³⁹

Tayyip Erdoğan ve eşinin, toplum içinde düşük ve aşağı olarak kabul edilenleri kucaklaması ve onlara alaka göstermeleri, Somalililerin hafızalarından silinmemektedir. Bu durumu BBC’nin Afrika editörü Mary Harper de aktarmaktadır.²⁴⁰

Türkiye’nin resmî kurumlarından Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA), insani yardım ve kalkınma yardımları hususunun önemli bir parçasını teşkil etmektedir. TİKA’nın birçok Afrika ülkesinde ofisleri ve irtibat büroları bulunmaktadır. Bu ofislerin sayısı da gitgide artmaktadır. TİKA, günümüzde toplam 37Afrika ülkesinde faaliyet göstermektedir. Mesela Sudan’ın Darfur bölgesinde Nyala Sahra Hastanesi, TİKA’nın girişimleriyle inşa edilmiş, tbunun yanı sıra TİKA

238 Hasan Öztürk, “Açılımdan Ortaklığa Türkiye'nin Afrika Politikası”,

http://www.aljazeera.com.tr/gorus/acilimdan-ortakliga-turkiyenin-afrika-politikasi, 1 Mart 2016[05.02.2017].

239 Mayada Kamal Eldeen, “Türkiye’den Afrika’ya Uzanan Beyaz Eller: Türk İş birliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA)”,

https://www.afam.org.tr/turkiyeden-afrikaya-uzanan-beyaz-eller-turk-isbirligi-ve-koordinasyon-ajansi-baskanligi-tika/,20 Haziran 2018 [30.12.2018].

240 Ömer Faruk Görçin, “Afrika açılımı meyvelerini veriyor”, Sabah Gazetesi,

https://www.sabah.com.tr/pazar/2017/01/29/afrika-acilimi-meyvelerini-veriyor[29.1.2017].

87

tarafından tarım okulları projeleri ile bölge insanına eğitim verilmiş, su sondaj makinaları temin edilerek birçok su kuyusu açılmıştır.

TİKA, ülkeleri kendi realiteleri içerisinde değerlendirerek ihtiyaca göre proje gerçekleştirmektedir. 2011’den bu yana kıtaya yönelik 315.391.000 dolarlık kalkınma yardımında bulunulmuştur. En faal olduğu ülkelerden birisi olan Etiyopya’da su ve çevre sorunlarına eğilim göstermektedir. Fonlamaların %40’ı bu alan üzerinedir.

Yaklaşık %35’i de altyapı çalışmalarına ayrılmaktadır. Kenya’da ise altyapının yanı sıra sağlık çalışmalarına ağırlık vermektedir. Libya’daki çalışmaları ise sağlıktan, hayvancılığa, altyapıdan, eğitime birçok alanda çeşitlilik arz etmektedir. En aktif olunan ülkelerden Senegal ve Somali’de de durum aynı şekildedir. Fildişi’nde, İslam hukuku ve İslam fıkhı hususlarında eğitim veren Abidjan Al Manarat Al İslamiyat Medresesi’nin restoresi TİKA tarafından gerçekleştirilmiştir. Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesi adına Gana’da da ebelik ve hemşirelik eğitimleri verilmiştir.²⁴¹ TİKA’nın Afrika’da gerçekleştirdiği projeler niteliği ve kapsamı itibariyle Afrika’ya büyük faydalar sağlamaktadır ve adından çokça söz ettirmektedir.

Kültürel faaliyetlerin yürütülmesi için kurulan ve henüz çok yeni bir kurum olan Yunus Emre Enstitütüsü sayesinde de Türk dili, tarihi, kültürü vs. Afrika’da tanıtılmaktadır. Yunus Emre Enstitüsü’nün; Afrika’da Fas, Cezayir, Mısır, Sudan ve Güney Afrika’da ofisleri vardır.

Türk Kızılay’ı da özellikle 2011’den beri Afrika’da aktif olmaktadır. Sağlık hizmetlerinin yanı sıra barınma imkânı da sunmaktadır. Somali’de kurulan çadırlarda 25.000 insan barınmaktadır.

Türk STK’lardan İHH, insani yardımlarda en çok öne çıkan STK’lar arasındadır.

Birçok Afrika ülkesinde katarakt ameliyatları gerçekleştirmektedirler.²⁴²Vakfın Genel Başkan Yardımcısı Hasan Aynacı bir konuşmasında, kuraklıkla mücadele eden çok sayıda Afrika ülkesi için 1992’den bu yana çözüm üretmeye çalıştıklarını söylemiştir.

İHH’nın, Afrika’nın birçok yerinde su kuyuları açtıklarını ifade eden Aynacı;

“Afrika’da 24 yıl içinde yaklaşık 6 bin su kuyusu açtık. Bunlar, içme ve kullanmaya uygun olan su kuyularıdır. Suyun miktarı ve kalitesi bölgeden bölgeye farklılık arz ediyor. Bölgeye gittik, açtığımız kuyularda araştırma yaptık. Şiddetli kuraklığa

241 Afrika Bülteni (Ocak-Şubat 2016), Afrika Araştırmaları Merkezi, Kırklareli Üniversitesi (2016): 5.

242 Özkan, Akgün, agm:525-546.

88

rağmen kuyuların etkilenmediğini gördük” ifadelerini kullanmıştır. Ayrıca Vakfın sondaj çalışmalarını Somali’nin başkenti Mogadişu’da yoğunlaştırdıkların ifade eden Aynacı konuşmasına şöyle devam etmiştir:

“Somali’de 36 projenin 20’sini açtık. Derin sondaj projesini İslam Kalkınma Bankası ile müşterek yürütüyoruz. Arkadaşlarımız kalan 16’sının bitirilmesi için bölgedeler. Derin kuyularda bölgesine ve suyun debisine göre yaklaşık 5 bin kişiye yetecek seviyede su çıkabiliyor. Somali’nin kurak iklim yapısına az da olsa etkisi olacak. Ciddi oranda nüfusun yaşadığı bölgede 150 bin insanı suyla buluşturmuş olacağız. Somali’de, içme suyu, tarım ve hayvancılığa imkân sağlayacak suya erişebiliyoruz”.²⁴³

Türkiye’nin 2013 yılındaki resmi kalkınma yardımları bir önceki yıla göre %30’luk bir artış göstermiş ve 3.3 milyar dolara ulaşmıştır. Özel kalkınma yardımları da bu rakama ilave edildiğinde 4 milyar 347 milyon dolara yükselmektedir. Şahsi kanaatimizce bu yardımlar Afrika’da yaşam standartlarının ilerlemesine ve istikrarlı bir kalkınmaya katkı sağlayabilir.

Türkiye’nin insani yardımlarda öne çıkmaya başladığı alanlardan biri de sağlık sektörüdür. Bazı ülkelerde Türkiye tarafından hastaneler inşa edilmiş ve personelin yanı sıra eğitim desteği de verilmiştir. Sudan’daki Nyala Hastanesi ile Somali’deki Digfer Hastanesi bunun başlıca örnekleridir. Her sekiz anneden birinin doğum esnasında hayatını kaybettiği, her yedi çocuktan birinin bir yaşına bile gelemeden hayatını kaybettiği Somali’de sağlık altyapısı oldukça sorunludur.²⁴⁴ Somali ve Sudan vatandaşları birçok basit hastalığın tedavisi için başka ülkelere gitmek zorunda kalmaktadır. Bu açıdan bu hastaneler bölge halkları açısından hayati öneme sahiptir.

Türkiye, sağlık sektöründe sadece yardım amacı gütmemekte uzun vadede işbirliği yolları da aramaktadır.²⁴⁵ Türkiye sahip olduğu tecrübe ve bilgi birikimi ile birçok alanda Afrika’ya yarar sağlayabilir. Bu noktada Afrika Türk yatırımcıları beklemektedir.

Afrika halklarının, Türkiye ve dünya ile ulaşım imkânlarının gelişmesi THY’nin Afrika’ya uçuşlarının sayısının artırılmasını gerekli kılmıştır. THY günümüzde Afrika’da 31 ülkede yaklaşık 51 noktaya uçuşlar gerçekleştirmektedir. THY seferleri sayesinde, Türkiye ile Afrika arasında karşılıklı seyahatler yapılması kolaylaşmış ve söz konusu durum her iki halk arasındaki bağlantıları da artmıştır. Bu minvalde, Türkiye’ye gelen Afrikalı turistlerin sayısı da her geçen gün artış göstermektedir.

243 Afrika Bülteni, agm: 3.

244 Serhat Orakçı, “Afrika’da Türkiye Farkı”,

http://www.dunyabulteni.net/haber/320577/afrikada-turkiye-farki, 26 Ocak 2015 [30.01.2017].

245 Türkiye’de Yükselen Afrika Paneli, agm:8-9.

89

Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre; 2006’da 210 bin, 2015’te 885 bin Afrikalı Türkiye’ye gelmiştir. Yani Afrikalı turist sayısı geçen yıllar içerisinde tam dört kat artmıştır. Bu süreçte THY, Afrika’da en fazla uçuş noktasına sahip olan havayolu şirketi konumuna yükselmiştir. Ayrıca İstanbul, Afrikalılar için bir aktarma noktası haline gelmiştir.

Türkiye’nin Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı vasıtasıyla vermiş olduğu burslar neticesinde Türkiye’ye her yıl binlerce Afrikalı öğrenci gelmektedir.

Bu burslar kıtanın ihtiyaçlarına istinaden Afrika’nın kalkınması için en önemli alanlar olarak görülen mühendislik, sağlık ve tarım alanlarında yoğunlaşmaktadır.

YTB tarafından verilen burslar son yıllarda önemli artış kaydetmiş olup Türkiye, 2010-2011 öğretim yılında 390, 2010-2011-2012 öğretim yılında 425, 2012-2013 öğretim yılında ise 561 yükseköğrenim bursu tahsis etmiştir. Sadece 2015-2016 eğitim yılında Afrika ülkelerine tahsis edilen toplam burs sayısı ise 1239’dur. Bugün Türkiye’de yükseköğrenim gören Afrikalı öğrenci sayısı 5.437 ulaşmıştır. Afrika ülkelerinden 116 öğretim görevlisi de Türkiye üniversitelerinde misafir öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır.²⁴⁶ Somali’den 167 öğrenci devlet bursuyla Türkiye’de eğitim görmekte olup bunların 52’si lisans düzeyindedir. Etiyopya’da 53’ü lisans düzeyinde olmak üzere 125 öğrenci, Sudan’dan 68’i lisans düzeyinde olmak üzere 103 öğrenci eğitim görmektedir. Ayrıca Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi tarafından organize edilen “uluslararası genç diplomatlar eğitim programı”na şimdiye kadar Afrika’dan yaklaşık 200 diplomat katılım sağlamıştır. Ayrıca çok sayıda Türk ve Afrika üniversitesi arasında iş birliği ve değişim programları sayısında da ciddi bir artış bulunmaktadır. Karşılıklı ilişkiler kapsamında Somali, Somaliland, Namibya, Madagaskar, Nijerya, Güney Sudan, Sudan, Kenya, gibi birçok Afrika ülkesinden diplomatlara kısa süreli eğitim programları da Türkiye’de düzenlenmektedir.

Türkiye, uluslararası yardım kuruluşlarının faaliyetlerine de destek olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Gıda Programı bunların başlıcalarıdır. 2010 yılında organize edilen Uluslararası Donörler Konferansı’nda Türkiye, Darfur’a 70 milyon dolarlık yardım vaadinde bulunmuştur.

Trump yönetimiyle birlikte Afrika’da ABD’nin yardımları risk altına girmiştir.

Amerika’nın Afrika’ya yönelik gerçekleştirdiği yardımların kesilecek olması söz

246 Kamal Eldeen, Sessiz Güç…, agm.

90

konusu Amerikan yardımlarından en fazla payı alan Tanzanya ve Mozambik’i oldukça endişelendirmektedir. Örneğin Tanzanya devlet bütçesinin yüzde 20’si dış yardımlar vasıtasıyla karşılanmaktadır. Bu minvalde, Afrika kıtasına en fazla yardım yapan ülkelerin başında gelen Türkiye, resmi ziyaretler ile birlikte de burada bir umut ışığı yakmıştır.²⁴⁷