KAVRAMSAL ÇERÇEVE
ÇEVRE/ TOPLUMSAL KÜLTÜR ÖRGÜT KÜLTÜRÜ
2.7. Türkiye’de Kademeler Arası GeçiĢte Uygulanan Merkezi Sistem Sınavlar
Türkiye‟de, ilkokul ve ortaokulu içeren sekiz yıllık zorunlu eğitim 30.3.2012 tarih ve 6287 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile on iki yıla çıkarılmıştır. Bu Kanuna göre zorunlu eğitim, 4 yıl süreli ilkokul, 4 yıl süreli ortaokul ve 4 yıl süreli lise eğitimini kapsamaktadır. Türkiye‟de ilköğretimden ortaöğretime, ortaöğretimden yükseköğretime geçişte ortak sınavlar uygulanmaktadır. İlköğretim kademesini bitiren öğrencilerin ortaöğretim kademesindeki okullara yerleşmeleri için Milli Eğitim Bakanlığı Ölçme Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından merkezi sistem sınavları gerçekleştirilmektedir. Ortaöğretimden yükseköğretime geçişte ise öğrenciler Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı (ÖSYM) tarafından gerçekleştirilen merkezi sistem sınavlara girmektedirler.
2.7.1. Türkiye’de Ġlköğretimden Ortaöğretime GeçiĢ Sistemi
Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği uyarınca, „ortaöğretim kurumları işlevlerini Türk milli eğitiminin genel ve özel amaç ve ilkeleri doğrultusunda, evrensel hukuka, demokrasi ve insan haklarına uygun; öğrenci merkezli, aktif öğrenme ve demokratik kurum kültürü anlayışıyla yerine getirir‟ (MEB, 2013a).
Ortaokuldan sonra öğrencilerin dört yıl eğitimlerine devam edebileceği ortaöğretim kurumları fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, Anadolu liseleri, güzel sanatlar liseleri, spor liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, mesleki ve teknik Anadolu liseleri, mesleki ve teknik eğitim merkezleri ve çok programlı Anadolu liseleri olmak üzere geniş bir yelpazede hizmet sunmaktadır. Ortaöğretim kurumlarının yürürlükte yer alan öncelikli amaçlarından biri „öğrencileri ortaöğretim düzeyinde ortak bir genel kültür vererek yükseköğretime, mesleğe, hayata ve iş alanlarına hazırlamak‟ olarak belirtilmiştir (MEB, 2013a).
Zorunlu eğitimin süresi 1997 yılında beş yıldan sekiz yıla çıkarılmış, bu tarihten itibaren ortaöğretim kurumlarına geçiş için seçme ve yerleştirme sınavları yapılmaya başlanmıştır. İlköğretimden ortaöğretime geçişte ilk olarak sekizinci sınıf öğrencilerinin katıldığı Ortaöğretim Kurumları Sınavı (OKS) uygulanmıştır. Daha sonra 2008 yılında OKS kaldırılmış, Ortaöğretim Kurumlarına Geçiş Sistemi (OGES) getirilerek Seviye Belirleme Sınavları (SBS) uygulanmaya başlamıştır. OGES kapsamında yerleştirme öğrencilerin altı, yedi ve sekizinci sınıflarda merkezi olarak uygulanan SBS sınavlarından aldıkları puanlar ile okul başarı puanlarının ağırlıklı olarak toplanmasından elde edilen puana göre yapılmaktadır. SBS sınavları 2010 yılından itibaren kademeli olarak kaldırılarak 2012 yılından itibaren sadece sekizinci sınıf öğrencilerine uygulanmaya başlanmıştır (MEB, 2012).
Zorunlu eğitim süresinin sekiz yıldan on iki yıla çıkarılması ile birlikte 4+4+4 olarak yeniden yapılandırılan eğitim kademleri arasındaki geçişlere de düzenlemeler
getirilmiştir. Ortaokulu bitiren öğrencilerin hangi ortaöğretim kurumuna devam edeceğini belirlemek üzere 2014 yılından itibaren Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş Sistemi (TEOG) uygulanmaya başlamıştır. TEOG Sistemine göre ortaöğretim kademesine geçiş, öğrencilerin; altı, yedi ve sekizinci sınıf yılsonu başarı puanları ile sekizinci sınıf ağırlıklandırılmış ortak sınav puanlarından elde edilen toplam puanının ikiye bölünmesiyle oluşan puanın yerleştirmeye esas alınması şeklindedir. Böylece, öğrenci başarısını anlık bir performansa değil, geniş bir zaman dilimine yayarak belirlemek hedeflenmektedir. TEOG sınavı, sekizinci sınıfta öğretmenlerin dönemsel olarak yaptığı sınavlardan bir tanesi olarak gerçekleştirilmektedir. Altı ayrı dersi (Türkçe, Matematik, Fen ve Teknoloji, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, TC. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, Yabancı Dil) kapsayan sınavlar 1.ve 2. dönem olmak üzere iki aşamalı olarak uygulanmaktadır. Öğrenciler, yaptıkları okul tercihleri ve aldıkları puana göre merkezi olarak değerlendirilerek elektronik ortamda ortaöğretim kurumlarına yerleşmektedirler. TEOG Sistemi sonucunda, öğrencilerin ilköğretimdeki akademik başarılarına göre ortaöğretim kurumlarına yerleştirildiği görülmektedir (MEB, 2013b; MEB, 2016a).
2.7.2. Türkiye’de Ortaöğretimden Yükseköğretime GeçiĢ
Sistemi
Yükseköğretimin kapsamı Millî Eğitim Temel Kanunu‟nun 34. maddesinde “Ortaöğretime dayalı en az iki yıllık yükseköğrenim veren eğitim kurumlarının tümünü kapsar.” şeklinde ifade edilmiştir. Kanunun 31. maddesinde ise “Lise veya dengi okulları bitirenler, yükseköğretim kurumlarına girmek için aday olmaya hak kazanır.” şeklinde yükseköğretime kimlerin geçebileceği açıklanmıştır (MEB, 2012).
Cumhuriyet tarihinde, 1960‟lı yıllara kadar lise mezunlarının sayısı az olduğu için fakülteler başvuru yapan lise mezunlarını sınavsız kabul etmiştir. Zamanla başvuranların sayısı fakültelerin kontenjanlarını aşınca ihtiyaç kadar adayı kabul edip alımı durdurma, bitirilen alana göre adayları kabul etme, lise mezuniyet puanına göre sıralama yapma gibi yöntemlerle alımlara başlanmıştır. Dünyada ve Türkiye‟de
meydana gelen ekonomik, toplumsal, siyasi ve demografik nedenlere bağlı olarak üniversitelere yönelik talep her geçen yıl artmış, üniversiteler kendi bünyelerinde sınavla öğrenci kabul etmeye başlamışlardır.
1974 yılına kadar devam eden bu süreç, Üniversitelerarası Kurulun üniversiteye girişte ülke çapında bir sınav yapılmasına karar vermesine kadar devam etmiştir. 1981 yılına kadar üniversiteye öğrenci seçme ve yerleştirme işlemleri Üniversitelerarası Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÜSYM) tarafından yürütülmüştür. 1981 yılında, Merkez, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) adı altında Yükseköğretim Kurulunun bağlı bir kuruluşu hâline getirilmiştir.
1976-1980 yıllarında bir oturumda uygulanan sınav, 1981‟de iki basamaklı hale gelmiştir. Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) Nisan, Öğrenci Yerleştirme Sınavı (ÖYS) Haziran aylarında uygulanmıştır. 1982 yılından itibaren adayların ortaöğretim diploma notları Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP) adı altında belli ağırlıklarla sınav puanlarına eklenmiştir. 1999 yılında iki basamaklı sınavın ikinci basamağı kaldırılmış, sınav ÖSS adı altında tek basamaklı bir sınav hâline getirilmiştir. Daha sonra, 2006 yılında yapılan değişiklikle sınav sorularının bir kısmı önceki yıllarda olduğu gibi ÖSS tipinde, bir kısmı ise tüm lise eğitim programları dikkate alınarak hazırlanmıştır.
2010 yılından itibaren üniversiteye giriş sınavı tekrar 2 aşamalı olarak uygulanmaya başlanmıştır. Sınavın ilk aşamasını Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS), ikinci aşamasını ise Lisans Yerleştirme Sınavları (LYS) oluşturur. İlk aşama sınav olan YGS, ikinci aramaya girecek olan adayların seçilebilmesi için asgari başarı puanını ve açık öğretim programları ile ön lisans programlarına yerleştirilmede esas alınacak başarı puanını belirlemek amacıyla uygulanmaktadır. YGS 40 Türkçe, 40 Temel Matematik, 40 Sosyal Bilimler, 40 Fen Bilimleri olmak üzere toplam 160 sorudan meydana gelir. YGS‟de 180 barajını geçen adaylar, LYS sınavına katılma hakkı kazanırlar. Aynı zamanda, YGS puanları LYS puanlarının
hesaplanmasında %40 oranında etki eder. LYS sınavı, LYS1 Matematik Geometri Sınavı (80 soru), LYS2 Fen Bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji) Sınavı (90 soru), LYS3 Türk Dili ve Edebiyat-Coğrafya 1 Sınavı (80 soru), LYS4 Sosyal Bilimler (Tarih, Coğrafya 2, Felsefe Grubu) Sınavı (90 soru) ve LYS5 Yabancı Dil Sınavını (80 soru) kapsar ve üç farklı günde sabah ve öğlen oturumları şeklinde uygulanır (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM), 2016).