AN EVALUATION REGARDING THE CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY ACTIVITIES IN TURKEY
5. Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetler
Kurumsal sosyal sorumluluk anlayışı, ülkemizde kültürün bir parçası olarak Osmanlı dönemine kadar dayandırılmaktadır. Osmanlı vakıf kültürü aracılığıyla ihtiyaç sahiplerine sürekli yardım sağlayan Türk halkı güçlü bir yerel sorumluluk geleneğine sahiptir. O dönemki vakıfların kamu hizmetlerini sürdürmede etkin müesseseler olduğu ve devletin sosyal ve kültürel faaliyetler sürdürmeyi vakıflara delege ettiği bilinmektedir. Vakıflar, köprü, kütüphane, su şebekesi yapımı ve korunması gibi kamu hizmetlerine kaynak sağlayan ve bu işleri organize eden kuruluşlar olduğu için devlet tarafından mali teşvikler alarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Vakıflar üzerindeki kısıtlamalar ve artan kontrol bu geleneğin zedelenmesine neden olmuştur. Vakıf geleneğinin farklı özelliklerle canlanması süreci ise iş dünyasındaki hareketlenmenin arttığı 1980’li yıllara uzanmaktadır (Özturan, 2009: 5).
Türk ekonomisinde uluslararası etkileşimlerin artmasıyla çeşitli anlaşmalar, kampanya ve etkinliklerle kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri yaygınlaşmıştır. Bu faaliyetlerin bir kısmı anlaşma gereği olan zorunluluklar kapsamında yapılmakla beraber bir kısmı da bu konudaki bilinç düzeyinin artmasıyla gönüllü olarak gerçekleştirilmektedir. Bu konudaki bilinçlenmeye katkı sağlayan bir etkinlik olarak 1996 yılında İstanbul’da gerçekleşen Habitat II Konferansı sosyal meselelerin tartışıldığı bir platform oluşturarak sürdürülebilir kalkınmaya dikkat çekmiştir. 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz de kurumların paydaşlarına karşı sorumluluklarını bir kez daha gündeme getirmiştir. Büyüme hızının ve gayrisafi milli hasılanın düştüğü kriz döneminde özellikle bankacılık sektöründe toplu işten çıkarmalarla binlerce kişi işsiz kalmış, yüzlerce küçük ve orta ölçekli işletme iflas etmiştir. Bu sonuç, paydaşlara karşı şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında önemli adımlar atılması gereğini ortaya koymuştur (Göcenoğlu ve Onan, 2008: 7). Türkiye’deki işletmeleri kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri konusunda hassas davranmaya iten üç temel neden olduğu ifade edilmektedir (Van Het Hof, 2009: 156). Bunlardan ilki, küresel alanda rekabet eden işletmelerin göreceli bir rekabet avantajı elde etmek üzere ticari faaliyetlerinin dışındaki etkinliklerle isimlerinin anılması isteğidir. İkinci neden, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde sağlaması gereken ölçütlerden birinin de kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri olmasıdır. Bu konuda belirli bir standardı olmayan işletmelerin Avrupa
tÜRKİYe’De KURUMsAL sosYAL soRUMLULUK FAALİYetLeRİne İLİŞKİn BİR DeĞeRLenDİRMe Hatice Çoban (Pamukkale University), Ayşe İrmiş (Pamukkale Üniversity)
pazarına dahil olmalarının mümkün olmaması sebebiyle işletmeler adeta zorunlu olarak sorumluluk faaliyetlerini gündemlerine taşımaktadırlar (Michael ve Öhlund, 2005: 3). Üçüncü neden ise kamusal düzenlemelerdir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun 2005 yılında revize ettiği Kurumsal Yönetim İlkeleri’ni yayımlaması ve halka açık işletmelerin bu ilkeleri ne ölçüde benimsediğinden paydaşlarının da haberdar olması amacıyla kurumsal yönetim uyum raporu yayımlama yükümlülüğü getirmesiyle işletmeler, kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerini daha ciddiye almaya başlamışlardır (Özgüç, 2005: 29).
Önceleri Türkiye’de sosyal sorumluluk faaliyetleri ‘’hayırseverlik’’ ile özdeş tutulmaktayken kurumsal sosyal sorumluluğun gerçek anlamıyla işletmelerin gündemine gelmesi 2000’li yıllarla başlamıştır. İtibar, beğenilme, tüketici ve yatırımcı tarafından tercih edilme gibi kaygılarla kurumsal sosyal sorumluluk anlayışı günden güne önemsenen konulardan biri olmuştur (www.capital.com.tr).
Tablo 2. Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Liderleri
2016 Halkın Gözünde 2017 İş Dünyasının Gözünde 2016 2 Koç Holding 1 Koç Holding 1
1 Sabancı holding 2 Eczacıbaşı Holding 3
4 Turkcell 3 Turkcell 2
17 Doğan Holding 4 Sabancı Holding 4
3 Yıldız Holding/Ülker 5 Akbank 8
14 Enka 6 Borusan 6
19 Coca-Cola 7 Türkiye İş Bankası 7
8 Arçelik-Beko 8 Yıldız Holding/Ülker 5
13 Zorlu Holding/Vestel 9 Garanti Bankası/Vodafone 9
16 Abdi İbrahim 10 Doğuş Holding 17
10 Türk Telekom/Doğuş Holding 11 Anadolu Grubu-Anadolu Efes 10
* Eczacıbaşı Holding 12 Yaşar Holding-Pınar/P&G 14/16
6 Yaşar Holding-Pınar 13 Unilever 11
5/* Türkiye İş Bankası/Boyner 14 Opet 13
11 Garanti Bankası 15 Arçelik-Beko 13
* Eti 16 Doğan Medya/Bosch-SiemensDoğan Holding- 15/*
15 Anadolu Grubu 17 Coca-Cola 12
9 Hürriyet 18 Boyner 18
* Sanko/Torku 19 Enka/Ekol Lojistik *
* Oyak 20 Mercedes *
*Geçen sene listede olmayan şirket
CURRENT DEBATES IN MANAGEMENT & ORGANIZATION Senem Nart, Yavuz Tansoy Yıldırım VOLUME 29
Capital dergisinin 2005 yılında başlattığı ve en günceli 2017 yılında yapılan ‘’Türkiye’nin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Liderleri’’ araştırması halkın ve iş dünyasının konuya bakışını ortaya koymaktadır. Halk genelinden 1237 kişiye, iş dünyasından ise 381 yöneticiye ulaşılan araştırma sonuçlarına göre oluşturulan Tablo 2’de halkın ve iş dünyasının gözünde kurumsal sosyal sorumluluk duyarlılığı konusunda ilk sıralarda yer alan şirketler bulunmaktadır. Tabloda şirketlerin 2016 yılındaki sıralamalarına da yer verilmiştir. Koç Holding, hem halkın hem iş dünyasının gözünde en sorumlu şirket olarak seçilirken, listeye beş yeni şirket de eklenmiştir. 2016 yılında listede yer almayan bu şirketler: Eczacıbaşı, Boyner, Eti, Torku ve Oyak’tır.
Capital’in yaptığı araştırmaya göre Türkiye’de kurumsal sosyal sorumluluk denilince akla ilk gelen konu eğitimdir. Halkın nezdinde kurumsal sosyal sorumluluk kapsamında ele alınması gereken ikinci husus sağlık hizmetleri iken; iş dünyasına göre çevre ve doğanın korunmasına destek verilmesidir. Aile içi şiddetle mücadele, kadın ve çocuk hakları gibi konulara destek verilmesi ise hem halkın hem de iş dünyasının nezdinde üzerine düşülmesi gereken üçüncü husus olarak yer almaktadır. Tablo 3’de görüldüğü üzere en başarılı bulunan kurumsal sosyal sorumluluk projeleri bahsigeçen alanlarda yoğunlaşmıştır. (www.capital.com.tr).
Tablo 3. En Başarılı Bulunan Sosyal Sorumluluk Projeleri
Halkın
Gözünde Proje Kurum/Şirket
İş Dünyasının
Gözünde
Proje Kurum/Şirket
1 Aile İçi Şiddete Son Hürriyet 1 Baba Beni Okula Gönder Doğan Gazetecilik
2 Kadın İçin Teknoloji Teknosa 2 Memleket MeselesiMeslek Lisesi
Vehbi Koç Vakfı-Özel Sektör Gönüllüleri
Derneği
3 Baba Beni Okula
Gönder
Doğan
Gazetecilik 3 Ülkem İçin Koç Holding
4 Migros Çocuk
Tiyatrosu Migros 4 Temiz Tuvalet Opet
5
81 İlden 81 Okula Spor Bağışı/Pembe
Kurdele
P&G/Avon 5 Engelsiz Eğitim Programı Turkcell
6 Matematik Fen
Eğlenerek Öğren Garanti Bankası 6 HeForShe Koç Holding
7 İşe Katıl Hayata Atıl Garanti Bankası 7 81 İlden 81 Öğrenci Türkiye İş Bankası
8 Okuma Yolculuğu AÇEV 8
Okuyan Kızlar Aydınlık Yarınlar/
Önce Kadın
Aydın Doğan Vakfı/ Vodafone
9 Temiz Çevre Engelsiz Hayat/Kapak Olsun CarrefourSa/TOFD 9 Trafik Hayattır Doğuş Otomotiv
10 Çocuklar Gülsün Diye Çocuklar Gülsün Diye Derneği 10
Aile İçi Şiddete Son/ Çocuk Tiyatrosu/ Gelecek Turizmde
Hürriyet/Pınar/Anadolu Efes
tÜRKİYe’De KURUMsAL sosYAL soRUMLULUK FAALİYetLeRİne İLİŞKİn BİR DeĞeRLenDİRMe Hatice Çoban (Pamukkale University), Ayşe İrmiş (Pamukkale Üniversity)
Tablo 2 ve Tablo 3 bir arada değerlendirildiğinde; iş dünyasının gözünde kurumsal sosyal sorumluluk konusunda en başarılı bulunan şirketler ile en başarılı bulunan kurumsal sosyal projeleri arasında bir ilişki olduğu görülmektedir ancak halkın gözünden yapılan değerlendirmelerde başarılı bulunan şirketler ve projeler arasında doğrudan bir ilişkinin olmadığı görülmektedir. Benzer şekilde Koçoğlu ve Soysal’ın (2014) yaptıkları araştırmada da halkın, kurumsal sosyal sorumluluk projelerini gerçekleştiren şirketlerden ziyade projeden haberdar oldukları, sosyal sorumluluk alanında önemli görülen bu projelerin hangi kurumlara ait olduğunun yeterince bilmediği görülmüştür. Bir pazarlama araştırması niteliği olan bu çalışmada; sosyal sorumluluk adına yapılan bütün faaliyetlerin reklam ya da pazarlama amacıyla yapılması yanlış olarak görülse de projelerin amacına ulaşması ve yaygınlaşması için kamuoyunun ilgili konuda detaylı olarak bilgilendirilmesi, proje sahibi şirketlere de daha sık atıf yapılması önerilmektedir. Keza, diğer şirketlerin bu tür sosyal sorumluluk projelerini yapmak için özendirilmesi halkın proje ile şirket arasında bağlantı kurmasıyla yakından ilgilidir. Aynı zamanda bu projeler sosyal gelişmenin gerçekleşmesi için modern toplumların önemli bir katalizörü olarak fonksiyon görmektedirler.
6. SONUÇ
Ülkemizde kurumsal sosyal sorumluluk hayırseverlikle karıştırılmaktadır. Oysa daha önce yapılan araştırmalar ve mevcut araştırma sonuçlarından da anlaşılacağı üzere, kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri herhangi bir çıkar gözetilmeksizin ve karşılık beklenmeksizin yapılan faaliyetler değildir. Herhangi bir karşılığın beklenmediği hayırseverlik faaliyetlerini hiç kimseye duyurmanın gereği olmadığı için açıkça ilan edilen çeşitli yardımseverlik projeleri ve katkılarının da hayırseverlik olmadığı anlaşılmaktadır.
Kâr amacı güden kuruluşların kendi sürdürülebilirlikleriyle ilgili kaygıları temelinde gerçekleştirilse de çevresel sorunlara karşı duyarlı olmaları, iç ve dış paydaşlarına çeşitli sosyal, kültürel ve sanatsal etkinliklere ulaşma imkânı sunmaları, eğitimi desteklemeleri gibi faaliyetler topluma önemli katkılar sağlarken devletin bu konudaki sorumluluklarının yükünü hafifletmesi bakımından da oldukça önemlidir. Kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleriyle, toplumda sadece istihdam imkânı yaratmakla sosyal görevlerini tamamladıkları sanılan işletmeler, o toplumun gelişmişlik seviyesinin artırılmasında, bilinçli bireylerin yetişmesinde ve toplumsal bütünleşmenin sağlanmasında da önemli toplumsal görevler görmektedirler.
Kurumsal sosyal sorumluluk bağlamında işletmelerin bir diğer fonksiyonu ise uzun dönemde hem kendi sürdürülebilir rekabetlerini artırmak hem de ilgili toplumun ekonomik gelişmesine katkı vermektir. İşletmelerin gerçekleştirdiği kurumsal sosyal sorumluluk projeleri toplumda ekonomik ve teknolojik bilincin gelişmesinde de rol oynamaktadır. Baba beni okula gönder, kadın için teknoloji, işe katıl hayata atıl gibi projelerde olduğu gibi kadınların ve gençlerin gelecekteki istihdam ve girişimde bulunmalarındaki ilk adımlar ve fırsatlar bu projelerle oluşturulmaktadır. Çünkü okuyabilen, teknolojiyi kullanabilen ve iş yaşamına katılabilen bireyler farklı iş kollarında daha kalifiye çalışarak bir ülkede yaratılabilen katma değere daha fazla katkı verebildikleri gibi ekonomik gelişmenin en önemli motor gücü girişimsel faaliyetlerle de işletmeler kurmakta ve yeni istihdam alanları yaratabilmektedirler. Ancak bütün bunların gerçekleşebilmesi için işletmelerin kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerini desteklemek, bu faaliyetlerle işletmeler arasındaki ilişkiyi takdir etmek (faaliyetin adı ve fonksiyonu kadar faaliyeti gerçekleştiren firmayı da dikkate almak) gereklidir. Böylece hâlihazırda kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetini gerçekleştiren firmalar uzun dönemde varlıklarını devam ettirerek mevcut projelerinin de devamlılığını sağlayacak veya yeni projeler gerçekleştirecek, henüz kurumsal sosyal sorumluluk projesi gerçekleştirmemiş işletmeler de toplumun kurumsal sosyal sorumluluk projelerini
CURRENT DEBATES IN MANAGEMENT & ORGANIZATION Senem Nart, Yavuz Tansoy Yıldırım VOLUME 29
gerçekleştiren işletmelere olan takdirini görerek yeni projelere imza atacaklardır. Neticede bir taraftan devletin yükü azaltılırken, diğer taraftan da toplumun bir bütün olarak ve farklı konu ve perspektiflerde gelişmesi sağlanacaktır.
KAYNAKÇA
Aktan, C. C. & Börü, D. (2007). Kurumsal Sosyal Sorumluluk. C. C. Aktan içinde, Kurumsal Sosyal Sorum- luluk: İşletmeler ve Sosyal Sorumluluk (s. 11-36). İstanbul: İktisadi Gelişim ve İş Ahlakı (İGİAD) Yayınları.
Balı, S. & Cinel, M. O. (2011). Bir Rekabet Aracı Olarak Kurumsal Sosyal Sorumluluk. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(4), 45-60.
Carroll, A. B. (1979). A Three-Dimensional Conceptual Model of Corporate Performance. The Academy of Management Review, 4(4), 497-505.
Carroll, A. B. (1991, July-August). The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Toward the Moral Mana- gement of Organizational Stakeholders. Business Horizons, 39-48.
Carroll, A. B. (2004). Managing Ethically With Global Stakeholders: A Present And Future Challenge. Aca- demy of Management Executive, 18(2), 114-120.
Carroll, A. B. & Shabana, K. M. (2010). The Business Case for Corporate Social Responsibility: A Review of Concepts, Research and Practice. International Journal of Management Reviews, 12(1), 85-105. Commission of the European Communities. (2002). Corporate Social Responsibility: A Business Contribution
to Sustainable Development. Brussels.
Crowther, D. & Martinez, E. O. (2007). Current Debates in Corporate Social Responsibility: An Agenda for Research. Issues in Social and Environmental Accounting, 1(1), 26-39.
Çelik, A. (2007). Şirketlerin Sosyal Sorumlulukları. C. C. Aktan içinde, Kurumsal Sosyal Sorumluluk: İşlet- meler ve Sosyal Sorumluluk (s. 61-84). İstanbul: İstanbul İktisadi Gelişim ve İş Ahlakı (İGİAD) Yayınları.
Davis, K. (1973). The Case For And Against Business Assumption Of Social Responsibilities. Academy of Ma- nagement Journal, 16(2), 312-322.
Deniz, M. D. & Suarez, M. K. (2005). Corporate Social Responsibility and Family Business in Spain. Journal of Business Ethics, 56, 27-41.
Eren, E. (2010). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: Beta Yayıncılık.
European Agency for Safety and Health at Work: William Cockburn. (2004). Corporate Social Responsibility and Safety and Health at Work. Belgium: https://osha.europa.eu/en/publications/reports/210/ Eri- şim tarihi: 16/12/2014. Freeman, R. E. (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach. London: Pitman Publishing Ins.
tÜRKİYe’De KURUMsAL sosYAL soRUMLULUK FAALİYetLeRİne İLİŞKİn BİR DeĞeRLenDİRMe Hatice Çoban (Pamukkale University), Ayşe İrmiş (Pamukkale Üniversity)
Friedman, M. (1970, September 13). The Social Responsibility of Business is to Increase Its Profits. The New York Times Magazine.
Göcenoğlu, C., & Onan, I. (2008). Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Değerlendirme Raporu. Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP).
Gözütok-Ünal, N. (2017). Yeni Dönem KSS Karnesi. Capital (Mart), 70-76.
Hof, S. D. (2009). Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Şirketlerin ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Anlayışları. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(28), 153-183.
Holme, R. & Watts, P. (2000). Corporate Social Responsibility: Making Good Business Sense. Geneva, Swit- zerland: World Business Council for Sustainable Development.
İliç, D. K. (2010). İşletmelerin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Literatür Taraması. Ege Akademik Bakış, 10(1), 303-318.
İstanbul Sanayi Odası. (2002). Kobiler İçin Çevre Yönetim Sistemi Rehberi. İstanbul: ISO-Çevre Şubesi Yayın No: 2002-1.
Jenkins, H. (2006). Small Business Champions for Corporate Social Responsibility. Journal of Business Ethics, 67, 241-256.
Jones, T. M. (1980). Corporate Social Responsibility Revisited, Redefined. California Management Review, 22(3), 59-67.
Koçoğlu, D. & Soysal, A. (2014). İşletmelerin Sosyal Sorumlulukları Çerçevesinde Sosyal Pazarlama Uygula- maları. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi. Hopa, Artvin: Basılmamış Kongre Bildirisi, http://quovadissosyalbilimler.artvin.edu.tr/?Bildiriler, Erişim Tarihi: 17/11/2017. McGuire, J. B., Sundgren, A., & Schneeweis, T. (1988). Corporate Social Responsibility and Firm Financial
Performance. The Academy of Management Journal, 31(4), 854-872.
Michael, B. & Öhlund, E. (2005, January-March). Social Science Research Network. Available at: http://ssrn. com/abstract=999355 Erişim Tarihi: 25/12/2014 adresinden alınmıştır
Özgüç, E. (2005, Kasım). Kurumsal Sosyal Sorumluluk. Yeterlik Etüdü. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Or- taklıklar Finansmanı Dairesi.
Özturan, P. (2009). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Vaka Analizi Çalışması: Türkiye’deki 5 Şirket ve 5 STK’nın İncelenmesi. İstanbul: Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV).
Schwartz, M. S., & Carroll, A. B. (2003). Corporate Social Responsibility: A Three-Domain Approach. Busi- ness Ethics Quarterly, 13(4), 503-530.
CURRENT DEBATES IN MANAGEMENT & ORGANIZATION Senem Nart, Yavuz Tansoy Yıldırım VOLUME 29
Sert, N. Y. (2012, Haziran). Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Aktivizm İlişkisinin Araştırılması: Türkiye’de Özel Sektör, Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Aktivizm İlintisi. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sert, N. Y. (2012). Türkiye’de Özel Sektörün Kurumsal Sosyal Sorumluk Anlayışına İlişkin Yarar Algısı: Ku- rumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetlerinin Duyurulmasında Web Sitelerinin Kullanılması. Online Academic Journal of Information Technology, 3(9), 31-50.
Smith, A. (2005, Aralık 6). An Inquiry Into The Nature And Causes Of The Wealth Of Nations. (J. Manis, Dü.) Pennsylvania State University Electronic Classics Series Publication.
Social Accountability International. (2014). Social Accountability 8000 International Standard. New York. Şahin, E. (1996). İşletme-Çevre Etkileşimi ve İşletmelerin Sosyal Sorumluluğu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Taşlıyan, M. (2012, Mayıs-Haziran). Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Modern İş Dünyasının Vicdani Gereği. Ankara Sanayi Odası Yayın Organı (ASOMEDYA), 22-43.
The World Business Council for Sustainable Development. http://www.wbcsd.org/work-program/business-ro- le/previous-work/corporate-social-responsibility.aspx Erişim Tarihi: 21/11/2014
Top, S. & Öner, A. (2008). İşletme Perspektifinden Sosyal Sorumluluk Teorisinin İncelenmesi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 97-110.
Türker, D. (2009). Measuring Corporate Social Responsibility: A Scale Development Study. Journal of Business Ethics, 85, 411-427.
Weber, M. (2008). The Business Case For Corporate Social Responsibility: A Company-Level Measurement Approach For CSR. European Management Journal, 26, 247-261.
Wood, D. J. (1991). Corporate Social Performance Revisited. The Academy of Management Review, 16(4), 691-718.
Zenisek, T. J. (1979). Corporate Social Responsibility: A Conceptualization Based On Organizational Literatu- re. Academy of Management Review, 4(3), 359-368.