Emniyet Yönetim Sistem

Havacılıkta çok önemli bir yere sahip olan emniyet yönetim sistemi kavramı tanımlanmış olup; uluslararası ve ulusal boyutta incelenmiştir.

3.1. Emniyet Yönetim Sistemi Kavramı

Emniyet Yönetim Sistemi(SMS), “kabul edilebilir veya tolere edilebilir emniyetin sağlanması amacıyla organizasyon tarafından yerine getirilen, emniyet yönetim faaliyetleri” olarak tanımlanmıştır (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2012). SMS, reaktif bir yaklaşım ile kazaların gerçekleşmesini bekleyen, kaza sonrası kazanın inceleme ve soruşturmasını yaparak benzer kazaların önlenebilmesi için dersler çıkaran klasik kaza incelemesinden tamamen farklı bir şekilde, proaktif ve tahmine dayalı bir yaklaşımla, tehlikelerin sonuçlarının emniyet riski oluşturarak kazaya neden olmalarından önce emniyet risklerini tanımlamanın, analiz etmenin, azaltmanın ve kontrol altına almanın yollarını sürekli olarak değerlendiren bir faaliyettir (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2012, s. 17).

Havacılık kuruluşlarının faaliyetlerinde son derece büyük öneme sahip SMS’nin üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar, SMS’nin sistematik, proaktif ve açık olmasıdır. SMS kapsamında emniyet yönetimi etkinlikleri önceden belirlenen bir plan dahilinde tutarlı olarak gerçekleştirildiğinden dolayı sistematiktir. SMS’nin bu özelliğinden dolayı, ani dalgalanmalardan ziyade devamlı olarak iyileştirme hedeflenmektedir. Havacılık emniyetini etkileyen olaylar meydana gelmeden önce emniyet risklerinin azaltılması ve/veya kontrolünü sağlamasından dolayı SMS aynı zamanda proaktiftir. Son olarak, havacılık örgütlerinde yapılan tüm emniyet yönetimi faaliyetlerinin belgelenmesi ve bir emniyet kütüphanesinin oluşturulması SMS’yi açık hale getirmektedir (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2012, s. 18).

Emniyet Yönetim Sistemi4 ana bileşen ve 12 öğeden oluşan bir çerçevede hazırlanmalıdır (International Civil Aviation Organization, 2013):

tÜRKİYe’DeKİ HAVACILIK seKtÖRÜnDe İŞ sAĞLIĞI Ve GÜVenLİĞİ İLe eMnİYet YÖnetİM sİsteMİnİn BİRLİKte UYGULAnMA soRUnU

Ali Talip Akpınar (Kocaeli University), Bilgehan Özkan (Kocaeli University)

1. Emniyet Politikası ve Hedefleri

1.1. Yönetimin taahhüdü ve sorumluluğu 1.2. Emniyetle ilgili hesap verme zorunluluğu 1.3. Önemli emniyet personelinin atanması 1.4 Acil müdahale planlamasının koordinasyonu 1.5. SMS dökümantasyonu

2. Emniyet Risk Yönetimi 2.1. Tehlike tanımlaması

2.2. Risk değerlendirmesi ve riskin azaltılması 3. Emniyet Güvencesi

3.1. Emniyet performans takibi ve ölçümü 3.2. Değişim yönetimi

3.3. SMS’in sürekli iyileştirilmesi 4. Emniyetin Teşviki

4.1. Eğitim ve öğretim 4.2. Emniyet iletişimi

3.2. Emniyet Yönetim Sistemi’nin Uluslararası Boyutu

Havacılığın küresel bir endüstri olması, birçok konuda olduğu gibi uçuş emniyeti ve iş sağlığı ve güvenliği konularında da uluslararası standartlar getirme ihtiyacı doğurmuştur. İhtiyaç neticesinde uluslararası sözleşmeler ve uluslararası organizasyonların kural ve tavsiyeleri ortaya çıkmıştır. Bu kural ve tavsiyeler ülkelerin havacılık otoriteleri tarafından yayımlanan yönetmelik ve talimatlara yansımaktadır.

Uluslararası Sivil Havacılığın temelini oluşturan “Uluslararası Sivil Havacılık Anlaşması-Şikago Sözleşmesi”ne ülkemiz 1945 yılında taraf olmuş ve Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) kurucu üyeleri arasında yer almıştır. Ayrıca, Avrupa bölgesinde Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC)’na 1956 yılında kurucu üye olan ülkemiz, Avrupa Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı EUROCONTROL’e de üye durumdadır (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2017).ICAO tarafından yayımlanmış olan ve havacılığın farklı alanlarında kılavuz niteliği taşıyan dökümanlardan Annex 1, 6, 8, 11, 13 ve 14’te, sivil havacılıkta kabul edilebilir bir emniyet seviyesi elde edilmesi için devletler tarafından bir devlet emniyet programı (SSP) oluşturulması gerekliliği yer almaktadır. SSP emniyetin geliştirilmesini hedefleyen, bütünleşik bir dizi düzenleme ve etkinlik olarak tanımlanır. Devlet tarafından yerine getirilmesi gereken belirli emniyet etkinliklerini ve devlet içindeki havacılık etkinliklerinin emniyetli ve etkin şekilde yapılması ile ilgili sorumluluklarını yerine getirmesine destek olmak için devlet tarafından yürürlüğe sokulan düzenleme ve yönergeleri içerir (International Civil Aviation Organization, 2013).

3.3. Emniyet Yönetim Sisteminin Ulusal Boyutu

SMS’in ülke boyutunda işletilmesi ve devlet emniyet programlarının oluşturulması için gerekli açıklamalar ve tavsiyeler ICAO’nun 9859 numaralı dokümanı (Emniyet yönetimi el kitabı)’nda yer almaktadır. Ülkemizde Sivil Havacılık

CURRENT DEBATES IN MANAGEMENT & ORGANIZATION Senem Nart, Yavuz Tansoy Yıldırım VOLUME 29

Genel Müdürlüğü, bu dokümanla beraber EUROCONTROL tarafından yayımlanan ESARR düzenlemeleriyle paralel olacak şekilde sivil havacılıkta Emniyet Yönetim Sistemine ilişkin usul ve esasları düzenlemiştir. Uygulanması içinse: • Ticari hava taşıma işletmeleri, uçuş eğitim ve bakım kuruluşlarında SHT SMS kodlu,

• Havaalanları (Havaalanı işletmecileri, terminal işletmeleri, yer hizmetleri kuruluşları ve akaryakıt kuruluşları)’nda SHT-SMS/HAD kodlu,

• Hava seyrüsefer hizmet sağlayıcılarında ise SHT65-03 kodlu talimatlar yayımlanmıştır.

Talimatlarda işyerlerinin verdiği hizmet türüne göre yükümlülükleri belirlenmiş, denetleme işlemi, sorumluluklar ve yaptırımlar açıklanmıştır. Ek olarak “Havaalanları Dairesi Eğitim Talimatı (SHT-Eğitim/HAD)” ve “Havacılık Sağlık Talimatı (SHT-3)” gibi talimatlarla eğitim ve sağlık gibi iş sağlığı ve güvenliği konularındaki faaliyetler düzenlenmiştir. Düzenlemeler şu iki alt başlıklarda incelenebilir:

• Yönetim Uygulamaları ve Organizasyon: SMS kurmakla yükümlü işletmeler, SMS için bir sorumlu müdür ile işletmenin insan faktörleri ve organizasyonel yapısı yönünden emniyetin sağlanması amacıyla oluşturulacak olan emniyet yönetim sisteminin etkili bir şekilde yürütülmesi ve geliştirilmesinden sorumlu, SHGM tarafından onaylanmış bir emniyet yöneticisi görevlendirmek zorundadır. Aynı zamanda işletmeler aşağıdaki emniyet komisyonlarını oluşturmak zorundadır (Havaalanlarında Emniyet Yönetim Sistemi Uygulanmasına İlişkin Talimat, 2012):

- Emniyet politikaları, kaynak sağlanması, organizasyonel performans izlemesi gibi konularla ilgilenen bir Emniyet Gözden Geçirme Kurulu

- EGGK tarafından verilen stratejik talimatların yerine getirilmesi için bir Emniyet Eylem Grubu

- Tehlike belirleme sistemini yöneten ve denetleyen, hizmetlerin sağlanmasında direkt olarak görev alan işletim birimlerinin emniyet performansını izleyen ve emniyet yönetimi ile ilgili hususlarda üst yönetime tavsiyelerde bulunan bir Emniyet Hizmetleri Birimi

• Eğitim: Havaalanı standartları ve emniyeti, heliportlar, yer hizmetleri, terminal işletmeciliği, havaalanlarında hava araçlarına tesis ve/veya tankerle akaryakıt ikmal hizmeti ve ikram üretim hizmeti konularında faaliyet gösteren sivil havacılık işletmeleri, emniyet yönetim sistemi eğitimleri almak zorundadır. Bu eğitimlerin süreleri, yenileme periyotları ve eğitim sonrası sınav gerekliliği eğitim alması gereken personele göre aşağıdaki gibidir (Havaalanları Dairesi Eğitim Talimatı, 2014):

Tablo 2. Emniyet Yönetim Sistemi eğitim tablosu

Eğitim alması gereken personel Sınav Eğitim Süreleri Temel (Saat)* Min.

Tazeleme (Saat)* Min.

Yenileme Periyodu

(Yıl)

Yöneticiler (Kuruluşun genel merkezinde görev alan üst düzey yöneticiler; Genel

Müdür, Genel Müdür Yrd. vb.)

- 16 6 -

Uygulayıcılar (EYS sorumluları, ilgili

istasyon yöneticileri vb.) Zorunlu 40 16 5

Diğer personel

tÜRKİYe’DeKİ HAVACILIK seKtÖRÜnDe İŞ sAĞLIĞI Ve GÜVenLİĞİ İLe eMnİYet YÖnetİM sİsteMİnİn BİRLİKte UYGULAnMA soRUnU

Ali Talip Akpınar (Kocaeli University), Bilgehan Özkan (Kocaeli University)

4. İş Sağlığı ve Güvenliği ile Emniyet Yönetim Sistemi’nin Birlikte Uygulanmasıyla