İş Sağlığı ve Güvenliği’nin Ulusal Boyutu

Ülkemizde 1475 sayılı İş Kanunu’ndaki “işçi sağlığı ve iş güvenliği” kavramı yerine, 4857 sayılı yeni İş Kanunu’muzda daha geniş kapsamlı ve evrensel bir kavram olan “iş sağlığı ve güvenliği” (Occupational Health and Safety) kavramı kullanılmıştır. İş sağlığı ve güvenliği kavramı, işçi sağlığı ve iş güvenliği kavramından farklı olarak, tehlikelerin önlenmesinin yanında risklerin öngörülmesi, değerlendirilmesi ve bu riskleri tamamen ortadan kaldırabilmek ya da zararlarını en aza indirebilmek için yapılacak çalışmaları da içermektedir. Evrensel anlamda iş sağlığı ve güvenliği; tehlikelerin risk değerlendirme yöntemleriyle henüz kaza gerçekleşmeden öngörülerek bunların kabul edilebilir

tÜRKİYe’DeKİ HAVACILIK seKtÖRÜnDe İŞ sAĞLIĞI Ve GÜVenLİĞİ İLe eMnİYet YÖnetİM sİsteMİnİn BİRLİKte UYGULAnMA soRUnU

Ali Talip Akpınar (Kocaeli University), Bilgehan Özkan (Kocaeli University)

olup olmadığına karar verme çalışmalarını da beraberinde getirmektedir; yani eski “reaktif” yaklaşımlar yerine “proaktif” yaklaşımlar söz konusudur (Özkılıç, 2005).

Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İş Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Genel Müdürlük 1983 yılında daire başkanlığına dönüştürülmüştür. Böylece İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, 2000 yılında İşçi Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü olarak yeniden teşkilatlandırılmıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı(ÇSGB) bünyesinde İSG faaliyetlerinde bulunan dört birim bulunmaktadır. Bunlar İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü(İSGGM), İş Teftiş Kurulu(İTK), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi(ÇASGEM) ve Sosyal Sigortalar Kurumu(SSK)’dır (Ercan, 2010). İSGGM görevleri aşağıda belirtilmiştir (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2017):

• “İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalışması yapmak. • Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak. • Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak. • Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek. • Standart çalışmaları yapmak, normlar hazırlamak ve geliştirmek. • Üretilen ve ithal edilen kişisel koruyucu donanımların piyasa gözetimi ve denetimini yapmak, bu hususlarda usul ve esasları belirlemek.

• İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araştırma çalışmalarını planlamak, programlamak ve uygulanmasını sağlamak.

• Faaliyet konuları ile ilgili yayın ve dokümantasyon çalışmaları yapmak ve istatistikleri düzenlemek.

• Meslekî eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde çalışanlar da dahil olmak üzere tüm çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmaları amacıyla gerekli çalışmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak.

• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Bölge Laboratuvar Müdürlüklerinin çalışmalarını düzenlemek, yönetmek ve denetlemek.

• İşyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve diğer görevlilerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve belgelendirme usul ve esaslarını belirlemek.

• İş sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz, teknik kontrol, risk analizi ve değerlendirmesi, eğitim, danışmanlık, uzmanlık hizmetlerini yapmak ve bu tür hizmetleri verecek özel ve tüzel kişi ve kuruluşların niteliklerini belirlemek, yetki vermek, yetkilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini sağlamak.

• İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer teknik ve sağlık personel ile işçilere eğitim vermek için kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren şirketler ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiğinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin ve verimli bir şekilde verilip verilmediğinin kontrol ve denetimini sağlamak, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının eğitimleri sonundaki sınavları yapmak veya yaptırmak, belgelerini vermek.”

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda işveren ve çalışanların görev, yetki ve yükümlülükleri belirlenmiş, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri tanımlanmıştır. İşverenin yükümlülükleri şunlardır:

CURRENT DEBATES IN MANAGEMENT & ORGANIZATION Senem Nart, Yavuz Tansoy Yıldırım VOLUME 29

• “Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

• İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

• Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

• Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.

• Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir.Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir.

• Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.

• İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar.”

Kanuna göre kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü başkanlığında oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca çıkarılacak tebliğ ile ilgili işyerinde yapılan esas iş dikkate alınarak işyeri tehlike sınıfları tespit edilir. İşyerinin belirlenen tehlike sınıfı doğrultusunda teftiş ve idari yaptırımlar, çalışanların alması gereken eğitimin süresi ve eğiticilerin nitelikleri, çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu gereksinimi ve idari para cezaları gibi konular düzenlenmiştir.

Kanun işverene “çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile ilgili; programların hazırlanmasını ve uygulanmasını, eğitimler için uygun yer, araç ve gereçlerin temin edilmesini, çalışanların bu programlara katılmasını ve program sonunda katılanlar için katılım belgesi düzenlenmesini sağlama” yükümlülüğü getirmiştir. Çalışan fiilen çalışmaya başlamadan önce, çalışanın yapacağı iş ve işyerine özgü riskler ile korunma tedbirlerini içeren konularda öncelikli olarak eğitilmelidir (Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 2013). Eğitimin temel prensipleri ise şunlardır:

• Katılımcıların ihtiyacı doğrultusunda eğitim konuları seçilir. Anlaşılabilir şekilde teorik ve uygulamalı olarak düzenlenir. • Eğitimler bireysel olarak ya da grup halinde verilebilir. • Çalışanlar, sahip olması gereken bilgi ve becerileri ölçülebilir biçimde ortaya koyabilmelidirler. • İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile çalışanların eğitim programı dışında alması gereken eğitimler belirlenir. • Eğitimin amacı; çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlama ve eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasıdır.

• Verilen eğitimin sonunda ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre ihtiyaç duyulduğu takdirde eğitim programlarında değişiklik yapılabilir ya da eğitim tekrarlanabilir.

• Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek eğitimler haricinde, yeterli sistemin kurulması halinde uzaktan eğitim şeklinde verilebilir.

tÜRKİYe’DeKİ HAVACILIK seKtÖRÜnDe İŞ sAĞLIĞI Ve GÜVenLİĞİ İLe eMnİYet YÖnetİM sİsteMİnİn BİRLİKte UYGULAnMA soRUnU

Ali Talip Akpınar (Kocaeli University), Bilgehan Özkan (Kocaeli University)

• Eğer bir işyeri;

• Az tehlikeli sınıfta yer alan işyeriyse, üç yılda en az bir defa ve en az 8 saatlik, • Tehlikeli sınıfta yer alan işyeriyse, iki yılda en az bir defa ve en az 12 saatlik,

• Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyeriyse, yılda en az bir defa ve en az 16 saatlik eğitim programını her çalışanı için oluşturmalı ve uygulamalıdır.

Çalışma yeri veya iş değişikliği, yeni teknolojilerin uygulanması gibi durumlarda değişen ve ortaya çıkan yeni risklerle ilgili eğitimler ayrıca verilir (Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 2013).

Eğitim programları aşağıda yer alan konuları esas alır (Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 2013):

Tablo 1. İş Sağlığı ve güvenliği eğitim programı konuları