FSEK. Ek.m.8’de düzenlenen sui generis veri tabanları hakkında, AB Direktifi m.7’de olduğu üzere eser, eser sahibi ve fikri hak koruması (copyright) kavramları bilinçli olarak kullanılmamıştır. Bu nedenle, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden yaratıcılık arz etmeyen veri tabanları FSEK.’te eser olarak kabul edilmemiştir. Bununla birlikte, FSEK.’te de gelişen dijital teknoloji sayesinde, yaratıcılık taşımasa bile içeriğin elde edilmesi, doğrulanması veya sunumu yönünden esaslı yatırım harcanan veri tabanlarının korunması için, veri tabanı içeriğinin başka bir ortama aktarımını yasaklamaya yönelik, fonogram yapımcısı ve yayıncı kuruluşlara tanınan komşu haklara benzer sui generis bazı haklar tanınmıştır.
Sui generis veri tabanı yapımcılarına tanınan korumanın amacı, esaslı yatırım yapılarak meydana getirilebilecek ürünlere yönelik yatırımları teşvik etmektir. Örneğin, Ülkemizdeki turizm bölgelerinin, kaplıcaların, ırmakların, belli yörelerde yetişen bitki ve hayvan türlerinin, müzelerin, el yazması eser ve heykellerin tanıtımına yönelik veri tabanlarının hazırlanması, büyük emek ve parasal harcama
seçilip derlenmesi biçimidir. Sonuçta asıl olan koruma, koşulları oluştuğunda veri ve materyallerin FSEK.'nun 6/11. maddesi anlamında seçilip derlenmesi yoluyla oluşturulan veri tabanı üzerindeki derleme eser sahipliğidir. Bir derleme eserin varlığının tespiti, her somut uyuşmazlıkta mahkemelerce resen gözetilir. Hükme esas alınan bilirkişi raporlarında ise, derleme eserin unsurları irdelenmeksizin anılan sözlüklerin veri tabanı oldukları ifade edilmiştir. O halde öncelikle, uyuşmazlık konusu Atlas markalı elektronik tercüme sözlüğünün FSEK.'nun 1/B ve 6/11. maddeleri uyarınca veri tabanı oluşturup oluşturmadığının kesin olarak belirlenmesi zorunludur. Bu husus belirlendikten sonra, veri tabanında Kullanılan Türkçe / İngilizce sözlük verilerinin davalı kişilerce yaratılmış eser veya herkesçe bilinen ve kullanımına açık veriler olup olmadıklarının saptanması gereklidir. Dava konusu Atlas markalı elektronik tercüme sözlüğünün bir veri tabanı olduğunun tespiti halinde, Türkçe / İngilizce sözlük verilerinin davacı Ftc tarafından işlenerek seçilip derlenmesi sonucu veri tabanı haline getirildiğinin sabit olması ve anılan veri tabanının davacı Ftc tarafından usulüne uygun bir sözleşme ile davalı Herpa’ya devredildiğinin de kanıtlamaması nedeniyle; davalı Herpa’nın FSEK'nun 6/11. ve 18/2. maddeleri uyarınca veri tabanı üzerindeki mali hakları kullanma yetkisinin kendisine ait olduğuna dair savunmasına değer verilemeyecektir. Ancak, veri tabanında kullanılan Türkçe / İngilizce sözlük verilerinin bizatihi eser vasfında olduğunun anlaşılması halinde ise; dosyada mevcut Ankara 13. Sulh Hukuk Mahkemesi'nin 200l /21 D. İş sayılı delil tespiti dosyasındaki bilirkişi görüşü dikkate alınmak suretiyle, veri olarak kullanılan Türkçe/İngilizce sözlük üzerinde davalı kişilerin hak sahipliğinin belirlenmesi ve sonucuna göre de davacı Ftc veya davalı Herpa tarafından FSEK.'nun 18, 49, ve 52. maddelerine göre geçerli bir sözleşme yoluyla eser sahibinden söz konusu verilerin mali haklarının veya kullanma yetkisinin (ruhsat) devir alınıp alınmadığının belirlenmesi ve uyuşmazlığın bu yolla giderilmesi gerekecektir. Bu durumda, mahkemece aralarında bir bilgisayar uzmanının da bulunduğu fikri haklar alanında uzman öğretim üyelerinden oluşan yeni bir bilirkişi heyetinden yukarıda açıklanan hususlarda gerekçeli ve denetime elverişli rapor alınarak hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken eksik inceleme sonucu davanın kısmen kabulü doğru görülmemiştir…” (ERDİL, Şerh I, s.273-276).
90
gerektirir. İşte, bu alanda yapılacak yatırım ve emek korunduğu takdirde, oluşturulacak yeni veri tabanları sayesinde sosyal ve kültürel zenginleşmeden başka, Ülkemizin güzelliklerinin tanıtımı da sağlanmış olacaktır209
.
Sui generis veri tabanı yapımcılarına tanınan haklar konusunda, AB Direktifi ve FSEK. Ek.m.8 hükümleri benzer olmakla birlikte, veri tabanı yapımcısına tanınan haklara yönelik getirilen istisnaların kapsamı konusunda önemli bir fark bulunmaktadır. Gerçekten de Direktif m.9(a)’da, sui generis veri tabanlarında kişisel kullanım istisnası sadece elektronik olmayan veri tabanları için tanınmış olmasına rağmen, FSEK. Ek.m.8’de kişisel kullanım istisnası hakkında ayrım yapılmamıştır.
Bu yüzden, FSEK.’te yasal kullanıcılar tarafından kişisel kullanım kapsamında elektronik veri tabanlarının içeriği kopyalanarak başka bir ortamda saklanabilecektir. Dijital teknolojinin dezavantajları göz önüne alındığında, yasal kullanıcılara tanınan bu hak, kötüniyetli kişilerce kolaylıkla istismar edilerek, sui generis veri tabanı korumasının zayıflamasına yol açabilir.
FSEK. Ek.m.8’de sui generis veri tabanı yapımcılarına tanınan hakları ihlal edenler hakkında, “bu Kanunun 72 nci maddesinin (3) numaralı bendi hükümlerinin” uygulanacağı belirtilmiştir. Söz konusu cezai müeyyide, 2007 tarihinde yürürlükten kaldırıldığından, sui generis veri tabanı ihlallerinde FSEK.’te öngörülen diğer yaptırımların uygulanıp uygulanmayacağı hususunda bir açıklık bulunmamaktadır. Doktrinde, sui generis veri tabanları eser sayılmadığından, yapımcılara tanınan hakların ihlali halinde, haksız fiile ilişkin genel hükümlerin veya haksız rekabet hukukuna ilişkin müeyyidelerin uygulanabileceği kabul edilmektedir210.
209 TEKİNALP, s.132; ERDİL, Şerh II, s.1754. 210
91
§ 8. DİJİTAL VERİ TABANLARI ÜZERİNDE SAHİP OLUNAN HAKLAR
I. GENEL OLARAK
Daha önce de ifade edildiği üzere, dijital veri tabanlarında yer alan veri tabanının teknik yapısını oluşturan mekanik araçlar ve veri tabanının işleyişini sağlayan bilgisayar programları, veri tabanı korumasından yararlanamazlar. Veri tabanlarının hazırlanışında ve işleyişinde rol oynayan bilgisayar programları üzerinde, programların korunmasına yönelik bireysel haklar varlığını sürdürür. Veri tabanı içeriğinin kamuya iletimini sağlayan araçlar üzerinde ise, teknik yapıları ve fonksiyonel tasarımlarına göre, patent ve tasarım koruması söz konusu olabilir211
. Benzer şekilde, veri tabanı içeriğindeki eser ve veriler tek başlarına veri tabanı korumasına konu olamazlar. Bunlardan eserler üzerindeki asıl eser sahiplerinin telif hakları, veri tabanı yapımcısı ile aralarındaki devir veya lisans sözleşmesine göre varlığını sürdürürler. Eser vasfında olmayan veriler üzerinde ise, kişilik haklarından doğan haklar bulunabilir. Bu tür haklar haricinde, eser değeri bulunmayan sıradan veriler üzerinde tekil anlamda hak sahipliği bulunmaz. Veri tabanı sahipleri açısından önem arz eden husus, veri tabanı içeriğinde yer alan eser ve veriler üzerindeki bireysel haklar dışında, oluşturdukları veri tabanları üzerinde bağımsız olarak ne tür haklar elde edecekleridir.
AB Direktifi ve FSEK.’te veri tabanı üreticilerine, oluşturdukları veri tabanının türüne göre farklı haklar tanınmıştır. Anılan düzenlemelerde, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden yaratıcılık arz eden orijinal veri tabanı sahiplerine telif hakları tanınırken, içeriğinin oluşturulmasına, doğrulanmasına veya sunumuna nitelik ve/veya nicelik açısından esaslı yatırım yapan veri tabanı yapımcılarına, fonogram yapımcısı ve yayıncı kuruluşlara tanınan komşu haklara benzer sui generis bazı haklar tanınmıştır212.
211 DAVISON, s.74; DERCLAYE, s.67; OĞUZ, s.749; ÖZTÜRK, s.110. 212
92
Bu yüzden, veri tabanı üreticilerine tanınan haklar ve istisnalarının, veri tabanı türüne göre farklı değerlendirilmesi gerekir. Söz konusu düzenlemelerde, veri tabanı üzerinde fikri hukuk yönünden hak sahibi olacak kişiler veri tabanı türüne göre farklı tanımlandığından, veri tabanları üzerinde hak sahibi olacak kişilerin tespiti de veri tabanı türüne göre ayrı belirlenmelidir.
Veri tabanlarının büyük bir kısmı hem orijinal hem de sui generis özellik arz etmektedir. Bunların da bazen, veri tabanı yazarı ile veri tabanı yapımcısı farklı kişiler olabilir. Bu hallerde, veri tabanı yazarlığından doğan haklarla, veri tabanı yapımcısının hakları bir biriyle çatışabilir213
. Daha çok veri tabanı yapımcısının, sipariş üzerine veri tabanı hazırlatmasında karşılaşılabilecek bu gibi hallerde, yapımcının kanunda kendisine tanınan haklardan tam anlamıyla yararlanabilmesi için, sipariş verdiği veri tabanı yazarından, yazarın mali haklarını devralması gerekir. Bu yönde bir sözleşme bulunmadığı takdirde, uyuşmazlık halinde, yapımcının veri tabanı sipariş etmekteki amacına öncelik tanınmak suretiyle, veri tabanı yazarının telif haklarını ileri sürerek, veri tabanı yapımcısının sahip olduğu haklarını kullanmasını engelleyemeyeceği kabul edilmelidir.
Direktif m.7(4) hükmünde de, veri tabanı yapımcısına sağlanan hakların, veri tabanı yapısındaki telif hakkından etkilenmeksizin, uygulanmaya devam edeceği ifade edilmiştir214
. FSEK.’te bu yönde bir hüküm bulunmasa dahi, Sipariş Üzerine Yayım Sözleşmeleri başlığını taşıyan TBK.m.501’de, bir veya birkaç kişinin yayımcının belirlediği plana göre bir eser meydana getirmeyi üstlenmeleri halinde, bu kişilerin sadece sözleşmeyle kararlaştırılan ücrete hak kazanacakları, sözleşme konusu mali hakların ise yayımcıya ait olacağı ifade edilmiştir215.
213
Örneğin, veri tabanı yapımcısının yasal kullanıcılara veri tabanı içeriğinin tamamından yararlanma imkanı tanıdığı hallerde, kullanıcıların veri tabanı içeriğinin tamamını bilgisayarlarına kopyalaması, veri tabanı yazarının veri tabanı yapısı üzerindeki çoğaltma hakkının ihlaline de yol açacaktır.
214
Bkz. Direktif m.7/(4): “4. The right provided for in paragraph 1 shall apply irrespective of the eligibility of that database for protection by copyright or by other rights.”
215 Bununla birlikte, veri tabanı yapımcısı, sahip olduğu sui generis hakların kullanımı esnasında,
kendi hakları ile açıkça çelişmediği sürece, yazara ait manevi haklara saygı göstermekten başka, veri tabanı yazarının şeref ve itibarını zedeleyici uygulamalardan da kaçınmalıdır.
93
Veri tabanları üzerindeki hak sahipliği, veri tabanının hususiyet arz edecek şekilde yaratılması veya esaslı yatırım yapılması neticesinde kendiliğinden doğar. Hak sahipliği için, kayıt ve tescil zorunlu değildir. Ancak orijinal veri tabanı yaratıcıları, hak sahipliklerini ispatta kolaylık sağlamak için, FSEK.m.13/III’te yer alan kayıt ve tescil sisteminden yararlanabilirler. FSEK.m.11 ve m.12’de yer alan kanuni karineler de, eser sayılan orijinal veri tabanları hakkında uygulanabilir216.
II. ORİJİNAL VERİ TABANLARINDA