Yukarıda değinildiği üzere, bir fikri ürünün telif korumasından yararlanmasının temel şartı, sahibinin hususiyetini taşımasıdır. Hususiyet taşıma, sahibinin iç dünyasındaki duygu ve düşüncenin, onun zihninden süzülerek dış dünyaya kendine has üslupla yansıtılmasıdır. Patent hukukundan farklı olarak, bir eserin telif koruması elde edebilmesi için, buluş niteliğini haiz olması gerekmediği gibi, mutlak derecede yeni olmasına gerek yoktur. Fikri mülkiyet hukuku açısından bir eserin hususiyet taşıması, onun eşsiz olması anlamına da gelmez.
Derleme türü eserler, birden fazla eserin bir araya getirilmesiyle oluşturulduğundan, diğer eserlerde aranan hususiyet taşıma şartı derlemelerde farklılık arz etmektedir. Derlemelerde hususiyet, belli bir konuda seçilen eser ve verilerin farklılık arz eden bir tarzda bir araya toplanarak, kamuya sunulmalarındaki yaratıcı düşüncede saklıdır. Herkes tarafından düşünülebilecek, basit nitelikteki derlemelerde hususiyetten söz edilemez. Günümüz teknolojilerinde binlerce eser ve veri kolayca bir arada sunulabildiğinden, dijital veri tabanlarında yaratıcılık şartı, daha önce oluşturulan veri tabanlarından hissedilir derecede farklılık veya minimum düzeyde yenilik arz etmeleri halinde mümkün olacaktır136
.
AB Direktifi m.3’te orijinal veri tabanlarında hususiyetin varlığı, “veri tabanı içeriğinin seçilme veya düzenlenmesinde sahibinin yaratıcı düşüncesinin ürünü olma” şartına bağlı kılınmıştır. FSEK.m.1/B ve FSEK.m.6’da derlemeler ve veri tabanlarında aranacak yaratıcılık hususunda içeriğin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden bir sınırlama getirilmemiştir. Bununla birlikte, Bern Sözleşmesi m.2(5)’te derleme eserlerde yaratıcılık unsuru derleme eserin kendisinde değil, “içeriğinin seçilme veya düzenlenmesinde” arandığından, FSEK.m.1/B ve FSEK.m.6 hükümlerinin de Bern Sözleşmesine ve AB Direktifi m.3 hükmüne uygun şekilde yorumlanması yerinde olacaktır137
.
136 O’HARE, s.487; ORIOLA, s.208; KUMAR, s.45; OĞUZ, s.754. Hissedilebilir derecede
farklılık ve yenilik taşımayan veri tabanlarında yaratıcılıktan söz edilemez.
137
57
Orijinal veri tabanlarında içeriğinin seçilme veya düzenlenmesinin fikri yaratıcılık ürünü sayılmasında, iki unsurun tek başına mı yoksa birlikte mi gerçekleşmesinin zorunlu olup olmadığı önem arz emektedir. AB Direktifi m.3’te “by reason of the selection or arrangement of their contents, constitute the author’s own intellectual creation” ifadesi kullanılarak içeriğin seçilme veya düzenlemesinden sadece birinin yaratıcı düşünce ürünü olması yeterli görülmüştür. FSEK.m.2’de bahsedilen “içeriği seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eserler” ifadesi, Direktif m.3 hükmü ile uyumlu değildir. Anılan düzenleme derleme ürünlerin bütününün düşünce yaratıcılığı sonucu olması gerektiği yönünde bir algılamaya yol açmaktadır.
Doktrinde bir görüşte138
, FSEK.m.2 hükmü nedeniyle, veri tabanlarının hem içeriğinin seçimi hem de içeriğinin düzenlenmesi yönünden yaratıcılık taşıması gerektiği ileri sürülmüştür. Bizim de katıldığımız görüşe139
göre ise AB Direktifi.m.3 ve TRIPS.m.10(2)’de benimsendiği üzere, orijinal veri tabanlarının içeriğin seçilmesi veya düzenlenmesinden sadece biri yönünden yaratıcılık taşıması yeterlidir.
1. İçeriğin Seçilmesi Yönünden
İçeriğin seçilmesi (selection of content) kavramı, veri tabanı içeriğinde yer alacak eser ve verilerden amaca uygun olanlarının belirlenmesidir. Bunun için her şeyden önce, veri tabanının eğitim, sağlık, spor, haber, kültür, sanat, magazin, eğlence, alış veriş gibi alanlardan hangisinde hizmet sunacağı tespit edilmelidir. Bu tespit sonrasında, veri tabanı içeriğini oluşturacak eser ve veriler, hedeflenen amacı eksiz sağlayacak kapsam ve boyutta belirlenmelidir.
İçerik seçimi, sadece değişik alternatiflerden hangilerinin tercih edileceğine ilişkin soyut nitelikte bir irade beyanını değil, karar verilen malzemenin temini ve gerekiyorsa bunların toplanması, yazılması, çizilmesi, fotoğraflanması ve benzeri eylemlerle yayına hazır hale getirilmesi fiillerini de içerir. Seçilecek malzemeler veri
138 ÇOLAK, s.34; BOZBEL, s.445. 139
58
tabanının yapılması ile güdülen gayeye ne kadar hizmet ediyor, amaçlanan hedefe ne kadar kolay ve çabuk götürüyorsa, hususiyet arz eden bir seçimden söz edilebilir140
. İçeriğin seçiminden hareketle telif koruması elde edebilmek için, veri tabanı yaratıcısının hizmet göstereceği konu seçiminin, herkes tarafından düşünülebilir, sıradan, bayağı nitelikte olmasından ziyade, başkalarınca takdir edilen, şaşırtıcı veya heyecan verici nitelikte olması gerekir. Bunun için de hazırlanan veri tabanının, hizmet sunacağı alanda daha önce hazırlanan veri tabanlarına oranla, hissedilir derecede yenilik ve farklılık sergilemesi gerekir. Örneğin Türkiye’deki otellerin sadece adres ve iletişim bilgilerinin yer aldığı bir tatil rehberi, sıradan bir düşünceye dayandığından telif korumasına konu olamaz. Buna karşılık, otellerin bulundukları şehir, yıldız sayısı veya fiyatlarına göre sınıflandırıldığı, fotoğraflarının sunulduğu, video görüntülerinin izlendiği, online harita, online rezervasyon gibi teknolojilerin kullanıldığı bir tatil rehberi, orijinal veri tabanı olarak kabul edilebilir141
.
Dijital teknoloji sayesinde, her türlü konu ve içeriği barındırabilecek, binlerce çeşit veri tabanı üretimi mümkün olduğundan, veri tabanlarının içeriğinin seçilmeleri yönünden yaratıcı düşünce ürünü kabul edebilmek için, yasal anlamda önceden kesin ölçüler belirlemek zordur. Konu ve içerik seçimi yönünden veri tabanlarının orijinal olup olmadığı, somut veri tabanları üzerinden, uzman kişilerce yapılacak değerlendirmelere göre belirlenmelidir142
.
Bir veri tabanının orijinalliğinin tespitinde, benzer konu ve içerikte daha önceden bir veri tabanı hazırlanıp hazırlanmadığı, hazırlanmış ise yeni veri tabanının ne derece farklılık arz ettiği, veri tabanının ilgili alandaki eser, veri, bilgi veya materyalleri ne derecede kapsadığı, bu alandaki bilgi gereksinimini karşılamak için eksik kalan hususlarda yeni veri tabanı oluşturma ihtiyacının bulunup bulunmadığı gibi hususlar, yapılacak olan somut değerlendirmede ölçü olarak kullanılabilir.
140 ATEŞ, Eser, s.373; BOZBEL, s.444.
141 SILTANEN, s.19-20; ÇOLAK, s.27; BOZBEL, s.445. 142
59
2. İçeriğin Düzenlenmesi Yönünden
İçeriğin düzenlenmesi (arrangement of content), çeşitli alternatifler arasından seçilen veri tabanı içeriğinin, kullanıcıların istifadesine ne şekilde sunulacağını ilgilendirir. Kısaca içeriğin düzenlemesi kavramı, veri tabanının hazırlanış amacını en iyi şekilde gerçekleştirmek için veri tabanı içeriğinin, kullanıcıya takdimi ve sunulmasında sarf edilen fikri emek ve çalışmaları ifade eder143. Daha önce de ifade edildiği üzere, teknolojik özellikleri gereğince, dijital veri tabanlarının içeriğinde, yazılı (metin-text), sesli, görsel ve işitsel unsurlar hep birlikte topluca sergilenebilir. Örneğin elektronik ortamdaki bir sözlükte, kelimeleri metin halinde görmek mümkün olduğu gibi, bu kelimelerin sesli - görüntülü telaffuzunu veya fotoğraf şeklindeki görsel ifadesini içeren unsurları bulunabilir144
.
Aynı şekilde dijital ortamdaki coğrafi konuları içeren bir ansiklopedi içeriğinde; haritalar, metinler, fotoğraflar ve ülkelerin önemli şehirlerini tanıtan video görüntüleri yer alabilir. Dijital veri tabanlarında içerik ne kadar zengin olursa olsun, içeriğin belli bir düzende kullanıcılara sunulmaması halinde veri tabanları, kimsenin üzerinde çalışmak istemediği, karışık ve kullanışsız bir toplama haline dönüşürler. Buna karşılık, içeriğin yaratıcı bir düşünceye bağlı olarak kullanıcıya fayda sağlayacak şekilde, verilerin yerli yerinde kolayca ulaşılabilir ve anlaşılabilir tarzda sunulduğu bir veri tabanından kullanıcılar büyük yarar elde ederler.
İşte, bu faydaları nedeniyle AB Direktifi m.3’te düzenlenen orijinal veri tabanı korumasında, içeriğin düzenlenmesindeki düşünce yaratıcılığına, telif hakkı (copyright) koruması tanınmıştır. Bunun için, içeriğin düzenlenmesindeki yaratıcılıkta, önceki veri tabanlarından hissedilir derecede bir farklılık veya minimum düzeyde de olsa yenilik sergilenmelidir. Aksi takdirde, telif korumasından yararlanmak mümkün olamaz145
.
143 ATEŞ, Eser, s.373; BOZBEL, s.444.
144 Örnek olarak bkz. www.seslisozluk.net adlı web sitesi 145
Almanya’da kitap halinde ve CD’de off-line yayınlanan, aynı zamanda internette on-line şekilde erişime sunulan tıbbi terimler sözlüğünün (Medizinisches Lexicon), izinsiz olarak başka bir sitede çerçeve içine alınması (framin) hakkındaki uyuşmazlıkta, ilk derece mahkemesi, içeriğinin sunuluşundaki bireysel yaratıcılığı (individual creative) ve kullanıcıların terimlere ulaşmalarında
60
III. SUİ GENERİS VERİ TABANI UNSURLARI
A) Genel Olarak
AB Veri Tabanı Direktifi m.7 ve FSEK. Ek Madde 8’de, bir veri tabanının içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması veya sunumuna nitelik ve nicelik açısından esaslı bir nispet dahilinde yatırım yapan veri tabanı yapımcısına, veri tabanının içeriğinin önemli bir kısmının veya tamamının; herhangi bir araç ile herhangi bir şekilde sürekli veya geçici olarak başka bir ortama aktarılmasına, herhangi bir yolla dağıtılması, satılması, kiralanması veya topluma iletilmesine izin verme veya yasaklama hakkı tanınmıştır. Veri tabanı yapımcısının kendisine tanınan bu haklardan yararlanabilmesi için, veri tabanının içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması veya kamuya sunulmasında, nicelik ve/veya nitelik yönünden esaslı bir yatırım yapmış olması gerekir. Direktif m.7 ve FSEK. Ek.m.8’de yeterince açık olmayan içeriğin elde edilmesi, sunulması, doğrulanması ve esaslı yatırım unsurları sui generis korumanın temelini teşkil eder.
Sui generis korumada da, söz konusu yasal unsurların sınırları hakkında kesin ölçüler belirlemek yerine, genel kavramlar kullanılarak uyuşmazlık konusu somut veri tabanları üzerinden yargıçlara serbesti tanınmıştır.