AB Veri Tabanı Direktifi m.1(2)’de, “veri tabanından bağımsız eserler, veri veya diğer materyallerin derlenmesinin anlaşılacağı” ifade edilmiştir. FSEK.m.6/I,b.11’de veri tabanı içeriğinden söz edilirken, bağımsız kavramı kullanılmamıştır. Bununla birlikte, bir veri tabanından söz edebilmek için, içeriği oluşturan malzemelerin bağımsız olması veri tabanı sayılmanın en önemli unsurudur. AB Veri Tabanı Direktifi’nde eser, veri ve diğer materyallerin bağımsızlığı kavramı da diğer birçok kavram gibi tarif edilmemiştir. Veri tabanları yönünden bağımsızlık, içeriği oluşturan malzemelerin tek başına bir değer ifade ediyor
119 DERCLAYE, s.54; GERVAIS, J. Daniel, The Protection of Databases, Chicago-Kent Law
49
olmasıdır120. Örneğin bir dijital telefon rehberinde veya sözlükte, kişilerin iletişim bilgileri ile kelimelerin anlamları bir birinden bağımsız değer taşırlar. Bazı kişilerin veya kelimelerin unutulmuş olması, veri tabanının kalan kısmının kullanımını önemli derecede etkilemez. Aynı husus, ansiklopediler, bibliyografyalar, ilaç rehberleri, içtihat derlemeleri, kitap, makale ve sinema derlemeleri için de geçerlidir. İçeriğinde çok sayıda veri veya eser barındıran bu tür derlemelerde, veri veya eserlerden bir kaçının eksik olması, derlemenin değerini fazlaca etkilemez. Buna karşılık, veri tabanı özelliğine sahip olmayan tek bir kitap, makale veya bir sinema filminde, kitabın veya makalenin birkaç sayfasının, sinema filminin birkaç dakikalık kısmının çıkarılması, eserin bütünlüğünü önemli derecede etkiler121
.
Doktrinde, web sitelerinden oluşan dijital veri tabanlarında, veri tabanı içeriğine ulaşmak için bazı sayfalardan geçmek suretiyle erişim halinde, bağımsızlık unsurunun gerçekleşmeyeceği belirtilmektedir122
. Bu görüş gereğince, elektronik ortamdaki bir atlasta, bir ülkenin veya bu ülkeye ait bir şehrin görülmek istenmesi halinde, önce dünya haritasına tıklanıp, daha sonra aranılan ülkenin haritasına erişimin mülkün olduğu hallerde, bağımsızlık unsuru oluşmayacağından, korunmaya değer bir veri tabanından söz edilemez.
Kanaatimizce bağımsızlık unsurunun bu şekilde yorumlanması yerinde değildir. Dijital veri tabanlarının içeriklerinde binlerce veri barındırmaları ve bu verilerin tamamının küçük bir ekranda görünmesi, teknik olarak mümkün olmadığı gibi gerekli de değildir. Ayrıca, dijital veri tabanlarında arama motorları sayesinde, aranılan veri ve bilgilere kolayca ulaşılmaktadır. Bağımsızlığın, erişim yönünden diğer verilere bağlı olmama şeklinde yorumlanması, dijital veri tabanlarının neredeyse tamamının korunmasız kalmasına yol açacaktır.
120 DERCLAYE, s.62.
121 Bkz. BEUNEN, s.53; DERCLAYE, s.63; ÇOLAK, s.40. 122
50
1. Bağımsız Eserler
AB Direktifi m.1(2)’de, “eser derlemelerinin” veri tabanı korumasına tabi olacağı açıkça belirtilmiştir. Yukarıda ifade edildiği üzere, “sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” eser olarak kabul edilmektedir. Dijital veri tabanlarında, hak sahiplerinden yazılı izin alınmak şartıyla yazılı ve görsel her türlü ilim, edebiyat, musiki ve sinema eseri bir arada kamuya iletilebilir.
Türk Hukukunda eser derlemeleri, FSEK.m.6/I, b.6 ve b.7’de düzenlenmiştir. Buna göre, “bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline konulması” ile "belli bir maksada göre ve hususi bir plan dâhilinde seçme ve toplama eser tertipleri” derleme (işleme) eser olarak kabul edilmişlerdir. FSEK.m.1/B,d aranan yaratıcı düşünce sonucu olma zorunluluğu gereğince, bu bentlerde sayılan eser derlemeleri genellikle telif korumasından yararlanamazlar.
Doktrinde ifade edilen görüşün123
aksine, eser derlemelerinin emek ve harcamanın hatırına FSEK.m.6/I, b.6 ve b.7 kapsamında eser olarak korunmaları, bize göre mümkün değildir. Türk Hukukunda eser derlemelerinin Direktif m.1(2)’de düzenlenen manada veri tabanı korumasından yararlanmaları, FSEK.m.6/I,b.11’de düzenlenen “verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi” ifadesinin eserleri de kapsayacak şekilde geniş yorumlanması ile mümkün olacaktır124. Bu halde eser derlemeleri, içeriğin seçilmesi ve düzenlenmesi yönünden yaratıcılık taşırsa telif korumasından yararlanır. Yaratıcılık vasfı olmamakla birlikte, içerikteki eserlerin toplanmaları ve kamuya sunulmaları esaslı yatırımla gerçekleşirse, FSEK. Ek.m.8 kapsamında sui generis korumadan yararlanma söz konusu olabilir
Veri tabanı içeriğindeki eserler üzerinde, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin bireysel anlamda hakları varlığını sürdürür. Eserin sahibi veri tabanı içeriğindeki eseri üzerinde telif hakkını sürdürürken, derleme sahibi içerikteki
123
EREL, s.81-82; ERDİL, İşlenme Eser, s.65.
124
Eserlerin de veri olarak kabul edilebileceği yönünde bkz. TEKİNALP, s.131; ÇOLAK, s.31. 11.HD. 13.04.2006, E.2005/3506, K.2006/4425, “Veri tabanında kullanılan veriler ve materyaller her hangi bir şekilde elde edilmiş herkesin kullanımına açık bilgiler olabileceği gibi, FSEK’nda sayılan eser türlerinden birisine de dâhil olabilirler” (ERDİL, Şerh I, s.273).
51
eserlerin seçilip düzenlenmesindeki yaratıcı düşünce üzerinde bağımsız bir telif hakkı elde eder. Eserlerin seçilip derlenmesinde yaratıcılık olmasa dahi, veri tabanının oluşturulması esaslı yatırımla gerçekleşmiş ise, veri tabanı sahibine içeriğin önemli bir kısmının kopyalanmasını engelleme hakkı tanınmaktadır.
2. Bağımsız Veriler
AB Direktifi m.1(2)’de bahsedilen, veri tabanları içeriğinde kamuya sunulabilecek unsurlardan bir diğeri de verilerdir. Veri (datum), bilgi işleme sürecinin temel ham maddeleri olan, toplanabilen, sayılabilen, işlenebilen, iletilebilen veya sonuç çıkarılabilen bulgu, harf, rakam, isim, işaret, ses ve görüntülerdir125.
Ham verilerin veri tabanında bir anlam ifade edebilmesi için işlenmesi, derlenmesi ve düzenlenmesi gerekir. Bunların işlenmesi halinde, bilgi elde edilmiş olur. Görüldüğü üzere veri, üzerinde işlem yapılabilen harf, rakam, isim, işaret, ses ve görüntü gibi işlenmemiş olgular anlamına gelirken; bilgi, verilerin sistematik olarak bir araya getirilmesiyle yaratılan, anlamlı veriler bütünlüğünden elde edilir126
. Eser vasfını haiz olmadığı sürece veriler, izin alınmaksızın herkes tarafından veri tabanlarında kullanılabilirler. İsim ve resim gibi kişisel değer taşıyan bazı verilerle, işletmelere ait gizlilik arz eden verilerin kullanılmasında, kişilik hakları ve ticari sırlar ihlal edilmemelidir. Veriler belirtilen haller dışında, toplumun ortak malı sayılırlar. Bu yüzden, veri tabanlarında kullanılmaları nedeniyle, veriler üzerinde tek başına telif hakkı veya tekel niteliğinde mutlak haklar elde edilemez.
3. Bağımsız Diğer Materyaller
AB Direktifi m.1(2)’de ve FSEK.m.6/b.11’de veri tabanı içeriğinde yer alabilecek unsurlar arasında gösterilen “diğer materyaller” kavramı ile nelerin kast edildiği konusunda bir açıklık bulunmamaktadır. Bir kısım yazarlar, bu kavramla
125 TEKİNALP, s.131; ATEŞ, Veri Tabanı, s.62; ÇOLAK, s.31; ÖĞÜT, Adem, Bilgi Çağında
Yönetim, Ankara, 2001, s.11.
126
DERCLAYE, s.58; STUDER, s.655; ATEŞ, Eser, s.362; OĞUZ, s.744; Veri tabanlarında korumanın konusunu oluşturan veriler, kişilere faydalı olan, sonuç çıkarılabilecek şekilde bir arada bulunan anlamlı harf, rakam, sayı, isim, grafik, resim, ses ve görüntüler bütünlüğünden meydana gelmelidirler. Bkz. DAVISON, s.73; ÇOLAK, s.31; OĞUZ, s.745; BOZBEL, s.443.
52
“maddi varlığı bulunan nesnelerin” kast edilmek istenildiğini ileri sürmüşlerdir. Bu konuda, kütüphanelerde kitapların raflardaki dizilişi veya müzelerde ve sanat galerilerindeki eserlerin sergileniş yöntemindeki düşünce yaratıcılığının, veri tabanı korumasına konu olabileceği örnek olarak gösterilmiştir127.
Direktif Resitali’nin 17. paragrafında, diğer materyaller kavramından bahsedilirken “eser derlemelerinden başka, tekst, ses, görüntü, numaralar, gerçekler ve veriler gibi diğer materyal derlemelerinin de veri tabanı kapsamında anlaşılması gerektiği”nden söz edilmiştir. Resitalde materyal kavramı, eser ve verileri de kapsayacak şekilde geniş manada ifade edilmeye çalışılmıştır. Materyal sözlükte “elle tutulabilen, maddi varlığı olan cisim, nesne” anlamındadır. Bu yüzden materyal kavramı niteliği gereği bilgiden farklılık taşır. Zira bilgi; isim, harf, rakam grafik gibi verilerin derlenmesi ile oluşan soyut olguları ifade ederken, materyal daha çok fiziki varlığı haiz nesneleri ifade etmektedir. Örneğin kağıt metin, bir video veya ses tespiti ile fotoğraf filmleri materyal olarak nitelendirilebilir. Maddi varlığı bulunan bu tür materyallerin dijital veri tabanı içeriğinde sunulabilmeleri, görüntü veya seslerin dijitalleştirilmeleri halinde mümkün olabilir. Bu halde materyaller, işitilebilen ve gözle görülebilen soyut veriler haline dönüşürler.