AB Direktifi m.3 ve FSEK.m.1/B,d bendinde, orijinal veri tabanları hakkında, veri tabanı içeriğinin seçilme veya düzenlenmesinin fikri yaratıcılık ürünü olması halinde, veri tabanı yaratıcısının telif hakkı (copyright) korumasından yararlanacağı belirtilmiştir. Bu düzenlemenin aksinden hareketle, içeriğinin seçilmesi ve düzenlenmesi yönünden yaratıcılık taşımayan, alelade ve herkesin düşünüp oluşturabileceği olağan veri tabanlarının, bilinçli olarak telif hakkı koruması dışında tutulmak istendiğini söyleyebiliriz.
Günümüz dijital teknolojileri sayesinde, içeriğinde yer alan eser ve verilerin kapsamının genişliği nedeniyle, insanlara hayati değerde faydalı olan yüksek kapasiteli veri tabanları oluşturulmaya başlanmıştır. Bu tür veri tabanları, içeriklerinin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden yaratıcılık taşımasalar bile, içeriklerinin elde edilmesi ve sunulmaları, önemli oranda iş gücü ve parasal harcama gerektirirler. Meydana getirilmelerindeki zahmete ve ekonomik yatırıma rağmen, dijital nitelikte olmaları nedeniyle veri tabanı içeriğinde yer alan eser ve veriler, başkalarınca kopyalanarak kolayca ele geçirilebilirler.
AB Veri Tabanı Direktifinde, dijitalleşme neticesinde ekonomik değerleri giderek önem kazanan veri tabanlarının, mümkün olduğunca korumasız kalmamaları için iki basamaklı bir koruma sistemi getirilmiştir. Birinci basamakta içeriğinin seçilmesi ve düzenlenmesi yönünden yaratıcı düşünce ürünü olan veri tabanlarına telif koruması öngörülmüştür. İkinci basamakta ise, yaratıcılık vasfı bulunmamakla birlikte içeriklerinin elde edilmesi, doğrulanması veya sunulmasında esaslı yatırım yapan veri tabanlı sahiplerine, sui generis bazı haklar tanınmıştır115.
Sui generis veri tabanı hakları, veri tabanı içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması veya sunumu için esaslı nitelikte yatırım yapan yapımcıların yatırımlarının, üçüncü kişilerin sömürü niteliğindeki davranışlarına karşı korunmasını amaçladığından, esasında yapımcı ve yayıncı kuruluşlara tanınan bağlantılı haklara benzemektedirler.
115 GROSHAIDE, 39; LEONG, Susanna, Legal Protection of Factual Compilations and Databases,
47
Nitekim sui generis veri tabanı hakları, Almanya (UrhG Art.87a-87e) başta olmak üzere, Birlik ülkelerinin telif hakları yasalarında, bağlantılı haklar kısmında düzenlenmiş ve bağlantılı hakların korunmasına yönelik benzer yaptırımlarla desteklenmiştir116
. Sui generis korumada, veri tabanı içeriğindeki eser ve veriler bireysel olarak veri tabanı korumasına konu olamazlar. Bunlardan eser vasfında olanlar, kendi özel telif korumalarından yararlanırlar. Bunun haricinde, eser vasfında olmayan veriler ile koruma süresi dolmuş eserler, salt gerçekler, bilimsel sonuçlar ve haberler gibi toplumun ortak değerleri üzerinde bir hak sahipliği bulunmamaktadır.
İşte sui generis veri tabanı koruması, veri tabanı içeriğinin, yetkisiz kişiler tarafından toplu halde kopyalanarak, başka bir ortama aktarımı veya kamuya iletimini engellemek amacıyla düşünülmüştür117
. Bu koruma sayesinde, içeriği başkalarınca kopyalanarak oluşturulabilecek rakip veri tabanlarının önüne geçilerek, esaslı yatırım yapan ilk yapımcıların yatırımlarının karşılığını almaları teminat altına alınmaktadır. Ancak bu koruma, hak sahibine veri tabanı içeriği üzerinde tekel niteliğinde haklar bahşetmediğinden, aynı emek ve masraflar harcanarak, benzer içerikte rakip veri tabanları oluşturulabilir118
. Yapılan yatırımın güvence altına alınması için, sui generis veri tabanı sahiplerine, veri tabanının içeriğinin tamamı veya önemli bir kısmının; a) Herhangi bir araç ile herhangi bir şekilde sürekli veya geçici olarak başka bir ortama aktarılması, b) Herhangi bir yolla dağıtılması, satılması, kiralanması veya topluma iletilmesinde, on beş yıl süreyle izin vermek veya yasaklamak hakkı tanınmıştır.
116 Bkz. DERCLAYE, s.53-54; STUDER, s.663; DAVISON, s.103 vd. Sui generis veri tabanı
hakları, Alman Telif Hakları Yasasında, Bağlantılı Haklar (Verwandte Schutzrechte) Başlıklı II. Kısımda, Fotoğrafçılar, İcracı Sanatçılar, Ses Kaydediciler ile Yapımcı ve Yayıncı Kuruluşların korunmasına ilişkin maddelerin düzenlendiği, UrhG Art.70-87’den hemen sonra, Veri Tabanı Yapımcılarının Korunması (Schutz des Datenbankherstellers) başlığı altında, UrhG Art 87a- 87e’de beş madde halinde düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemelerde sırasıyla, sui generis veri tabanı tanımı, yapımcılara tanınan haklar, hakların sınırlandırılması ve hakların korunma süresi ayrı maddeler halinde düzenlenmişitir.
117 Direktif Resitali 39. Veri tabanı içeriğinde telif koruması devam eden eserlerin bulunması
halinde, içeriği oluşturan eserler üzerinde, eser sahipliği veya lisans sahipliğinden doğan haklardan başka, sui generis veri tabanı sahipliğinden doğan haklar da elde edilmektedir.
118 DERCLAYE, Sui Generis Right, 9. Veri tabanı içeriğinin sunumunda kullanılan şekil, çizgi,
renk ve boşlukların görünümleri, estetik değer arz etmeleri halinde grafik eserler (FSEK.m.4/I, b.6) kapsamında korunabilirler.
48
Sui generis veri tabanı yapımcısına tanınan haklar, telif hakkı niteliğinde olmadığından, mutlak haklardan sayılmazlar. Ancak, veri tabanı içeriğinin tamamı veya önemli bir kısmı üzerinde, üçüncü kişlerin uymakla yükümlü kılındıkları bazı yasaklar getirildiğinden, veri tabanı yapımcısına, oluşturduğu veri tabanı içeriğinin tamamı veya esaslı bir kısmı üzerinde, zilyetlik veya mülkiyet hakkını koruyan, ayni haklara benzer özel bir kısım haklar tanınmıştır. Üçüncü kişilerin veri tabanına müdahale etmeden, kendi kişisel emek ve finansal harcamaları ile edindikleri eser ve verilerle, benzer içerikte veri tabanı yaratmaları da mümkün olduğundan, sui generis veri tabanı yapımcısına tanınan bu haklar, mutlak hak olarak değerlendirilemezler.
§ 5. DİJİTAL VERİ TABANLARININ UNSURLARI
I. GENEL UNSURLAR
AB Veri Tabanı Direktifi’nin 1. maddesinde, bütün veri tabanlarında bulunması gereken temel unsurlar belirlenmiştir. Buna göre, bir veri tabanı varlığından söz edebilmek için her şeyden önce: 1. Veri tabanı içeriğinin bağımsız nitelikte eser, veri veya diğer materyallerden oluşması, 2. İçeriğin sistematik veya metodik olarak düzenlenmesi, 3. Veri tabanı içeriğini oluşturan eser ve verilere elektronik veya diğer araçlarla ayrı ayrı erişimin mümkün olması gerekir119.