Bilgisayar Programları

Bilgisayar programı, donanım olarak adlandırılan makine ve ona bağlı sistemlerin özel bir işlem veya görevi yerine getirmeleri için çalıştırılmalarını sağlayan komutlar dizinidir. Bilgisayar programları, birbirinden ayrılması ve gözlemlenmesi mümkün olan program akışı, algoritma, kaynak kodu, hedef kodu ve kullanıcı ara yüzü gibi unsurlardan oluşurlar65

.

Bilgisayar programı çeşitli aşamalardan geçerek oluşturulur. Programcı her şeyden önce programın hangi işlev için kullanılacağını tespit etmelidir. Bunu yaparken programcı temel çözüme ulaşırken karşısına çıkabilecek sorunları ve bunların çözümünde kullanılacak alternatif yolları belirlemelidir. Bu ilk aşama aslında bilgisayar programının yazılımına geçmeden önce izlenmesi gereken tasarım aşamasıdır. Programcı bu aşamada, oluşturacağı akış seması yardımıyla programın işleyişi sırasında bilgisayarın çeşitli ihtimaller karsısında neler yapması gerektiğini şematik olarak ortaya koyar66

. Bu tasarımlar yapıldıktan sonra programcı bunu bilgisayarın anlayabileceği hale dönüştürme işlemine başlar. Bilgisayar pek çok elektronik devrenin birbirine bağlandığı bir makinedir ve elektrik devrelerinin açılıp kapanması yani bunlardan akımın geçip geçmemesine göre çalışırlar.

Programcılar bilgisayara bu komutları verecek olan bilgisayar programını yazarlar. Programlama dili de denilen bu talimatlar, kaynak kodu olarak ifade edilirler. Kaynak kodunun bilgisayar tarafından anlaşılabilmesi için bunun makine diline yani ikili koda (binary code) çevrilmesi gerekmektedir. İkili kod (1) ve (0) rakamlarından oluşmaktadır. Ancak bu rakamların işlevi bir sayıyı ifade etmek değil, bilgisayara elektrik devrelerinin açık ya da kapalı olacağı konusunda talimat vermektir. Makinenin anlayabileceği bu dile çevrilmiş olan programa ise hedef kodu

65 _{Bilgisayar programı: Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir}

şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmalarını ifade eder (FSEK.m.1/B,g)

66

Arayüzüne temel oluşturan düşünce ve ilkeleri de içine almak üzere, bir bilgisayar programının herhangi bir ögesine temel oluşturan düşünce ve ilkeler eser sayılmazlar (FSEK.m.2/II). Arayüz, bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümlerini ifade eder (FSEK.m.1/B,h).

31

denilmektedir. Bir kaynak kodunun hedef koduna çevrilebilmesi ancak derleyici denilen ve özel olarak geliştirilmiş bir programın kullanılması yoluyla olabilir67.

Bilgisayar Programlarının Korunması Hakkındaki AB Konsey Direktifi m.1’de, bilgisayar programlarının Bern Sözleşmesi anlamında edebiyat eserleri gibi copyright korumasına tabi olduğu kabul edilmiştir. Benzer şekilde FSEK.m.2/1’de,

“her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada

program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları” eser kabul

edilerek, telif hakkı koruması tanınmıştır68.

Bilgisayar programlarının fikir ve sanat eseri olarak korunmasının nedeni bu ürünlerin yazılı ve yapay da olsa bir dil ile ifade ediliyor olmalarından kaynaklanır. Yukarıda değinildiği üzere, bilgisayar programlarında, programlama dili ve makine dili olmak üzere iki tür dil söz konusudur. Bir bilgisayar programının meydana getirilmesi fikrî faaliyet olup, özellikle karmaşık nitelikteki programlar için çok yoğun, etraflı ve uzun bir çaba harcanmaktadır. Bu nedenle bilgisayar programlarındaki fikrî çabanın fikrî hukuk kapsamında korunan diğer eserlerden geri kalır bir yönü bulunmamaktadır. Gerçekten de bilgisayar programları, programlama dilleri aracılığıyla ve kodlar vasıtasıyla oluşturulsa dahi yazılı bir görünüme sahiptir. Belirli işaret, harf, sayı vs. den meydana gelen ve bir işaret ve programlama dili mahsulü olan bilgisayar programlarının eser olarak korunması, fikrî hukukun eser anlayışına uygundur. Bu sebeple, bilgisayar programının ifade edildiği dilin bir anlamı bulunmamaktadır. Zira, bir eserin dili normal bir dil olabileceği gibi, matematik sembolleri, grafiksel semboller veya programlama dili de olabilir69.

67

KAYPAKOGLU, Serhat, Bilgisayar Programlarının Hukuki Koruması, İzmir 1997, s.21.

68 _{TOPALOĞLU, Mustafa, Bilgisayar Programları Üzerindeki Haklar ve Bu Hakların Korunması,}

İstanbul 1997, s.86; EREL, N. Şafak, Fikri Hukukta Bilgisayar Programlarının Korunması, AÜHFD. C.XLIX, S.1-2, 1994, s.143; Council Directive of 14 May 1991 on the Legal Protection of Computer Programs, Official Journal of the European Communities, 17.05.1991, no.1, 122/42- 46. Bununla birlikte, Bilgisayar Programlarının Korunması Hakkındaki Direktifin 9. maddesinde, Direktif hükümlerinin, bilgisayar programlarına, patent, marka, haksız rekabet, ticarî sır, yarı iletken topografya ve sözleşme hukuku ile tanınan korumaları engellemeyeceği belirtilmektedir.

69

AKSU, Mustafa, Bilgisayar Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukunda Korunması, İstanbul 2006, s.77; DALYAN, s.74. Fikri hukuk korumasının bilgisayar programı korunmasında uygun olmadığı hakkındaki görüşler için bkz. EROĞLU, Sevilay, Rekabet Hukukunda Bilgisayar Programlarının Korunması, İstanbul 2000, s.50-54.

32

Bilgisayar programının eser olarak korunabilmesi için, herkes tarafından meydana getirilebilecek sıradan bir özelliğe sahip olmaması gerekir. Programın eser niteliğinin belirlemesinde sahibinin hususiyetini taşıma şartı aranacaktır. Sahibinin hususiyetini taşıyıp taşımadığı belirlenirken, programın bağımsız bir fikrî çalışmanın ürünü olup olmadığı ve bu şekilde sahibinin kişisel damgasını yansıtıp yansıtmadığı hususları incelenir. Program geliştiricisinin kendinden önce meydana getirilen eserlerden yararlanması her zaman imkân dâhilinde olduğundan, programda eser sahibine atfedilebilecek az çok bağımsız bir fikrî emeğin bulunması zorunludur70.

Bununla birlikte, diğer eserlerde belirtildiği şekilde, bilgisayar programlarında da eser sahipliğinin kazanılmasında daha önce duyulmamış ya da görülmemiş mutlak bir orijinallik yerine, “var olandan farklı kabul edilebilecek” bir programın ortaya çıkarılması hususiyet için yeterli görülmektedir.