1. Genel Olarak
16.04.1996 tarihinde yürürlüğe giren 96/9 sayılı AB Veri Tabanı Direktifi, toplam Dört Kısım ve 17 maddeden oluşmuştur. Direktifle birlikte ayrıca açıklayıcı mahiyette 60 paragraflık bir Resitale yer verilmiştir. Resital (Gerekçe)’de Direktif maddelerinin yorumlanmasından başka, veri tabanlarının AB açısından giderek artan önemi, dijital teknolojinin ve AB’deki mevzuat ve içtihat farklılığının veri tabanı yatırımlarına olumsuz etkisi, AB veri tabanı sektörünün gelişmiş veri tabanı üreticisi olan diğer dünya ülkelerinden geri kaldığı açıklamalarına da yer verilerek, AB açısından ortak bir veri tabanı korumasının gerekliliğine vurgu yapılmıştır.
AB Veri Tabanı Direktifi’nin Kapsam başlıklı Birinci Kısmın 1. maddesinde, ortak bir veri tabanı tanımına yer verilmiştir. Buna göre: “Bu direktif, her hangi bir biçimdeki veri tabanının yasal koruması ile ilgilidir. Direktifin kastettiği manada veri tabanı, elektronik veya diğer araçlarla tek tek erişilen, bağımsız eserler, veriler veya diğer materyallerin sistematik veya metodik bir yolla toplanması anlamına gelmektedir. Direktifle sağlanan koruma veri tabanlarının yapımında veya işletilmesinde kullanılan bilgisayar programlarına uygulanmaz.”185
183
Direktif Resitali: “Having regard to the Treaty establishing the European Community, and in particular Article 57 (2), 66 and 100a thereof, Having regard to the proposal from the Commission, Having regard to the opinion of the Economic and Social Committee, Acting in accordance with the procedure laid down in Article 189b of the Treaty”
184
10 July 1995 EU Bull 7/8 para. 1.3.25, OJ No: C288.
185 Direktif m.2’de ise, Direktifin Birlik ülkelerinin mevzuatında yer alan bilgisayar programlarının
korunmasına yönelik haklarla, fikri mülkiyet hukukunda tanınan telif hakları ve bağlantılı haklara zarar vermeden uygulanacağı belirtilmiştir
79
Direktifin Telif Hakkı (Copyright) başlıklı II. Kısmında TRIPS m.10(2) ve WIPO Telif Hakları Anlaşması m.5’te düzenlenen, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden fikri yaratıcılık arz eden orijinal “veri tabanı yazarına” tanınan haklar ve bu hakların istisnaları düzenlenmiştir. Direktifin Sui Generis Hak Başlıklı III. Kısmında ise, içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması veya sunumu için nitelik ve/veya nicelik yönünden esaslı yatırım yapan sui generis “veri tabanı yapımcısına” tanınan haklar ve bu hakların istisnaları düzenlenmiştir186.
Direktifin Çareler (Remedies) başlıklı 12. maddesinde, Direktifte orijinal ve sui generis veri tabanlarına sağlanan hakların teminat altına alınması için, Birliğe üye ülkelere bu haklara tecavüzlerin engellenmesine yönelik uygun yaptırımları temin etme zorunluluğu öngörülmüştür.
2. Orijinal Veri Tabanı Koruması
Bern Sözleşmesi m.2(5) ve TRIPS 10(2)’de düzenlenen Derlemeler ve Veri Tabanlarının telif hakkı kapsamında korunması bakımından, Birlik ülkelerinde ciddi anlamda mevzuat ve içtihat farklığı bulunmaktaydı. Bu farklılığa son vermek amacıyla, Direktifin Copyright başlıklı II. Kısmında, eser vasfını haiz derleme türü veri tabanı yazarlarına, Birlik ülkelerinde ortak bir şekilde uygulanması arzu edilen bazı telif hakları tanınmıştır.
Direktifin 3. maddesine göre : “İçeriklerinin seçilmesi veya düzenlenmesi nedeniyle, eser sahibinin kendi fikri yaratıcılığını oluşturan veri tabanları, telif hakkı ile korunacaktır. Bu şekildeki korunma yeterliliğinin belirlenmesi için, diğer bir ölçüt aranmayacaktır.” Söz konusu madde gereğince Direktifin 1. maddesinde bahsedilen tanıma uygun her hangi bir veri tabanının telif koruması elde edebilmesi için, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesi nedeniyle yazarının kendi fikri yaratıcılığını (the author’s own intellectual creation) oluşturma kıstası getirilmiştir. Bu kıstasla, Bern Sözleşmesi anlamında eser sayılmayan ancak bazı Birlik ülkelerinde “alın teri” veya “zahmetli iş” ürünü adı altında telif korumasına tabi tutulan toplamalara, bundan böyle telif hakkı tanınmasına son verilmek istenmiştir.
186 Direktifin IV. Kısmında, Üye Devletlere Direktife uymak için gerekli olan yasal düzenlemeleri 1
80
Direktif Resitalinin 16. paragrafında da, telif koruması elde edebilmek için eser sahibinin fikri yaratıcılığı dışında, estetik veya kalite gibi başkaca kriterlerin aranmayacağı vurgulanmıştır187
. Direktif m.4’de orijinal veri tabanı sahibi hakkında, eser sahibi anlamına gelen “veri tabanı yazarı” (the author of a database) ifadesi kullanılmış olup, Direktif m.5’te veri tabanı yazarına tanınan telif hakları, m.6’da ise bunların istisnaları düzenlenmiştir.
3. Sui Generis Veri Tabanı Koruması
Direktifin Sui Generis Right başlıklı III. Kısmın 7. maddesinde, Uluslararası düzenlemelerde bahsedilmeyen özel bir veri tabanı türü getirilmiştir. Buna göre: “Üye devletler, içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması veya sunumu için nitelik ve/veya nicelik yönünden esaslı yatırım yapan veri tabanı yapımcısına, veri tabanının içeriğinin tamamının veya nitelik ve/veya nicelik yönünden değerlendirilen esaslı bir kısmının çıkarılmasını yasaklama ve/veya yeniden kullanımını engelleme hakkı tanıyacaklardır.” Direktif m.7’de yapımcısının fikri yaratıcılığı aranmaksızın, içeriğinin elde edilmesi, doğrulanması ve sunumu için nitelik ve/veya nicelik yönünden esaslı yatırım yapılan veri tabanlarının içeriğinin korunmasına yönelik özel bazı haklar tanınmıştır.
Esaslı yatırımla oluşturulan veri tabanları, yapımcısının yaratıcılığını yansıtmak zorunda olmadığından, telif hakkı koruması yerine, sui generis bir korumaya tabi tutulmuşlardır. Bu yüzden, Direktif m.7’de veri tabanı sahibi hakkında veri tabanı yapımcısı (the maker of a database) ifadesi kullanılmıştır.
Bu yeni düzenlemeyle Birlik ülkelerinin bir kısmında telif hakkı ile korunmayan “alın teri” veya “zahmetli iş” ürünü adı verilen derlemeler, içeriğin izinsiz başka ortama aktarımını engellemeye yönelik sui generis bazı haklar tanınarak korunmak istenmiştir. Sui generis korumada, içeriğin bizatihi kendisi değil, sadece başka ortama aktarımı yasaklandığından, veri tabanı yapımcısının harcadığı emek ve finansal yatırım dolaylı olarak garanti altına alınmaktadır.
187
81
Sui generis veri tabanı koruması, ekonomik rekabetin kötüye kullanılmasını engelleyici bir düzenleme niteliğinde olmakla birlikte, bedensel emek harcanarak oluşturulan veri tabanlarının korunması ve içeriğin ticari amaç dışındaki kullanımlarını da engellenmesi nedeniyle, rekabet hukuku korumasına kıyasla daha kapsamlıdır. Bu özelliği nedeniyle, doktrinde bağlantılı (komşu) hak sahipliğine benzeyen, özel bir fikri mülkiyet hukuku koruması olduğu kabul edilmektedir188.
Direktifin 4. Kısmında yer alan 13. maddesinde, orijinal veya sui generis ayrımı yapılmaksızın veri tabanlarına tanınan hakların, veri tabanı içeriğine dahil edilmiş eserler ve diğer materyaller üzerindeki bireysel telif hakları, telif hakkına bağlı komşu haklar veya verilerle ilgili diğer hak veya sorumluluklar ile Birlik ülkelerindeki patent hakları, ticari markalar, tasarım hakları, ulusal hazinelerin korunması, kısıtlayıcı uygulamalar ve haksız rekabet yasaları, ticari sırlar, güvenlik, gizlilik, verilerin korunması ve gizliliği, kamu belgelerine erişilebilirlik ve sözleşme hukukuna ilişkin olan hükümlere halel getirmeyeceği ifade edilmiştir189.
Orijinal veri tabanı koruması, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesine yönelik veri tabanı yapısındaki düşünce yaratıcılığını konu alırken, sui generis veri tabanı koruması, içeriğin elde edilmesi, sunulması veya doğrulanmasındaki emek ve finansal harcamayı konu almıştır. Bu sayede, AB Veri Tabanı Direktifi’nde veri tabanı türüne göre ikili bir koruma sistemi getirilerek, Birlik ülkelerindeki mevzuat uyumlaştırılmaya çalışılmıştır. Direktifte veri tabanlarına orijinal veya sui generis yapıda olmalarına göre farklı koruma yöntemi getirilmiş ise de, bir veri tabanı hem orijinal hem de sui generis özelliği birlikte taşıyabilir.
188 DERCLAYE, 54; BEUNEN, s.14; GROSHEIDE, F. Willem, Database Protection - The
European Way, Washington University Journal of Law & Policy, Volume 8 Symposium on Intellectual Property, Digital Technology & Electronic Commerce, 2002, s.45. Direktifle getirilen bu şekildeki iki basamaklı düzenleme ile Ekonomik ve Sosyal Komitenin Birlik içinde güçlü bir veri tabanı koruması getirilmesi yönündeki talebi de karşılanmıştır.
189 Direktif Resitali 18. paragrafında da Direktifin, eser sahiplerinin eserlerinin bir veri tabanı içine
dahil edilmesine müsaade edip etmeyeceklerine veya ne şekilde müsaade edeceklerine, özellikle de verilen yetkinin münhasır olup olmadığına karar verme özgürlüklerine halel getirmeyeceği ifade edilmiştir. Direktif Resitali 47. paragrafında Direktifin hakim durumun kötüye kullanılması sonucu doğurmayacağı, 48. paragrafta ise, Direktifin kişisel verilerin korunmasına yönelik mevzuatı ihlal etmeyeceği özellikle vurgulanmıştır.
82
Bu halde, veri tabanı sahibi, veri tabanı içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesindeki düşünce yaratıcılığı için telif hakkı koruması, içeriğin elde edilmesi, sunulması veya doğrulanmasında yapılan esaslı yatırımı garanti altına almak için de, içeriğin başka ortama aktarımını engelleme hakkı elde edecektir190
.
III. ABD HUKUKUNDA VERİ TABANLARI