Dijital veri tabanları, veri tabanı içeriğinde yer alan bağımsız eser, veri ve diğer materyaller (content) ile veri tabanı içeriğini oluşturan unsurların sunumuna yönelik temel fikir (basic idea), dijital dış görünüm (schema) ve sistemin çalışmasını sağlayan donanım ve yazılım (hardware and software) gibi unsurlardan oluşan karmaşık yapılı teknolojik ürünlerdir105
.
Direktif m.1(2) gereğince veri tabanı içeriği (content), sistematik ve metodik olarak bir arada sunulan eser, veri ve diğer materyallerden oluşur. Yukarıda değinildiği üzere, bir eserin dijital halde kamuya iletimi, eser sahibinin ve varsa diğer hak sahiplerinin yazılı iznine bağlıdır (FSEK.m.25).
Yazılı izin alınan bir eserin veri tabanı içeriğinde dijital olarak kamuya sunumu, eserin niteliğini değiştirmediği gibi, ona yeni bir telif koruması da sağlamaz. Dijitalleşme ile birlikte eser ve veriler hızlı bir şekilde nakledilmektedir. Teknik bir yenilenmenin mevcut olmasına rağmen, veri tabanı içeriğindeki eserler yönünden hukuki nitelik değişikliği söz konusu değildir106
.
Orijinal veri tabanı koruması, veri tabanı içeriğini oluşturan eser ve verileri kapsamaz. Veri tabanı içeriğini oluşturan eserler yukarıda incelediğimiz türlerine göre, kendi özel korumalarından yararlanmaya devam ederler. Bu husus AB Direktifi’nde, “veri tabanlarına sağlanan telif koruması, veri tabanı içeriğini kapsamayacağı gibi, içeriği oluşturan eserler üzerindeki haklara da zarar vermez” şeklinde açıkça ve anlaşılır bir şekilde düzenlenmiştir.
AB Veri Tabanı Direktifi m.3’te belirtildiği üzere, orijinal veri tabanı koruması, veri tabanı içeriğini oluşturan eser, veri ve diğer materyallerin, seçilme veya düzenlenmelerindeki yaratıcı düşünceyi korumak için getirilmiştir. Klasik anlamda telif korumasında, bir eserin sahibi tarafından hususiyet arz edecek şekilde dış dünyaya aktarılması, yani o kişinin kendine has üslubu korunur. Orijinal veri
105 O’HARE, s.487; HERR, 29; HAGEDAL, s.9. 106
44
tabanı korumasında, birden fazla eserin veya verinin bir arada sunulmalarına yönelik, yaratıcı nitelikteki temel düşünce korunmaktadır107
.
FSEK.m.6/I,b.11’de “Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dâhilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan ve bir araç ile okunabilir veya diğer biçimdeki veri tabanlarının” işlenme eser olduğundan söz edilmiştir. Esasında, veri tabanları işlenme değil, derleme türü fikir ürünüdürler. Maddenin başlığı ve verilerin seçilip derlenmesi şeklindeki ifade tarzı da, veri tabanlarının derleme türü fikri ürün niteliğine işaret etmektedir. FSEK.m.1/B,d bendinde derlemeler; “Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eserler” şeklinde tanımlanmıştır.
Orijinal veri tabanı koruması, veri tabanı içeriğini oluşturan eser ve verilerin seçilmesi veya düzenlenmesindeki düşünce yaratıcılığının taklit edilmemesini güvence altına alan, derleme türü fikir ve sanat eseri korumasıdır108
. Eser türlerinden biri olması nedeniyle, orijinal veri tabanı yazarına tanınan haklar da, herkes tarafından uyulması gereken, mutlak hakların bir türü olan telif hakı niteliğindedir. Eser türlerinden biri olarak düzenlenmesi nedeniyle, FSEK.’te orijinal veri tabanı yaratıcısına tanınan hakların neler olduğu ayrıca tek tek belirtilmemiştir. Bu yüzden, yapılarına uygun düştüğü sürece, diğer eserler için tanınan ve FSEK.’te düzenlenen telif hakları veri tabanı yaratıcılarına da tanınacaktır.
Yaratmak kavramı, “zekâ ve hayal gücünden yararlanarak o zamana kadar görülmeyen yeni bir şey ortaya koymak, yapmak” anlamına gelmektedir109
. Sözlük anlamı yönünden değerlendirildiğinde, yaratıcı düşünce ürünü olma şartı, yukarıda patent ve tasarımlarda aranılan yenilik şartına benzemektedir. Ancak, dijital veri tabanı korumasında, sanayiye uygulanabilir seri üretime elverişli nesnel bir ürün bulunmadığından, patent ve tasarım hakkına konu olacak bir üründen söz edemeyiz.
107 O’HARE, s.487; ORIOLA, s.208; KUMAR, s.45.
108 ATEŞ, Eser, s.352; BOZBEL, s.442; BEUNEN, s.69; GROSHAIDE, s.39. 109
45
Ayrıca, fikir ve sanat eserleri hukukunda, patent ve tasarımlarda olduğu gibi, mutlak manada bir yaratıcılık zorunlu değildir110. Bu yüzden, orijinal bir veri tabanından esinlenerek, hissedilir derecede hususiyet taşımak şartıyla, sonradan yaratılan veri tabanları da derleme eser olarak korunabilir111
.
Dijital veri tabanlarında, veri tabanı içeriğinin seçimi veya düzenlenmesinde yaratıcılık düzeyinde hususiyet bulunmuyorsa, orijinal veri tabanı koruması söz konusu olmaz. Ancak, web sitelerinden oluşturulan dijital veri tabanlarında, içeriğin sunumunda kullanılan şekil, çizgi, renk ve boşlukların görünümleri estetik değer arz ediyorsa, web sitelerinin ekrana yansıyan bu görünümü (schema), grafik eserlere ilişkin FSEK.m.4/I,b.6 kapsamında güzel sanat eseri olarak korunabilir112
. Bu halde düşük düzeyde hususiyet yeterli görüleceğinden, aynen kopyalanmamak şartıyla nispeten de olsa farklılığı hissedilebilir nitelikte yenilikler yapılarak, yeni web sitesi görünümleri yaratılabilir.
Dijital veri tabanlarında, içeriğin düzenlenmesi ve kamuya iletiminde yararlanılan yazılım ve donanım sistemleri, veri tabanı koruması kapsamına alınmamıştır (Direktif m.3)113
. Veri tabanlarının hazırlanışında ve işleyişinde büyük rol oynayan bilgisayar programları, programların korunmasına yönelik kendi özel düzenlemelerinden yararlanılarak korunabilirler. Veri tabanının üzerinde kurulu bulunduğu, içeriğin iletimi ve işleyişini sağlayan bilgisayar, disket ve CD gibi mekanik araçlar da veri tabanı korumasına tabi değildirler. Bunlar, bilginin iletimine yönelik teknik yapıları ve fonksiyonel tasarımlarına göre, patent ve tasarım korumasına konu olabilirler114
.
110 Bkz. BOZBEL, s.38: GEVEN, Zeki, Fikri Mülkiyet Hukukunda Yenilik ve Orijinallik, İÜHFD.
C.2, S.2, 2011, s.341.
111
DERCLAYE, Sui Generis Right, s.9.
112 EROĞLU, İnternet, s.218; İNANICI, s.4; AKSU, s.129; BAŞPINAR / KOCABEY, s.99. 113 DAVISON, s.74; DERCLAYE, s.67; OĞUZ, s.749; AKSU, s.133.
114
46