Manevi Haklar

Kişilik haklarının özel bir türü olarak düzenlenen eser sahibinin manevi hakları, eserin sahibinin hususiyetini taşıması nedeniyle tanınmıştır. Daha önce de ifade edildiği üzere, fikir ve sanat eserlerinde eser sayılmanın zorunlu unsuru, sahibinin hususiyetini yansıtması şartıdır. Hususiyet ise, fikirlerin sahibine özgü üslupla dış dünyaya yansıtılmasıdır. Derleme eserlerde hususiyet, derleme içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesinin, sahibinin düşünce yaratıcılığı ürünü olması şartına bağlanmıştır. Sahibinin düşünce yaratıcılığını yansıtan orijinal bir veri tabanında, veri tabanı yazarı eser sahiplerine tanınan manevi haklara sahip olacaktır225

.

Manevi haklar kişilik haklarının özel bir türü olması nedeniyle, eser sahibinin kişiliğine bağlı, mutlak ve devredilemez nitelikte haklardandır. Ancak, diğer kişilik haklarından farklı olarak, kişiliğin doğumu ile değil eserin meydana gelmesine bağlı olarak kazanılırlar226

. Ayrıca, fikir ve sanat eserleri hukukunda, eser sahipliğinden kaynaklanan manevi hakları kullanma yetkisi, bazı hallerde yasa gereğince veya sözleşmeyle devredilerek başkaları tarafından da kullanılabilir227

. FSEK.’te manevi haklar, “eseri umuma arz yetkisi” (m.14), “eserde adın belirtilmesini isteme yetkisi” (m.15), “eserde değişiklik yapılmasını yasaklama” (m.16) ve “zilyet ve malike karşı haklar” (m.17)228 olmak üzere dört maddede düzenlenmiştir. Manevi haklar dört maddede sayılmakla birlikte, FSEK.m.20/II’de belirtilen şekilde manevi hakların sınırlı sayıda olduğuna dair bir hüküm bulunmamaktadır.

225 _{OĞUZ, s.762; ATEŞ, Veri Tabanı, s.72. 11.HD. 22.09.2003, E.2003/2117, K.2003/8131,}

“Davaya konu bilgi işlem programında mevzuatın belirli bir dizi ve plan dahilinde yapılanması nedeniyle eser niteliğinde olduğu, davalının eyleminin programı aynen alıp kendi çalışması gibi internet ortamında yayınladığı somut olayda, 5846 sayılı Yasanın 15. maddesinin ihlal edilmiş olmasına göre aynı yasanın 70. maddesi gözetilerek manevi tazminata hükmedilmesinde usulsüzlük bulunmadığından..” (ERDİL, Şerh I, s.493).

226

TEKİNALP, s.151; ERDİL, Şerh I, s.420.

227 _{ARSLANLI, s.88; KARAHAN/SULUK/SARAÇ/NAL, s.69.}

228 _{FSEK.m.17’de yer alan eser sahibinin zilyet ve malike karşı hakları, veri tabanı türü eserlerde}

98

a) Umuma Arz Yetkisi

FSEK.m.14/I’de, bir eserin umuma arz edilip edilmemesini, yayımlanma zamanını ve tarzını münhasıran eser sahibinin tayin edeceği belirtilmiştir. Eserin umuma arzı, eserin kamuya tanıtılarak alenileşmesi anlamına gelmektedir. Eser umuma arz edilmekle, sahibinin mahrem çevresinden çıkarak, fikir ve sanat dünyasının bir parçası haline dönüşür229

.

Eserin umuma arzı, mali haklardan olan yayma ve kamuya iletme hakları ile yakından bağlantılıdır. Eserin yayılması veya kamuya iletilebilmesi için öncelikle, eser sahibi tarafından umuma arzı yani tanıtılması gerekir. Eserin umuma arzı bir defada gerçekleşen bir hukuki eylem olup, bunun zamanı ve şeklini tayin yetkisi eser sahibine tanınmıştır230. Eser sahibi dilerse eserin umuma arzın kullanımı yetkisini başkasına devredebilir (FSEK.m.14/III).

Orijinal veri tabanlarının umuma arz edilme yöntemi, veri tabanının web sitesinde veya CD içeriğinde hazırlanmasına göre değişir. Veri tabanının web sitesinde açık ağlarda erişilebilir kılınması halinde, umuma arz gerçekleşmiş sayılır. Bu halde, manevi haklardan umuma arz etme ve mali haklardan olan dijital yöntemle kamuya iletme hakkı aynı anda gerçekleşmiş olur231

.

CD’de bulunan bir veri tabanında ise, CD’nin çoğaltılmış orijinal kopyalarının kamuya dağıtılmasıyla umuma arz gerçekleşir. Veri tabanı yazarı dilerse, veri tabanını kamuya kendisi tanıttıktan sonra, yayma veya kamuya iletme hakkını başkalarına devredebilir. Yayma veya kamuya iletme hakkının devrine rağmen, eser sahibi umuma arz hakkını ileri sürerek, mali hakların kullanılmasını kötü niyetle engelleyemez (TMK.m.2).

229

AYİTER, s.115; EREL, s.137; ÖZTAN, Fırat, Eserin Alenileşmesi ve Yayımlanması, Prof. Dr. Bilge Öztan’a Armağan, Ankara 2008, s.693.

230 _{TEKİNALP, s.154; HIRŞ, s.139.} 231

99

b) Adın Belirtilmesi Yetkisi

FSEK.m.15/I’de eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak, umuma arz etme veya yayımlama hususunda karar verme yetkisinin münhasıran eser sahibine ait olduğu ifade edilmiştir. Bu yüzden, eser sahibi rıza göstermedikçe, eserin adsız olarak veya başkasının adı kullanılarak yayınlanması mümkün değildir. Eserde sahibinin adının eser üzerinde yer alması, eser sahipliğine karine teşkil eder232

. Orijinal bir veri tabanının yazarı, çoğaltılmış CD’ler üzerinde veya web sitesi ekranında eser sahibi olarak kendi adının gösterilmesini isteyebilir. Veri tabanında veri tabanı yazarının adının gösterilmesi, yazarın başkaca siparişler almasında veya kamuoyunda tanınırlığının artmasında etkili olur.

Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça; memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki hakların bunları çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılacağına dair FSEK.m.18/II hükmü, manevi hak olan adın belirtilmesini isteme hakkında da geçerlidir233

.

Sipariş üzerine hazırlanan eserlerde hizmet veya iş sözleşmesi bulunmadığından, aksi kararlaştırılmadığı takdirde veri tabanı yazarının adı veri tabanında uygun şekilde gösterilmelidir.

Veri tabanında eser sahibinin adının gösterilmediği hallerde, veri tabanını yayımlayan, bu kişinin belli olmaması halinde ise veri tabanını çoğaltan, veri tabanı yazarına ait hak ve salahiyetleri kendi namına kullanabilir (FSEK.m.12/I). İnternette web sitelerinde hazırlanan veri tabanlarında, veri tabanını dijital ortamda kamuya ileten kişi veri tabanı yazarına ait hak ve yetkileri kullanabilecektir.

232

Yayımlanmış eser nüshalarında, eserin sahibi olarak adını veya bunun yerine tanınmış müstear adını kullanan kimse, aksi sabit oluncaya kadar o eserin sahibi sayılır (FSEK.m.11/I). Bir eserin kimin tarafından vücuda getirildiği ihtilaflı ise yahut her hangi bir kimse eserin sahibi olduğunu iddia etmekteyse, gerçek eser sahibi, hakkının tespitini mahkemeden isteyebilir (FSEK.15/II).

233

100

c) Değişiklik Yapılmasını Yasaklamak

Eser sahibi eserinin değişikliğe uğramadan yaşamasını ister. Bu onun eseri ile manevi ilişkisinden doğan doğal bir hakkıdır. Zira eserde yapılacak değişiklik eserin bütünlüğünü bozabilir ve sahibinin hususiyetini yansıtmaktan uzaklaşabilir234

. Bu durumu dikkate alan kanun koyucu, FSEK.m.16/I’de eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılmasını yasaklamıştır.

Madde metninden de anlaşılacağı üzere, eser sahibi izin verdiği takdirde, eserin bütünlüğünde ve eser sahibinin adında değişiklikler yapılabilecektir235

. Ayrıca, Kanunun veya eser sahibinin müsaadesiyle bir eseri işleyen, umuma arz eden, çoğaltan, yayımlayan, temsil eden veya başka bir suretle yayan kimse; işleme, çoğaltma, temsil veya yayım tekniği icabı zaruri görülen değiştirmeleri eser sahibinin hususi bir izni olmaksızın da yapabilir (FSEK.m.16/II).

Dijital veri tabanları üzerinde kolayca değişiklikler yapılarak veri tabanının bütünlüğü bozulabilir. Bu noktada, veri tabanı bütünlüğünün bozulması kavramı ile veri tabanının taklit edilerek veya aynen kopyalanarak yayımlanmasının farklılığına dikkat etmek gerekir. Veri tabanı taklitçiliğinde, veri tabanı yapısında hissedilir derecede yenilik taşımayan, ancak küçük bazı değişiklikler yapılarak, veri tabanının başkasına ait yeni bir esermiş gibi yayınlanması söz konusudur. Bu halde, hem eserin bütünlüğü bozulmakta hem de eser sahibi başkası gösterilmektedir. Aynen kopyalama halinde ise, veri tabanı yapısında hiçbir değişiklik yapılmamaktadır. Kopyalamada, veri tabanı sahibi değiştirilmeden menfaat temin edilebileceği gibi, veri tabanı sahibi başka birisi gibi de gösterilebilir. Veri tabanı taklitçiliğinde ve veri tabanını aynen kopyalamada, bütünlüğün bozulması ve adın değiştirilmesine dair manevi hakların ihlalinden başka, aşağıda incelenen mali haklardan; çoğaltma, yayma ve kamuya iletme haklarının ihlali de söz konusu olmaktadır.

234 _{AYİTER, s.120; EROĞLU, İnternet, s.231.}

235 _{FSEK.m.16/III: “Eser sahibi, kayıtsız ve şartsız olarak yazılı izin vermiş olsa bile şeref ve}

itibarını zedeleyen veya eserin mahiyet ve hususiyetlerini bozan değiştirilmeleri menedebilir. Menetme yetkisinden vazgeçmek hükümsüzdür.” FSEK.m.10/IV ve m.18/II hükmü gereğince, hakkın kullanımı yetkisinin işveren veya tüzel kişilere bırakıldığı hallerde de, eser üzerinde asıl eser sahibinin şeref ve itibarını zedeleyici değişiklikler yapılamaz.

101