İşlenmeler ve Derlemeler

FSEK.m.2’de düzenlenen asıl eserin yanında, bunlardan yararlanılarak oluşturulan fikri ürünler de, FSEK.m.6/I’de eser olarak nitelendirilmiş ve telif hakkı korumasına dâhil edilmiştir. Maddenin II. fıkrasında açık bir şekilde, “istifade edilen eserin sahibinin haklarına zarar getirmemek şartıyla oluşturulan ve işleyenin hususiyetini taşıyan işlenmelerin, bu kanuna göre eser sayılacağı” ifade edilmiştir.

FSEK m.1/B/c hükmüne göre: “İşlenme eser, diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsulleridir.” FSEK.m.6/I’e göre ise, Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan : “1. Tercümeler; 2. Roman, hikaye, şiir ve tiyatro piyesi gibi eserlerden birinin bu sayılan nevilerden bir başkasına çevrilmesi; 3. Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edebiyat eserlerinin filim haline sokulması veya filime alınmaya ve radyo ve televizyon ile yayıma müsait bir şekle sokulması; 4. Musiki aranjman ve tertipleri; 5. Güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması; 8. Henüz yayımlanmamış olan bir eserin ilmi araştırma ve çalışma neticesinde yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi; 9. Başkasına ait bir eserin izah veya şerhi yahut kısaltılması; 10. Bir bilgisayar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya herhangi bir değişim yapılması” gibi fikir ürünleri işlenmedir.

75

35

FSEK.m.6/I’de işlenmelerle birlikte “derleme” türü eserler de düzenlenmiştir. Maddede sayılan eserlerin farklılığı nedeniyle, maddenin başlığı “İşlenme ve Derlemeler” olarak değiştirilmiştir76_{. FSEK.m.6/I’de sayılan eserlerden: “6. Bir eser} sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline konulması; 7. Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler tertibi; 11. Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan ve bir araç ile okunabilir veya diğer biçimdeki veri tabanları” derleme türü fikir ürünlerdir77

.

FSEK.m.1/B,d bendine göre, “Derleme eser, özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eseri ifade eder.” Kanun koyucu, FSEK.m.1/B’de işlenmeler ve derlemeler için farklı tanım öngörmesine rağmen, FSEK.m.6’da her iki eser türünü 11 bent halinde birlikte düzenlemiştir. FSEK.m.6’da aynı başlık altında düzenlenmekle birlikte, işlenmeler ile derlemeler arasında bazı farklar bulunmaktadır78.

Fikir ve sanat eserleri hukukunda, başka bir eserden esinlenme mümkün ve doğal bir davranış olarak görülür. Bu yüzden günümüzdeki birçok eser, geçmişte başka eserlerden esinlenerek yaratılmışlardır. Esinlenme, serbest yararlanma olarak da ifade edilir. Serbest yararlanma halinde esinlenilen eserden bağımsız, sahibinin hususiyetini yansıtan, farklı ve yeni bir eser yaratılmaktadır. İşlenme eserlerde ise, esinlenmeden ziyade başka bir esere doğrudan bağlılık söz konusudur. İşlenme sonucu ortaya çıkan fikri ürün, işlenilen esere doğrudan bağlı, fakat asıl eserin değiştirilmiş tarzda ifade edilmesiyle yaratılan yeni bir eserdir. Asıl esere bağlılık yoğun olduğundan, esinlenmeden farklı olarak, bir eserden işleme suretiyle faydalanma hakkı asıl eser sahibinin izini ile mümkündür (FSEK.m.21)79

.

76 _{İşlenme: “Bir yapıtın biçiminin değiştirilerek başka türden yapıt durumuna getirilmesi, sözgelişi}

romandan tiyatro yapılması ya da başka bir düzene konulması” olarak tanımlanırken;

Derleme: “Dağınık şeyleri düzgün bir biçimde toplamak, seçerek bir araya getirmek” şeklinde

tanımlanmaktadır (http://tdkterim.gov.tr).

77 _{ÇOLAK, s. 28; GÖKYAYLA, s. 118; YAZICIOĞLU, s. 107; SENGEL CERİTOĞLU, s. 37.} 78 _{TEKİNALP, s.124; YAZICIOĞLU, s.120; SENGEL CERİTOĞLU, s.37.}

36

Sahibinin hususiyetini taşıma şartı, işlenme eserlerde de geçerlidir. Bu husus FSEK m.1/B,c bendinde ve FSEK m.6/II’de açıkça belirtilmiştir. İşlenme eserlerde işleyen kişinin hususiyetinin varlığı, yukarıda değindiğimiz fikir ve sanat eserlerinde aranılan kriterlere göre belirlenecektir. Bu tür eserlerde de, mutlak bir orijinallik aramak yerine, asıl eserin farklı formattaki ifade ediliş tarzı, benzer bir işlenmeden nispeten de olsa ayrılabilir vasıfta ise hususiyet taşıma şartı gerçekleşmiş sayılır. İşlenme eserlerde, değiştirilerek yaratılan sonraki eserde, asıl eser sahibinin hususiyeti de varlığını korumalıdır. İşlenmede asıl eserin sahibinin hususiyeti hissedilmediği takdirde, işlenmeden ziyade bağımsız yeni bir eser yaratılmış olur80

. FSEK.m.1/B hükmünde işlenmeler ve derlemeler için iki farklı tanım getirilmiştir. İşlenmeler tanımında sahibinin hususiyetini taşıma şartına vurgu yapılırken, derlemeler tanımında düşünce yaratıcılığı sonucu olan şartı aranmıştır. İşlenmelerde bir eserin başka bir biçime dönüştürülmesi zorunlu iken, derlemelerde birden fazla eserin bir araya getirilerek birlikte sunulması hali vardır.

Ayrıca, işlenmelerde mutlaka bir esere bağlı olmak zorunlu iken, derlemeler veri tabanlarında olduğu gibi, eser vasfında olmayan veri ve diğer materyallerin bir arada toplanmasıyla da oluşturulabilir81

. Doktrinde bir görüşte, derleme eserlerin sahibinin hususiyetini yansıtmalarının zor olduğu, kanun koyucunun bu tür ürünleri eser olarak kabul etmesinin nedeninin, bu ürünlerin yaratılmasında harcanan emek ve masrafın korunmak istenmesinden kaynaklandığı ileri sürülmüştür82

.

Bize göre bu görüşün, FSEK.m.6/I, b.6’da düzenlenen “bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline getirilmesi” şeklindeki, hususiyet ve yaratıcılık taşımaları zor olan derlemeler için yerindeliği savunulabilir83

.

80

KARAHAN / SULUK / SARAÇ / NAL, s.63; ERDİL, İşlenme Eser, s.44.

81 _{TEKİNALP, s.124; YAZICIOĞLU, s.120; SENGEL CERİTOĞLU, s.37.} 82 _{Bkz. EREL, s.78; ERDİL, İşlenme Eser, s.45; SENGEL CERİTOĞLU, s.37.}

83 _{Nitekim Kanun Koyucu, içeriğinin seçilmesi veya düzenlenmesi yönünden yaratıcılık vasfı}

bulunmayan veri tabanlarının korumasız kalmamaları için, orijinal ve sui generis veri tabanı koruması olmak üzere ikili bir koruma sistemi getirmiştir. Sui generis veri tabanları yönünden korunma ölçüsü olarak da, düşünce yaratıcılığı sonucu olma yerine, içeriğin elde edilmesi, doğrulanması veya sunulmasında esaslı nitelikte emek veya sermaye harcanması şartı aranmıştır.

37

Ancak, FSEK.m.6/I,b.7’de düzenlenen seçme ve toplama türü derlemeler ile FSEK.m.6/I,b.11’de düzenlenen veri tabanlarında, içeriklerinin seçilmesi veya düzenlenmesinde bazı hallerde, orijinal bir düşünce yaratıcılığı söz konusu olabilir. Bu hallerde, telif korumasına tabi bir derlemenin varlığını kabul etmek gerekir84.