Sosyal Koruma

Avrupa sosyalmodelisosyalpolitikalariçin müdahalelerikapsayan geniĢbir düĢünce sistemine dayanmaktadır. Avrupa Birliği içerisinde, sosyal modelin dayandığıtemelölçütlerolan demokrasi,bireyselhaklar,toplu pazarlık,fırsateĢitliği ve herkes için sosyal refah vedayanıĢmaBirlikaçısından çekirdekdeğerlerolarak

90

EC, What is the social dialogue?, European Community,

belirlenmiĢtir. Yaratılan sosyal model Birlik içerisinde uyumun anahtarı olarak görülmüĢtür. Lizbon Zirvesi‟nde istihdam alanında ortaya konan hedefler (üye ülkeler sosyal politika alanında ortak sorun alanları belirlemiĢ ve ortak hedefler doğrultusundaBirlikdüzeyindekararalmayıkabuletmiĢlerdir.)ve NiceZirvesi‟nde oluĢturulan SosyalGüvenlikKomitesiileekonomikbütünleĢmehedefiilebaĢlayan AB hedefi,siyasalvesosyalbütünleĢmeyolundailerlemektedir91.Avrupakıtasında ülkelerarasındaörgütlenmeaçısından farklılıklarolsada,tüm ülkeleraynıkurumsal karaktere sahip sosyal güvenlik yapılarına sahiptirler. Avrupa sosyal modeli çerçevesietrafındaĢekillenen sosyalgüvenlikAvrupakıtasında uzun dönemlibir nitelik taĢımaktadır. Sosyal güvenlik bireysel eylemler üzerinde kritik bir etkiye sahiptir.Sosyalgüvenlikgeleceğedairbelirsizliğiortadan kaldırırveuzun dönemli bakıĢaçısısağlar92.

Avrupa düzeyinde, sosyal model normatif yapıya kavuĢmuĢ olmamasına rağmen temelveevrenselprensiplertemelindeortakbiryapımevcuttur.Bu ortak yapısosyaladaletin siyasalbirhedefolarakbelirlenmesi,sosyalpolitikanın üretken rolünün kabuledilmesiveekonomiketkinliğe olan katkısı,sosyaltaraflararasında yüksekdüzeylipazarlığın geliĢtirilmesi.AB içerisinde bu temelölçütlerçerçevesinde ortakdeğerlerve hedeflerbelirlenmiĢtir.Avrupasosyalmodelinidünyanın diğer yapılarından farklıkılan en önemliözellik,modeliçerisindedevletin rolüdür. Özellikle devletin siviltoplum vepiyasaileolan iliĢkisidir.Diğermodellerden ayrılan diğerbir nokta ise sosyal hakların tanınması ve kamu gücünün bu haklar temelinde kullanımıdır. Avrupa sosyal modeli içerisinde devlet sosyal politika ve endüstri iliĢkilerialanındayasalçerçevenin oluĢturulmasındaen önemliunsurdur.Endüstri iliĢkilerinin karmaĢıklaĢmasınaparalelolarakdevletin müdahalesideartmıĢtır.Bu nedenledevletçalıĢmakoĢullarında asgaristandartları,sağlıkve güvenlik,ücretler ve çalıĢma saatleri konularında iĢçinin iĢveren karĢısındaki zayıf konumunu dengelemekamacıylamüdahalelerdebulunmuĢtur93.

91

Julia S.O‟Connor,“Measuring Progressin the European SocialModel:PolicyCoordination,Social Ġndicatoron the SocialPolicyAgenda in the European Union”,SchoolofPolicyStudiesUniversityof Ulster, Ireland, 2003, s. 17.

92

George Vobruba,“Conceptualising the Impact of Economic Globalisation on the European Social Model”, European Research Centre, Cross-National Research Papers 7 No.1, November, 2003, s. 9 93

Ron Bean, Comparative Industrial Relations, An Introduction to Cross-National Perspectives, Croom Helm Pres, London, 1985, s. 100.

Avrupasosyalmodelimüdahaleyeveplanlamayadayanmaktadır.Ekonomik düzenlemeler, çalıĢma koĢulları, ücret düzeyleri ve yatırımları göz önünde bulunduran arzvetalep yanlıuygulamalardır.Ayrıcakamu,temelsosyalhakların uygulanması, etkin sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilmesi ve sosyal farklılıkların azaltılmasıkonusundapiyasayamüdahaleetmekzorundadır.Sosyal hakların temel yapısının değiĢtirilmesi yasaklanmıĢtır. Bu nedenle ABD ve Avustralya‟da darefah devletimevcutturfakatanayasalanlamdasosyaldeğildir94_.

Avrupa sosyal modeli ABD modelinden farklı olarak ekonomik güvensizliğe, eĢitsizliğekarĢıbüyükbirkorumasağlamaktadır.

Avrupa‟daözellikle II.DünyaSavaĢısonrasısosyalpolitikaalanındaönemli adımlaratılmıĢ,bu adımlarsonucundaAvrupasosyalhaklaraçısından dünyanın diğeryerlerinegöreoldukçailerlemiĢtir.Yüksekdüzeyligelirgüvencesi, fakirlikle mücadelevetüm vatandaĢlarıkapsayan geniĢsosyalhizmetlerAvrupakıtasında çoğu ülkedeuygulanmayabaĢlanmıĢtır.Avrupakıtasında bu denligeniĢbirrisk dizisinin hayatageçirilmesinin temelnedeniII.Dünya SavaĢısonrasıortaya çıkan ekonomikcanlanmave bunun sonucu Avrupa kıtasının dünyanın diğerkesimlerine nazaran dahafazlagönencesahip olmasıdır95.

Avrupakıtasında1930 öncesigelirgüvencesi,iĢgarantisi,aileveçocuk bakımı, sağlık sigortası, emeklilik ve yaĢlı bakımı gibi sosyal riskleri kapsayan konulardadüzenlemeleroldukçakısıtlıkalmıĢ,özellikleiĢsizlikyardımlarıbunalım döneminde96 kapsam dıĢıbırakılmıĢtır.1930 sonrasıtüm Avrupakıtasında sosyal politika alanında önemli bir dönüĢüm sağlanmıĢ ve 1930 öncesine göre sosyal kapsam geniĢletilmiĢtir.Avrupakıtasının 1950 sonrasımakroekonomikperformansı

94

George Katrougalos,“The European ModelofProtection ofSocial Rights, Athena, 2003, s. 3, www.bibliojuridica.org/libros/4/1728/5.pdf,EriĢim:28.05.2006.

95

AssarLindbeck,“The European SocialModel:LessonsforDeveloping Countries”,Asian Development Bank Economics and Research Department Working Paper Series, No.11, May, 2002, s. 4.

96

Amerika BirleĢikDevletlerinde baĢlayıp bütün dünyaya yayılan bunalım.1932 yılına kadarsürmüĢ olan bunalımın en belirgin nedeni,tüketilemeyecekkadarfazla üretim yapılmasından ve bu düzene uygun yapıların oluĢturulmamasından kaynaklanan iktisadidengesizliklerin yolaçtığıgeliĢme ve büyüme sorunlarıolaraközetlenebilir.FarukSönmezoğlu,s.120.

oldukça yüksek olmuĢve bunun sonucundaiyibirgelirgüvencesive kapsamlı sosyalkorumanın ortayaçıkmasınaneden olmuĢtur97_.

Devletin destekleyici ve yasa koyucu rolü,çalıĢmailiĢkilerinin hem genel çerçevesiniçizmektevesendikalhakların boyutlarıbunagörebelirlenmekte,hem de getirdiği asgari standartlarla toplu pazarlıklar için baĢlangıç noktasını ortaya koymaktadır. Devletin çalıĢma iliĢkilerine müdahalesi düzenleme, denetim ve yaptırım olarak belirlenebilir. Devlet, sendikalaĢma, toplu pazarlık ve toplu iĢ uyuĢmazlıkları önündeki engelleri kaldırabilir ve sendikal hakların kullanılmasını kolaylaĢtırıcı bir rol oynayabilir. 1950 sonrasında birçok Avrupa ülkesinde karĢılaĢılan durum budur.Uygulamayakonulan Keynezyen ekonomipolitikaları98 _da

bu yapıyatemelolmuĢtur99.

1957‟deAvrupaEkonomikTopluluğunu kuran RomaAntlaĢmasıtemelilke olarak, Ortak Pazar ve üye devletlerin ekonomik politikalarının birbirlerine yaklaĢtırılmasıyoluylatoplulukiçerisindeekonomikfaaliyetlerin uyumlu birbiçimde geliĢtirilmesini, devamlı ve dengeli geniĢlemesi, istikrarın arttırılması, hayat standardının süratle yükselmesi ve üye devletler arasında daha sıkı iliĢkiler kurulmasınıtopluluğun baĢlıcagöreviolarakbelirlemiĢtir(mad.2).

AvrupaBirliğibu temelhedefdoğrultusunda,tüm üyeülkelerikapsayacak ortakbiryapıyerine ortakdeğerlervehedeflerdoğrultusundaulusüstü birsosyal yapı kurmaya çalıĢmaktadır. Bu açıdan bakıldığında AB‟nin üye ülke sosyal politikalarıüzerindekietkisiinkâredilemez.Bu noktadaanahtarrol,AB Kurumlarına özellikle de Komisyona düĢmektedir. Komisyon, AB‟nin politikalar geliĢtiren, hükümetler arası iĢbirliğini gözeten, Avrupa Birliği düzeyinde politika uyumlaĢtırmalarınısağlayan ulusüstü kurumudur.Komisyon‟un temelsosyalpolitika yetkileri,kuraloluĢturmafırsatınıkullanmasıtemelindeortayaçıkmaktadır.Ayrıca sosyal politika alanında Adalet Divanı ve Avrupa Parlamentosu‟nun etkileri de

97

Lindbeck, s.5. 98

Keynesci ekonomik politikalarına göre; tam istihdamın sağlanabilmesi için efektif talebin kamu harcamalarıyoluyla devamlıolarakyeterligeniĢlikte tutulmasıgerekir.Buna göre devletin ekonomiye bilinçli müdahalesi söz konusudur. Bu müdahale piyasa ekonomisinin yerine geçmemekte, tersine onu güçlendirmektedir.Roma Turanlı,TamerĠĢgüden,AnsiklopedikEkonomiSözlüğü,Bilim Teknik Yayınları,Ġstanbul,1987,s.179.

99

mevcuttur. AB Kurumları tüm Avrupa‟yı kapsayan ilke ve kurallar çerçevesinde sosyalpolitikayıĢekillendirmektedir100_{.AB düzeyindeĢekillenen bu ortakilke ve}

kurallar ulusal düzeyde ortak politikaların hayata geçirilmesini sağlamıĢ, Temel Haklarġartı‟nın AvrupaAnayasa‟sınadâhiledilmesiyle,sosyalkorumaalanındaAB düzeyindeortakbirmodelin yaratılmasınayönelikadımlaratılmıĢtır.